Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.2003, Page 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 2003
GLYNDEBOURNE óperan í
Bretlandi, sem ekki er síður
þekkt fyrir veglegar lautaferðir
og prúðbúinn klæðnað sýning-
argesta, en óperusýningarnar
sjálfar tekur nú til sýningar
Tristan og Ísold eftir Richard
Wagner. Sýningin þætti ef til vill
ekki söguleg nema fyrir þær
sakir að þetta er í fyrsta sinn í 69
ára sögu óperuhússins sem Wag-
ner er tekinn þar til sýningar.
Verk Wagners þykja gjarnan
þung áheyrnar, sem ef til vill
skýrir að einhverju leyti af
hverju verk tónskáldsins hafa
ekki áður verið á efnisskránni í
Glyndbourne. Að sögn stjórn-
anda sýningarinnar, Nikolaus
Lehnhoff, var hann líka búinn að
reyna lengi að koma Wagner inn
í efnisskránna. „Ég er búin að
þrýsta á Glyndebourne sl. tíu ár
að við setjum Tristan á svið,“
sagði Lehnhoff í viðali við Daily
Telegraph, en óperan mun verða
fyrsta verk í sumardagskrá óp-
eruhússins.
Listahátíð í Ruhr
Í IÐNAÐARHÉRAÐINU Ruhr í
Þýskalandi var sl. haust kynnt til
sögunnar ný listahátíð, Ruhr
Triennale, en líkt og nafnið gef-
ur til kynna þá stendur til að
halda hátíðina á þriggja ára
fresti. Hitað var upp með nokkr-
um kynningaratriðum fyrir há-
tíðina sl. haust, flest atriðin
verða hins vegar í boði í ár þó að
nokkur atriði munu einnig
teygja sig fram á næsta vor. Í ár
verður fjölbreytt dagskrá í boði,
en efnt verður til 23 mismunandi
sýninga, auk annarra tónleika,
jaðarhátíðar og innsetningar á
verki Bill Viola sem þykir lofa
sérlega góðu. En innsetningin
nefnist Fimm englar fyrir árþús-
undið og er henni komið fyrir í
gasgeymi í Oberhausen sem hef-
ur verið endurbyggður á æv-
intýralegan hátt.
Thatcher sem
innblástur
Í AUSTURHLUTA Lundúna má
þessa dagana finna sýningu sem
tileinkuð er Margaret Thatcher,
fyrrum for-
sætisráðherra
Breta. Sýn-
ingin, sem
haldin er í
Blue gallerí-
inu, nefnist
einfaldlega
Thatcher og
er þar leitast
við að kalla
fram anda
Thatcher og
það tak sem hún enn í dag hefur
á bresku þjóðinni. Meðal þeirra
verka sem á sýningunni er að
finna má nefna portrett af
Thatcher þar sem hún hefur ver-
ið sett í hlutverk trúðsins Ronald
McDonald, en mikil fjölbreytni í
miðlavali einkennir sýninguna
þó myndin sem þar er dregin
fram af Thatcher sé ekki jákvæð.
Þannig hafa önnur verk til að
mynda verið unnin í blandaða
miðla, sand og jafnvel á klósett-
rúllur. Alls tóku þrettán lista-
menn þátt í sýningunni, en
nokkrir neituðu að taka þátt á
þeim grundvelli að andúð þeirra
á Thatcher væri slík að hún eyði-
leggði möguleika þeirra á að
skoða hana í gagnrýnu ljósi.
Wagner á
Glyndebourne
ERLENT
Tristan og Ísold á Glyndebourne.
Thatcher með aug-
um Sean Landers.
ALLT frá fyrstu sýningu Þórarins B. Þor-
lákssonar á landslagsmálverkum sínum árið
1900, sem jafnframt er fyrsta myndlistarsýn-
ingin í íslenskskri listasögu, hefur landslagið
verið helsta viðfangsefni og innblástur mynd-
listarmanna okkar og sú hefð sem enn í dag
vegur hvað þyngst. Olíumálverkið skipar þar
veigamikinn sess og þótt óhefðbundin efni hafi
hlotið brautargengi á áttunda áratugnum þá er
málverkið ennþá sá tjáningarmiðill sem lang-
mest sést í sýningarsölum hérlendis. Sem
dæmi voru um tvær af hverjum þremur einka-
sýningum sem undirritaður fjallaði um á síðum
Morgunblaðsins í fyrra, málverkasýningar.
Það eru engar kerfislegar leiðbeiningar sem
segja okkur til um hvað sé gott málverk eða
slæmt, „… en gott kaffi er gott ef það er gott“,
sagði Nóbelskáldið okkar, og eiga þau sannindi
eins við um málverkið.
Flóra á fleti
Eggert Pétursson, sem nú sýnir í Gallerí i8,
er listamaður sem gengur í landslagshefðina
og málar með olíulitum á striga. Ólíkt eldri
meisturum okkar er enga víðáttu að sjá í
myndum hans. Enga fagra fjallagarða eða
tignarlega tinda, heldur tekur hann fyrir flóru
landsins, fjallagrös og blóm sem hluta af lands-
lagi eða afmarkaðan flöt í nærmynd. Það er þó
ekki myndefnið sem er sérstakt eða heillandi
við málverk Eggerts. Blómamyndir teljast
varla til stórtíðinda í myndlistarheiminum, en
það þarf vissa töfra til að gera slík málverk svo
áþreifanleg og lifandi sem raun ber vitni. Felst
það í handverkinu sem listmálarinn hefur þró-
að með myndefninu sleitulaust í 15 ár. Það sem
virðast vera mosavaxið lyng og mórauð jörð
saman standa af smágerðum pensilförum sem í
vissri fjarlægð taka á sig raunsæismynd. Loð-
víðir bylgjast til eins og mjúk form og fáeinar
holtasóleyjar standa dreifðar og hvítar út úr
mosanum og skapa þannig formræna mynd-
byggingu líkt og að um abstrakt málverk sé að
ræða.
Gríðarleg yfirlega og natni er í vinnuaðferð
Eggerts. Hann skapar myndina út úr mynd-
fletinum líkt og Rembrandt gerði forðum og
oft er eins og blómin hreinlega vaxi á strig-
anum. Það er heldur ekki fjarri lagi miðað við
efnismeðferðina, en Eggert lætur þykkt efnis-
ins ráða nokkuð um forgrunninn og bakgrunn-
inn í myndunum. Fegurðin í verkum Eggerts
felst svo í hinu fínlega, lítilláta og þolinmóða,
sem eru, samkvæmt skilgreiningu þýska heim-
spekingsins Immanuels Kants, hinar kvenlegu
dyggðir, andspænis karllegri ægifegurð, gróf-
leika, mikilfengleika, o.s.fv.
Eggert hefur undanfarin ár fest sig í sessi á
meðal fremstu listmálara landsins og er sýning
hans í Gallerí i8 til votts um þá stöðu hans í
myndlistarflóru Íslands.
Hugmyndaleg og
tilfinningaleg nálgun
Það eru ótal leiðir til við að skapa málverk,
en í grunninn tel ég þó tvær leiðir bera þær
allar. Annarsvegar er það þegar listamaður
nálgast málverkið út frá innsæi eða tilfinningu,
þannig að sköpunarferlið felst í nokkurs konar
samtali á milli málarans og sjálfs gjörningsins
að mála. Er Eggert Pétursson dæmi um slíkan
málara. Hinsvegar er það þegar listamaður
nálgast málverkið á hugmyndalegri nótum og
sjálfur gjörningurinn að mála felst í því að út-
færa hugmynd sem þegar hefur verið mótuð í
huga listamálarans á einfaldan og skýran
máta. Ég hef gjarnan horft til belgíska mál-
arans Rene Magritte sem meistara hinnar
hugmyndalegu nálgunar. Málverk hans „Þetta
er ekki pípa“ (1928–19), þar sem hann málar
mynd af pípu og ritar svo undir Ceci ńest pas
une pipe (Þetta er ekki pípa), er eitt af lyk-
ilverkum málaralistar á 20. öldinni. Í einfald-
leika sínum opnar það þvílíkar gáttir fyrir
vangaveltur um eðli hins tvívíða myndflatar að
enn er verið að vinna úr því. Rannsóknir í
anda Magritte hafa ekki verið sérlega áberandi
í málaralist á Íslandi. Af þekktari samtímamál-
urum okkar er það helst Sigurður Árni Sig-
urðsson sem fylgt hefur þeim eftir og að sumu
leyti Sigtryggur Bjarni Baldvinsson, en hann
var einmitt tilnefndur til menningarverðlauna
DV í ár og kynntur þar undir yfirskriftinni
„Hugsuður sem málar“, líkt og það væri eitt-
hvað undravert fyrirbæri.
Sigtryggur og Sigurður Árni eru báðir
komnir vel á fertugsaldurinn en tilheyra þó
yngstu kynslóð íslenskra listmálara sem eitt-
hvað hafa látið að sér kveða. Lítið sem ekkert
hefur borið á listamönnum fæddum eftir 1970
sem fást við málverk sem spunnið er í. Markús
Þór Andrésson er þó listamaður, fæddur árið
1975, sem virðist líklegur til að setja mark sitt
á málaralistina. Hann heldur nú sína fyrstu
„alvöru“ einkasýningu í Englaborg, þ.e. á
vinnustofu Sigtryggs Bjarna í sögulegu húsi
sem Jón Engilberts listmálari hannaði fyrir sig
og sína. Þetta er í fyrsta sinn sem Sigtryggur
Bjarni tæmir vinnustofu sína og býður mynd-
listarmanni að sýna í rýminu en hann hefur áð-
ur sýnt þar sjálfur í tvígang.
Öryggi og útsýni
Markús hefur á stuttum myndlistarferli unn-
ið talsvert með landslagshefðina. Á útskrift-
arsýningu sinni frá Listaháskóla Íslands árið
2001 sýndi hann málverk af nokkrum þekkt-
ustu fjöllum landsins saman í einni mynd og á
sýningunni „Grasrót 2002“ í Nýlistasafninu
sýndi Markús lítið sæluhús skreytt að innan
með litlum landslagsmyndum. Markús nálgast
málverkið á hugmyndalegum nótum og notar
jafnvel aðra tjáningarmiðla til þess að varpa
nýju ljósi á það. Þ.á m. myndband sem hann
varpar á vegginn í Englaborg sem sýnir hand-
gert módel af húsinu og máluðu útsýni þar í
kring. Myndavélin líður áfram eins og augu
vegfarandans sem gengur meðfram húsinu
(módelinu) og horfir á handmálað útsýnið. Það
eina sem égkyngi ekki alveg varðandi mynd-
skeiðið er að módelið hristist allan tímann líkt
og í jarðskjálfta og stelur þannig óþarfa at-
hygli frá hugmyndinni. Útsýni er einnig við-
fangsefni Markúsar í olíumálverkinu „Esjan
séð frá Englaborg“. Á miðjan myndflötinn
málar hann þann hluta Esjunnar sem sést þeg-
ar maður stendur við húsið að framanverðu og
alla manngerða hluti sem annars skyggja á
fegurð fjallsins, hús, staurar o.s.fv., fletur hann
út með hvítum lit.
Markús hugsar málverkið gjarnan sem stað-
bundið listaverk og/eða rýmisbundið. Til hliðar
við innganginn í sýningarsalinn sýnir listamað-
urinn málverk af hurð í fullri stærð sem hug-
mynd að neyðarútgangi. Hurðin er máluð á
pappír og fellur myndin alveg að veggnum og
snertir gólfflötinn. Úti fyrir hefur listamað-
urinn merkt flötinn þar sem hurðin mundi opn-
ast ef hún væri raunveruleg og komið fyrir
tröppum þar undir. Í þessu listaverki er Mark-
ús á greinilegum slóðum Magritte, að fást við
eðli málverksins sem mynd og skapa huglæga
rýmiskennd sem Magritte var meistari í. Hann
gefur sér þó leyfi til að fara út fyrir sjálfa
myndina eða ramma málverksins sem mér
þykir einn af styrkleikum listamannsins.
Síðasta verkið sem ég vil vekja athygli á er
myndröð af ýmsum öryggis- og björgunar-
tækjum sem Markús hefur málað á pappír og
raðar þeim óreglulega á einn vegginn. Öryggi
er eitt þemað sem listamaðurinn hefur unnið
með fyrir sýninguna, sbr. neyðarútgangurinn.
Öryggis- og björgunartækin sé ég einnig sem
tilvitnun í landslagshefðina, þar sem tækin eru
notuð við björgunaraðgerðir þegar menn eru
slasaðir á fjöllum eða á sjó.
Efnistök Markúsar byggjast á köldu
raunsæi sem algengt er á meðal listamanna
sem nálgast málverkið með þessum hætti. Þ.e.
hann bætir engu við útlit hlutanna, málar eft-
irmynd þeirra, án þess þó að leggja áherslu á
ljósmyndaraunsæi. Er þetta fyrirtaks frum-
raun ungs listamanns sem ber að gefa gætur í
náinni framtíð.
MYNDLIST
Gallerí i8
Opið fimmtudaga og föstudaga frá 11–18 og
laugardaga frá 13–17. Sýningu lýkur 28. júní.
MÁLVERK
EGGERT PÉTURSSON
Jón B.K. Ransu
Gott mál-
verk er gott
Olíumálverki af neyðarútgangi eftir Markús Þór Andrésson er vel komið fyrir í sýningarsal Englaborgar.
Holtasóleyjar í túlkun Eggerts Péturssonar, listmálara.
Englaborg
Opið á þriðjudögum – föstudags frá 16–18
og um helgar frá 13–18. Sýningu lýkur 25. maí.
MÁLVERK OG BLÖNDUÐ TÆKNI
MARKÚS ÞÓR ANDRÉSSON