Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. DESEMBER 2003
YFIRLITSSÝNING á verkum
listakonunnar Kiki Smith stendur
þessa stundina yfir í Museum of
Modern Art nútímalistafninu í
New York. Sýningin í heild snýst
að stórum hluta um mannslíkam-
ann sem Smith hefur lengst af
notað sem viðfangsefni sitt. Lista-
konan kynnti sér meira að segja
störf starfsfólks á bráðavakt í
Brooklyn á níunda áratugnum og
einkenndust verk hennar á þeim
tíma af töluverðum krafti og
ákafa að sögn gagnrýnanda New
York Times. Annað sjónarhorn á
líkamann, tengd textum búddista,
og svo sjálfsmyndir taka síðar við
í list Smith og er hverjum þætti
fyrir sig fylgt eftir á yfirlitssýn-
ingunni.
Bókasafn
við hæfi kónga
KONUNGLEGA bókasafnið, eða
King’s Library, í British Museum
hefur fengið glæsilega
andlitslyftingu. Kostnaðurinn við
endurbæturnar nemur um rúm-
um milljarði króna, en að mati
breska dagblaðsins Daily Tele-
graph var þeim fjármunum vel
varið þar sem einkar vel hefur
tekist til með að endurheimta
fyrri glæsileik salarkynnanna.
Fyrsta sýningin sem settt verður
upp í þessu nýuppgerða bóka-
safni, er gefið var ensku þjóðinni
skömmu eftir lát Georgs III árið
1820, er „Enlightenment“ eða
Upplýsingaöldin. Byggist sú sýn-
ing á þúsundum muna úr fórum
safnsins og er henni ætlað að
sýna fram á heimssýn og skilning
manna á veröldinni í kringum þá
á tímum upplýsingaaldarinnar.
Dauði Klinghoffers
ÓPERA John Adams, Dauði
Klinghoffers, er þessa dagana
sýnd í akademíunni í Brooklyn,
en fáar óperur hafa þótt umdeild-
ari á síðustu árum. Óperan fjallar
um ránið á ítalska farþegaskipinu
Achille Lauro árið 1985 af hendi
palestínskra hryðjuverkamanna
og morð á fötluðum bandarískum
gyðingi, Leon Klinghoffer, í kjöl-
farið. Óperan býður upp á marga
mismunandi túlkunarmöguleika
og er það ekki hvað síst samúð í
garð málstaðar Palestínumanna
sem andstæðingar óperunnar
hafa verið ósáttir við. Að mati
gagnrýnanda New York Times er
þessi útfærsla óperunnar engu að
síður mannúðleg, skörp og
skemmtileg á að horfa og efni
hennar óneitanlega þess eðlis að
hún eigi skilið bæði umræður og
athygli.
Líkaminn
með augum
Kiki Smith
ERLENT
Born, steinprent eftir Kiki Smith.
British Museum.
VIÐ skoðun sýningarinnar Raunsæi og veru-
leiki – íslensk myndlist frá 1960–1980 kemur ým-
islegt upp í hugann. Fyrst er að móta sér skoðun
á því hvort hægt sé að segja að hér sé um prýði-
legt yfirlit yfir gróskumikið tímabil í íslenskri
myndlist að ræða, eða hvort eigi að segja að sýn-
ingin sé þreytandi samansafn sem skortir metn-
aðarfyllri og meira skapandi sýningarstjórn.
Sannleikskorn er í hvorutveggja en annað er
sannara en hitt.
Í fyrsta lagi getur maður ekki varist þeirri
hugsun að þetta sé sýning sem maður hefur séð
margsinnis áður í safninu; sömu listamennirnir,
sama upphengið og sömu verkin. Í öðru lagi, og
vegna margra tilvísana í erlenda áhrifavalda
listamanna í sýningarskrá, vaknar með manni
hugleiðing um það hve átakanlegur skortur er á
alvöru erlendum listaverkum í safni Listasafns
Íslands (þótt erlend verk eigi skiljanlega ekki
heima undir titli þessarar sýningar). Í þriðja lagi
vekur sýningin athygli á safni nútímamyndlistar
sem hefur verið í „felum“ lengst af, safni Ný-
listasafnsins, og í fjórða lagi spyr maður sig
hvaða tilgangi það þjóni að sýna málverk og graf-
íkverk tímabilsins frá 1960–1980 með þeim hætti
sem þarna er gert. Að síðustu spyr maður sig
hvar öll kvikmyndaverkin eru, eða voru ekki ann-
ars gerð kvikmyndaverk á þessum tíma, fleiri en
tækniæfing Steinu Vasulku sem sýnd er í innsta
skúmaskoti sýningarinnar niðri í kjallara?
Til að byrja með og áður en ég rek nánar þessi
atriði sem tæpt er á hér í upphafi er rétt að geta
þess um hvað sýningin Raunsæi og veruleiki – ís-
lensk myndlist 1960–80 snýst og nærtækast er þá
að vitna í ágætan texta Ólafs Kvaran sýning-
arstjóra í sýningarskrá: „Í íslenskri listasögu
varð á sjöunda áratugnum skýr aðgreining milli
annars vegar þeirra sem unnu í anda módernism-
ans með áherslu á form- og litrænar úrlausnir í
málverkinu og hins vegar þeirra sem öðru frem-
ur gengu út frá hugmyndalegum forsendum og
notuðu ný efni og tjáningarmiðla.“
Sýningin endurspeglar sem sagt þá miklu
breytingu sem varð í listsköpun hér á landi, eða
sprengingu væri í raun hægt að kalla það, sem
varð um miðjan sjöunda áratuginn þegar ungir
myndlistarmenn, undir áhrifum frá því sem þá
var að gerast úti í heimi, fóru að vinna hug-
myndafræðilega list í efni sem fram til þess tíma
höfðu ekki þótt fínn pappír. Breytingarnar voru
svo miklar að myndlistarmenn eru enn að jafna
sig á því, og líklega almenningur líka.
En aftur að atriðunum sem ég kom að í byrjun.
Skiljanlega eiga Íslendingar takmarkað úrval af
listamönnum sem eru merkisberar hvers stíls og
hverrar stefnu og því er ekki óeðlilegt að sömu
verkin eftir sömu mennina komi fyrir æ ofan í æ á
yfirlitssýningum. Stutt er síðan sýning til heiðurs
SÚM var haldin í listasafninu og reglulega eru
yfirlitssýningar í safninu, sumarsýningar t.d.,
þar sem ýmsu er tjaldað til og stundum því sama
ár eftir ár. „Hjarta“ Jóns Gunnars virðist færast
úr einu horninu í það næsta, sömuleiðis „Flugna-
her“ Magnúsar Tómassonar og þegar maður
kemur að „Environmental Sculpture“ Kristjáns
Guðmundssonar, jafn athyglisvert verk og það þó
er, er maður farinn að geispa.
Ég kasta þó ekki fram svona dómi án þess að
koma með tillögur að leiðum til úrbóta. Best væri
auðvitað ef sýning eins og þessi væri aðgengileg
allt árið, fyrir æsku og allan almenning, eins og
listsögusýning, en slíkt er óraunhæft miðað við
núverandi húsakost Listasafnsins. Ég vil sjá
hugmyndaríkar yfirlitssýningar þar sem leitni,
tíska eða straumar úr tíðaranda ólíkra tímabila
eru krufin með tilvísun í bókmenntir, útlönd,
þjóðmenningu, stjórnmál, eða hvaðeina sem
hægt er að hugsa sér. Hugsandi fólki er ekki
endalaust hægt að bjóða upp á „hverjir voru
hvar“-sýningu ár eftir ár.
Þá að punktinum um erlenda samanburðinn.
Þó að Íslendingar séu duglegir að ferðast til að
sjá hvað aðrar þjóðir aðhafast í listum og menn-
ingu, og listamenn þar á meðal, kemur það ekki í
staðinn fyrir að sjá íslensk myndlistarverk við
hlið erlendra alvöruverka. Nýlega var opnað
safnið Safn á Laugaveginum sem var stórt stökk
fram á við í þessa veru, en íslensku listasöfnin
þyrftu helst að safna með skipulögðum hætti er-
lendum verkum til að eiga í bland við þau ís-
lensku. Í Listasafni Íslands eru um 1.000 erlend
verk, en listamennirnir eru flestir lítt þekktir á
alþjóðavísu.
Fleiri málsmetandi erlend verk við hlið þeirra
íslensku gætu fært okkur heim sanninn um að ís-
lensk myndlist hafi í gegnum tíðina verið í takt
við það sem best gerist erlendis, eða jafnvel á
undan sinni tíð. Þá sæist einnig með svona sam-
anburði hið séríslenska við listina, ef eitthvað er.
Ég minnist á það í byrjun að sýningin veki at-
hygli á safneign Nýlistasafnsins enda eru nokkur
verk á sýningunni í Listasafni Íslands úr fórum
Nýlistasafnsins. Því miður hafa þessi verk ekki
verið aðgengileg almenningi nema í mjög tak-
mörkuðum mæli, sem er skelfileg synd enda er
þarna að finna heimild um listasögu þjóðarinnar
á seinni árum.
Ég spyr í inngangi mínum hvað málverkin og
grafíkverkin eru að gera á sýningu Listasafnsins.
Mér finnst þeim verkum og þeim listamönnum
sem þarna er stillt upp í raun enginn greiði gerð-
ur með því hvernig verkunum er stillt upp á sýn-
ingunni. Málverkunum er haldið útundan í sér-
stökum sal og þannig er undirstrikað með
áberandi hætti hvernig málverkið datt skyndi-
lega úr tísku og hopaði fyrir framúrstefnumönn-
um sem gáfu málverkinu, formalisma, módern-
isma og öðrum stefnum langt nef. Í raun hefði
þurft að taka málverkin sérstaklega fyrir á sér-
sýningu með endurmat í huga, en á þessari sýn-
ingu hefði farið betur ef hægt hefði verið að stilla
öllu saman, málverkum í bland við hið nýja, þann-
ig hefði skapast samræða milli ólíkra verka, í það
minnsta spenna, kannski öllum til góða. Grafík-
verkunum er komið fyrir niðri í kjallara, holað
niður er mér skapi næst að segja, og er þeim enn
minni greiði gerður en málverkunum. Í raun eru
þau þarna, að því er virðist, meira til að fá að vera
með.
Að lokum spyr ég hvar kvikmyndaverkin séu.
Ég er næsta viss um að til eru vídeóverk frá
þessu tímabili, upptökur af gjörningum og því-
umlíkt. Með fullri virðingu fyrir Steinu Vasulku
þá finnst mér verk hennar ekki eiga mikið erindi
inn á þessa sýningu, enda eru þau meira leikur
með miðilinn og formið en hugmynd eða inntak.
Best hefði þó verið ef hún hefði fengið að vera hjá
málverkunum, til að skapa tengingu þar á milli.
Ég er á því að hægt hefði verið að gera marg-
falt betri sýningu um þetta tímabil þar sem farn-
ar hefðu verið nýjar leiðir í uppsetningu, aðrar en
hinar hefðbundu sem þarna eru notaðar. Ég við-
urkenni þó að ég hafði einhverja ánægju af að
skoða sýninguna, einkum vegna verkanna sem ég
hafði ekki séð áður, eins og myndraða Ólafs Lár-
ussonar, verka Hreins Friðfinnssonar, málverka
Hauks Dórs og Gylfa Gíslasonar. En betur má ef
duga skal.
Prýðilegt eða þreytandi?
MYNDLIST
Listasafn Íslands
ÝMSIR LISTAMENN, ÝMSIR MIÐLAR
Opið frá kl. 11–17 alla daga nema mánudaga.
Til 11. janúar.
Morgunblaðið/Sverrir
Fengur er að myndröðum Ólafs Lárussonar á sýningunni. Hér sést Cul-de-sac frá 1980.
Fígúra eftir Gunnar Örn er eitt af málverkunum á sýningunni.
Environmental Sculpture eftir Kristján Guð-
mundsson. Verkið er frá árinu 1969 og er sam-
kvæmt sýningarskrá fyrsta innsetningin á Ís-
landi. Á vegg er verk eftir Jón Gunnar Árnason.
Þóroddur Bjarnason