Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.2004, Síða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. JANÚAR 2004
H
ver eru markmið hins alþjóð-
lega Myndlistartvíærings í
Istanbúl? Hvert er hans
helsta innlegg í myndlistar-
umræðuna? Er hann þversnið
af myndlistarheiminum í dag,
því besta, því framsækn-
asta...? Nei, það er hann tæp-
lega og er heldur ekki það „heimsmeistaramót“ í
myndlist sem Feneyjatvíæringnum, stærstu og
umsvifamestu myndlistarsýningu heims af þessu
tagi, hefur verið líkt við.
Istanbúltvíæringurinn er nú haldinn í áttunda
skiptið, var opnaður 19. september og lauk þann
16. nóvember, daginn eftir fyrra sprengjutilræð-
ið af tveimur í borginni, sem varð yfir tuttugu
manns að bana. Sýningin er styrkt af tyrknesk-
um einkaaðilum og fyrirtækjum auk fjölda er-
lendra styrktaraðila. Nýr sýningarstjóri er feng-
inn fyrir hverja sýningu og sýningarstjórinn
þetta árið er Dan Cameron en hann hefur starfað
sem aðalsýningarstjóri Nýja samtímalistasafns-
ins í New York frá árinu 1995 auk þess að skrifa
reglulega fyrir þekkt listtímarit s.s. Artforum,
Flash Art og Parkett.
Sýningar Tvíæringsins voru staðsettar í fjór-
um byggingum borgarinnar auk þess sem verk
eftir átta listamenn voru staðsett víða utandyra.
Sýnendur voru 85 talsins frá 42 löndum og öllum
álfum. Tæplega helmingur sýnenda var frá Evr-
ópu, þar af níu frá Tyrklandi en fjórðungur sýn-
enda kom frá Asíu. Yfirskrift Tvíæringsins í ár
var „Poetic Justice“, sem ég læt öðrum eftir að
þýða og leggja eigin skilning í en yfirskriftir lið-
inna Istanbúltvíæringa hafa sem dæmi verið:
„The vision of Art in a Paradoxical World“, árið
1995, en þá sýndi íslenski myndlistarmaðurinn
Finnbogi Pétursson verk í hópi heimsþekktra
myndlistarmanna s.s. Ilya Kabakov, Anish Kapo-
or og Bruce Nauman og „On Life, Beauty,
Translations and other Difficulties“, árið 1997, en
á þeim Tvíæringi sýndu íslensku myndlistar-
mennirnir Anna Líndal og Ólafur Elíasson verk
sín auk þekktra listamanna s.s. Eija-Liisa Ahtila,
Maurizio Cattelan og Felix Gonzalez-Torres.
Aðspurður um ástæður að baki yfirskriftar og
sýningarstefnu Tvíæringsins í ár, í nýjasta tölu-
blaði vef-listtímaritsins Lab71, segist Cameron
lengi hafa verið upptekinn af og haft áhuga á til-
hneigingu listheimsins til aðskilnaðar hinnar svo-
kölluðu „pólitísku“ listar, sem fæst við hið ytra,
frá þeirri sem má frekar upplifa á andlegan hátt
og fæst við hið innra, honum hafi farið að finnast
þessi tvískipting ónauðsynleg og jafnvel eyði-
leggjandi. Er talið beinist að auknum fjölda
myndlistartvíæringa um heim allan telur Came-
ron að mikilvægi slíkra sýninga beri vott um
aukna þörf nútímafólks fyrir að upplifa lífið, utan
síns takmarkaða menningarlega- og landfræði-
lega ramma, í gegnum myndlist, til aukinnar
meðvitundar um stöðu sína í alþjóðasamfélaginu.
Þannig upplifi fólk myndlistina á annan hátt ef
hún er sýnd utan „heimalands“ síns, sem aftur
vísar til þess að sýn fólks á umheiminn fer eftir
því hvaðan er horft. Um væntingar sínar til við-
bragða og upplifunar áhorfenda Istanbultvíær-
ingsins, segir hann að sér finnist það sérlega að-
laðandi að sameina á einum stað myndlist frá
öllum heimshornum, sem snerti á mismunandi
umfjöllunarefnum og segist helst vilja að áhorf-
endur fái þá tilfinningu að heimurinn sé eining
sem samanstandi af endalausum upplifunum.1
Líta má á sýningarstefnu Cameron sem eins-
konar andsvar við hinni fjóræru myndlistarsýn-
ingu „Dokumenta XI“ árid 2002, sem vakti einna
helst athygli og umræður vegna þess hve stór
hluti verka á sýningunni féll undir hefðbundna
skilgreiningu á „pólitískri“ myndlist sem margir
listgagnrýnendur lýstu sem pólitískum réttsýn-
isheilaþvotti. Sýn Camerons virðist miða að því
að rétta við þennan bát heimslistanna sem sam-
kvæmt honum flýtur og siglir fyrir tilstilli jafn-
vægis milli hins ytra og innra, sem vísað er til hér
að ofan.
Af sýningarstöðunum fjórum stendur einn upp
úr vegna framandleika síns en það er neðanjarð-
arhöllin Yerebatan Cistern, sem byggð var af
Jústiníanusi keisara árið 532 og þjónaði þá sem
vatnsgeymsla. Rýmið er mikið að stærð, um átta
metrar á hæð og rýminu halda 336 súlur sem
standa í kyrru vatni. Áhorfendur gengu eftir
göngustígum í myrkvuðu rýminu en lýsingin
fékkst aðallega af þeim fimm verkum, þar af
þremur myndbandsverkum, sem þar var að
finna. Eitt af þeim var myndbandsverk indónes-
ísk/hollensku myndlistarkonunnar Fionu Tan,
„News from the near Future“, sem samansett er
af stuttum myndskeiðum úr heimildamyndum
frá fyrri hluta 20. aldar, sem sýna ýmist vatnsflóð
í stórborgum, skipbrot, sundkappa eða annað
sem við kemur vatni. Líkt og í mörgum af fyrri
verkum sínum, þá býr Fiona Tan til hljóðmynd
úr myndskeiðunum sem hún breytir síðan eftirá.
Hún hægir á þeim, fegrar á þann hátt annars
ógnvænlega atburði myndskeiðanna og myndar
úr þeim taktsterkt, dáleiðandi og fallegt verk
sem naut sín vel á þessum sérstaka stað.
Vegna sérstöðu staðarins voru tvö verk þar,
sem bersýnilega voru ekki unnin sérstaklega inn
í rýmið, á skjön við dulrænu rýmisins og drógu
mjög úr heildarupplifuninni. Ef til vill var það
með ráðum gert af hendi sýningarstjóra, að
brjóta upp hið draumkennda og ævintýralega
andrúmsloft sem þarna getur skapast, en það var
þá ekki útfært á mjög skýran hátt.
Stærsti sýningarstaður Tvíæringsins er Ant-
repo Nr.4; vöruskemma við höfn Bosporussunds
í nýrri borgarhlutanum. Þar sýndu 59 myndlist-
armenn verk sín á tveimur hæðum skemmunnar.
Á efri hæð er móttaka og örlítil bókabúð og þar
mátti sjá 32 verk sem nutu sín í dagsljósi. Á neðri
hæð byggingarinnar var myrkvaður salur þar
sem sýnd voru 29 myndbandsverk en utan um
flest þeirra voru byggð einföld, hringlaga skil-
rúm.
Þar vöktu athygli tvö verk; myndbandsverk
tyrkneska myndlistarmannsins Kutlug Ataman,
„1+1=1“, þar sem Neshe Yashin, Kýpur-tyrk-
nesk skáldkona, segir frá æskuminningum sínum
frá valdaráni Tyrkja á Kypur 1974, þar sem þús-
undir manna urðu að yfirgefa heimkynni sín.
Mynd af Yashin er varpað á einn vegg í horni og í
spegilmynd á mótvegg. Rödd hennar heyrist í há-
tölurum nálægt bekkjum til móts við vörpunina. Í
verkinu fæst Kutlug Ataman sem fyrr við gerð
myndar um áhugavert og sérkennilegt fólk og
tekst að skila útgeislun og ótrúlegum frásagn-
arvilja viðfangsefna sinna til áhorfenda. Hitt
verkið er myndbandsinnsetning fyrrnefndrar
Fionu Tan, „San Sebastian“, sem hún sýndi einn-
ig á Feneyjatvíæringnum árið 2001 og á Doku-
menta XI í Kassel árid 2002 . Verkinu er varpað á
báðar hliðar stórs tjalds sem hangir úr lofti í
miðju sýningarrýminu. Myndbandið sýnir nær-
myndir af hundruðum japanskra unglings-
stúlkna, íklæddum litríkum Kimono-búningum,
sem mynda einfalda röð og búa sig einbeittar
undir að skjóta ör af boga, sem samkvæmt Tos-
hya-sið vígir þær í fullorðinna manna tölu. Mynd-
bandstökuvélin er hreyfð hægt og er beint að
andliti og höndum einnar stúlku af annarri. Ein-
beitnin í svipum þeirra, hægar hreyfingarnar,
niðurbældur kliður áhorfenda og hljóðin þegar
strengur bogans er spenntur skapar magn-
þrungna spennu svo áhorfendur myndbandsins
missa tímaskynið og gleyma sér um stund.
Á efri hæð sýningarýmisins vakti meðal ann-
ars athygli verk kúbönsku myndlistarkonunnar
Tönju Bruguera, „Poetic Justice“. Í verkinu
gengur áhorfandinn upp nokkrar tröppur, inn í
einskonar göng. Að utan er þetta sérbyggða rými
hvítmálað en að innan eru veggir þess þaktir með
tugum þúsunda af notuðum tepokum. Te-ilmur-
inn fyllir rýmið og andrúmsloftið minnir dálítið á
helli; rakt og dimmt. Á fjórum stöðum eru fjórir
tepokar teknir úr og sest þá myndefni lítilla
LCD-skjáa sem hefur verið komið fyrir á bak við
tepokabreiðuna. Myndefnið er fengið úr heimild-
armyndum frá fyrri hluta 20. aldar og sýnir stutt
myndskeið af verkamönnum við ýmsa iðju.
Þegar gengið er út um göngin og niður tröppur
í hinum enda þeirra má lesa af textablaði hugleið-
ingar myndlistarkonunnar um menningarleg
sérkenni þjóða, s.s. teframleiðslu og -drykkju
Indverja, sem nýlenduþjóðirnar (Englendingar)
hafa gert að sínum og kynnt fyrir umheiminum
sem sín eigin sérkenni.
Verk þýska listamannsins Bjørn Melhus, „So-
metimes“, er áhrifarík myndbandsinnsetning þar
sem myndbandi er varpað á fjóra veggi afstúkaðs
sýningarýmis. Á myndbandi sest listamaðurinn
sjálfur íklæddur hvítum náttfötum med bangsa í
hendi framan við svartan bakgrunn. Á gólfi í
miðju rýmisins liggja fimm sjónvarpstæki en á
skjám þeirra sést einn skær litur í einu og í
myrkrinu mynda þeir einskonar rafrænan varð-
eld, sem kallast á við myrka stemmninguna í
hljóðum og í myndvörpun á veggjum. Úr hátöl-
urum heyrast ýmsar setningar sem listamaður-
inn hefur fengið úr sjónvarpi og kvikmyndum og
eru ýmist sagðar af börnum eða fullorðnum
kven- eða karlmönnum sem karakterinn fjórfaldi
á veggvörpunum hreyfir varir sínar eftir, stund-
um einn, stundum allir fjórir. Verkið kallar fram
minningar um myrkfælni og martraðir barna,
sem oft spunnust út frá kvikmyndinni sem var í
sjónvarpinu þegar maður var að tannbursta sig
og að fara að hátta. Líkt og í fyrri verkum sínum,
kemur Melhus sjálfur fram í verkinu, notar fund-
ið efni úr sjónvarpsþáttum og kvikmyndum og
notar augljósar og oft klaufalegar brellur. Með
þessum aðferðum býr hann til yfirborðsleika í
sínum eigin verkum sem þjónar um leið sem
gagnrýni á yfirborðsveruleika kvikmynda- og
sjónvarpsefnis, með áherslu á bandarískt efni.
Verk bandarísku myndlistarkonunnar Ann
Hamilton vakti mikla athygli áhorfenda en hún
hengdi upp nokkur tjöld, hvít öðrumegin, blá
Verk tyrkneska myndlistarmannsins Kutlug Ataman, „1+1=1
Í nóvember lauk áttunda alþjóðlega Myndlistar-
tvíæringnum í Istanbúl í Tyrklandi, en hann hófst
19. september og ber yfirskriftina „Poetic Justice“.
Í þessari grein er fjallað um það sem fyrir augu
bar á tvíæringnum og legu hans í hinu
alþjóðlega landslagi myndlistarinnar.
E F T I R B I RT U G U Ð J Ó N S D Ó T T U R
Verk eftir hollensku myndlistarkonuna Fionu Tan, „San Sebast
MYNDLISTARTVÍÆRING
INN Í ISTANBÚL Í SAMH