Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.2004, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. JANÚAR 2004
H
ann er umdeildur, fær hrós
fyrir tæran einfaldleikann
og hann er hæddur fyrir
einfaldleikann. Blaðadóm-
ar eru sjaldséðir og oftar
neikvæðir, en bækur hans
ofarlega á mörgum vin-
sældalistum.
Verónika ákveður að deyja (Veronika de-
cide morrer, 1998) sem kom á sænsku í vor,
fær ömurlega dóma í einu Norðurlandi, lofs-
yrði í öðru. Haft er eftir Umberto Eco að sú
bók hafi snert hann djúpt og Sinéad O’Conn-
or á að hafa sagt um sömu bók í írska Sunday
Independent: Stórkostlegasta bók sem ég hef
lesið.
Paulo Coelho fæddist í Rio de Janero árið
1947. Faðirinn Pedro verkfræðingur, móðirin
Lygia heimavinnandi. Í dag er hann þekkt-
astur sem höfundur bókarinnar Alkemistinn
frá 1988, og er talinn annar vinsælasti höf-
undur Suður-Ameríku á eftir Gabríel Garcia
Marques. Hann er þýddur á 56 tungumál,
hefur skrifað þrettán bækur og níu þeirra
hafa komið út í enskri þýðingu á ellefu árum.
Ellefu mínútur (Onze Minutes 2003) nýjasta
bók hans, kom út í Brasilíu í byrjun apríl, fer
eins og eldur í sinu, á að vera komin út í 40
löndum áður en árið er liðið, þar á meðal í
Danmörku og Noregi. Íslenska JPV forlagið
hefur tryggt sér útgáfuréttinn og gefur hana
út næsta haust.
Coelho býr í Frakklandi þegar sumarið er
þar og þegar vorar í Brasilíu fer hann þang-
að. Hann er giftur listakonunni Christina
Oiticica og hún sér um Coelho-stofnunina, til
stuðnings götubörnum og gamalmennum í
grimmustu úthverfunum í Rio de Janero.
Fylgdu draumum þínum eða:
Líf mitt er dans því ég ferðast
Seint í september sá ég hann óvart þar
sem hann stóð á hlaði bókastefnunnar í
Gautaborg. Paulo Coelho? Alveg örugglega.
Hár og skegg gráhvítt og þunnt, ennissvip-
urinn tær eins og haustkulið. Ekkert svart
hippahár eins og á myndinni með brasilíska
tónlistarmanninum Raul Seixar. Þeir voru fé-
lagar í antikapítalískum samtökum, Paulo Co-
elho skrifaði söngtexta fyrir rokkhljómsveit
og saman gerðu þeir gagnrýna teiknimynda-
seríu sem Coelho lennti í fangelsi fyrir. Og
hann var píndur á dögum her- og ofurst-
jórnar í Brasilíu.
Fyrst daginn eftir tek ég eftir því að hárið
sem er klippt í snöggan bursta vex frjálst í
agnarlítinn stert neðst í hnakkanum.
Ég ætlaði að finna hann, en seinna. Er með
Alkemistann í töskunni í þýðingu Thors Vil-
hjálmssonar til að fá áritaða en ég hef aðra
betri ástæðu til að ávarpa hann snemma á
föstudagsmorgni: myndavélin mín virkar bet-
ur úti.
Svo eftir að hafa gengið einu sinni framhjá
hinum brasilíska forsíðuhöfundi haustsins,
starandi þannig að hann gaf mér hornauga á
móti, þá hlaut ég að vilja honum eitthvað og
hann fann það.
„Fylgdu draumum þínum“ , skrifar hann á
ensku í mitt gullna eintak klukkutíma seinna.
Þá er ég búin að heilsa horfa hlusta og
spyrja.
Ég spurði: Þar sem verið er að kynna nýj-
ustu bókina þína á ensku Eleven Minutes –
ég sá það á Netinu – eru feitletruð slagorð:
„don’t just walk through life … dance
through it …“ Er það eitthvað sem þú hefur
sagt og hvað á það þá … að þýða?
– Ég veit ekki hvort ég hef sagt það…hef
ég sagt það? Coelho lítur á Monica Antunes,
ferðafélaga sinn og umboðsmann.
– Nei, það er ekki mitt orðalag, ég hef ekki
sagt það. En ég lifi þannig. Líf mitt er dans
því ég ferðast.
– Hvað áttu þá við með dans, notarðu orðið
í trúarlegri merkingu?
Paulo Coelho ljómar þegar hann talar um
dans:
– Ég á við, þú dansar ekki einn, þú stjórn-
ar og finnur að þér þér fylgt, eða þú ert sá
sem fylgir, lætur að stjórn, dansar við aðra
manneskju, fylgir tónlistinni… hljómsveitin
leikur, takturinn breytist, tónlistin skiptir um
skap og dans þinn breytist, hljómsveitin
þagnar og þú kyrrist, sest niður, hlustar,
hugsar um eitthvað annað, kannski ekki tilbú-
inn að hreyfa þig þegar hljómsveitin byrjar á
nýjan leik, allt er hluti af dansinum.
Paulo Coello hættir að ljóma þegar hann er
spurður: Þú hefur enn ekki skrifað um tím-
ann sem þú sast inni, reynslu þína í fangels-
inu, hvenær kemur bók um það?
Ég er búinn að skrifa bók um ást, efni sem
ég hef áhuga á. Reynsla mín í fangelsinu
speglar hatur, ég hef ekki áhuga á að skrifa
um hatur. Ég veit hvað pyntingar eru og
illska …og ég held áfram að berjast fyrir
mannréttindum, sem samfélagsþegn og sem
rithöfundur.
Til að kynnast
sjálfum sér betur
Eitt einkenni Paulo Coelhos – sem er kaþ-
ólskur – er hvernig hann notar táknrænu
trúarbragða. Og vissulega notar hann orðið
„dans“ í bókinni Ellefu mínútur, bæði um rit-
úal og um hugarástand þegar sönn ást vakn-
ar.
Sagan rammast inn af sálmi um Ísis og til-
vitnun í kaflann um bersyndugu konuna í
Lúkasarguðspjalli sem endar á orðunum: en
sá elskar lítið, sem lítið er fyrirgefið. Að-
alsöguhetjan er hin unga brasilíska María,
sem ferðast til Rio de Janero og síðan til
Evrópu, þangað sem Copacabana er ekki
strönd heldur bar með 38 vændiskonum.
Megnið af sögunni gerist í Sviss þar sem
bæði kaup og sala á kynlífsþjónustum er lög-
leg.
Coelho sem segist skrifa til að kynnast
sjálfum sér betur, gefur undarlega auðveldan
höggstað á sér með sögunni. Viðfangsefnið er
pottþétt: Hvernig við myndum sambönd sem
kynverur, með ástarhugtök Nýja testament-
isins allt um kring. Það snýst um „eros“
fremur en „agape“. En horfi maður fram hjá
táknrænunni má lesa inn fegrun á vændi, hér
er ekki sagt frá þeim verst stöddu.
Sannur Coelho-aðdáandi ver höfundinn og
segir að sögurnar hans fái alltaf hamingju-
saman endi því söguhetjan sé einatt leitandi
manneskja, stendur því uppi með innri fjár-
sjóð þegar Paulo Coelho skilur við hana.
Hvernig sannur femínisti gæti varið hann,
kemur vonandi á daginn.
Þreyttur á leyndarmálum
Ég finn Paulo Coelho oftar en einu sinni á
bókastefnunni og engin tilviljun að daginn
eftir fyrsta samtalið slæ ég mér niður til að
hlusta á hann segja frá og svara spurningum
í stærsta salnum á Svenska mässan.
Þegar hann er kynntur, sem víðkunnur rit-
höfundur og andlegur leiðtogi, bregst hann
við og hafnar nafnbótinni andlegur leiðtogi.
Bókin Verónika ákveður að deyja er of-
arlega á dagskrá og Coelho hikar ekki við að
draga fram sjálfsævisöguleg tengsl.
Verónika er ung kona í Ljubiljana í Slóven-
íu sem lifir reglusömu vanabundnu lífi en
ákveður að binda enda á líf sitt. Hún vaknar
á geðdeild og fær að vita að hún eigi fáa daga
eftir. Hvað gerist við það? Og hvers konar
mörk skilja hinn heilbrigða frá hinum klikk-
aða, hvers konar sambandsleysi? Þótt Ver-
ónika beri uppi söguþráðinn þá er verkið hríf-
andi margraddað, greinir frá fleiri persónum
sem fara í aðalhlutverk um stund og gefa
nýja vinkla á veruleikann.
Í grein sem Coelho birti þegar bókin kom á
ensku má finna eftirfarandi:
„Ég er búin að skrifa bók um geðsjúkra-
hús,“ sagði ég við föður minn 85 ára gamlan.
„Það er skáldsaga, en á fáeinum blaðsíðum
tala ég um sjálfan mig. Það þýðir að ég geri
minn tíma á deildinni að opinberu máli.“
Pabbi horfðist í augu við mig og sagði: „Ertu
viss um að það geti ekki komið sér illa fyrir
þig?“
„Já, ég er viss um það.“
„Þá það. Ég er þreyttur á leyndarmálum.“
Við erum einstök og ólík
Fyrsta spurningin sem Coelho fær þetta
laugardagssíðdegi í september er: hve sönn
er sagan um Veróniku?
– Sagan er skáldskapur en hún byggist á
eigin reynslu … ætlunin var að bíða þar til
foreldrar mínir væru dánir því það var mun
sárara fyrir þau en fyrir mig að lifa með
ákvörðun sinni að láta loka mig inn á geð-
deild.
Á ferðum mínum fór ég þó að skilja að öll
erum við að leita að farvegi fyrir drauma og
öll erum við smáeinmana. Fann ég þurfti að
deila með mér af þessum augnablikum þegar
ég var algerlega einn og útilokaður, lokaður
inni á geðdeild. Minningar mínar gat ég ekki
skrifað, ekki um reynsluna eins og hún atvik-
aðist. Ég þurfti að skrifa um tilfinningarnar,
því þær var ég ekki einn um: við skynjum öll
nístandi einmanaleika við að vera trú sjálfum
okkur. Leiðin var að láta söguna gerast í öðru
umhverfi og við aðrar kringumstæður. Veró-
nika er kona, hún gerir sjálfsmorðstilraun,
það hef ég aldrei reynt. Á vissan hátt er hún
fullkomlega skálduð en um leið er hún ég,
sem horfi til baka. Ég reyni að spegla mik-
ilvægi þess að viðurkenna að við erum ein-
stök og ólík. Að við þurfum að læra að bera
virðingu fyrir reglum sem segja okkur að
virða vilja annarra. Þá fyrst höfum við frelsi
til að haga okkur eins og okkur langar til.
En af hverju er aðalpersónan kona?
Paulo Coelho fullyrðir að það sé kvenleg
iðja að skrifa og gott ef hann byggir ekki
svar sitt á platónskri ljósmóðurhjálp þegar
hann talar um sköpunarferlið:
– Að skapa er óhugsað…Þú nærð sam-
bandi við orku ástarinnar… ferð í ástarleiki
við lífið, veist ekki hver faðirinn er, veist að
afkvæmi er á leiðinni og að tveim árum liðn-
um verðurðu að gjöra svo vel að fæða barnið.
Það sem ég geri mér grein fyrir er að ég ætla
að skrifa um ákveðið efni. Svo læt ég lífið
virka eins lengi og þarf.
Næsta spurning úr salnum er frá konu sem
flutti frá fjarlægu menningarsvæði til Sví-
þjóðar og spyr hvernig hægt sé að aðlaga sig,
lifa fjarri uppruna sínum og samt vera maður
sjálfur.
– Góð spurning. Þú hefur ekkert val. Jú þú
getur valið að líkja lífinu við hús eða við
garð.... Manneskjan hefur tilhneigingu til að
byggja veggi, gera sér hús, en öryggi er bara
metafór, við verðum ekki örugg. Eða þú get-
ur líkt lífinu við garð og þá þarf að planta og
annast hann. Garðurinn er líka háður árstíð-
um, skini og skúrum, og hann breytist sífellt.
Coelho segir að ekki nægi að einblína á
takmarkið, þá sé maður glataður.
– Mig dreymdi um að verða rithöfundur og
fann aðeins leiðarvísa um hvernig bæri að
skrifa, en ekki hvernig lifa. – Reynslan
kenndi mér að ekki dugir að einblína á ákveð-
ið verkefni, ég þurfti líka að fylgja eigin takti
og lúta fyrirboðum. Stundum að nema staðar
– bíða – og stundum að halda áfram.
Nokkru síðar heyri ég að Coelho segist líta
á rithöfundaverk sitt sem púsluspil og hver
bók sé biti af því:
…og ég er farinn að sjá mynd af af lífi
mínu – Alkemistinn er myndhvefing yfir píla-
grímsferð mína til Santiago á Spáni; baráttan
fyrir að vera öðruvísi speglast í Veróniku og
hvernig ég er kynvera speglast í Ellefu mín-
útur.
Nokkru síðar þegar spurningar um það
sem Coelho kallar sína kvenlegu eða „fem-
ínísku“ hlið gerðust æ nærgöngulli rann tím-
inn út í miðju svari!
Höfundur er búsettur í Svíþjóð.
LÍF MITT
ER DANS
Paulo Coelho er vinsæll skáldsagnahöfundur frá
Brasilíu, þekktastur fyrir bók sína Alkemistann sem
Thor Vilhjálmsson hefur þýtt á íslensku. Í þessu viðtali
segir hann frá viðhorfum sínum til skáldskapar. „Líf mitt er dans því ég ferðast,“ segir Paulo Coelho.
E F T I R K R I S T Í N U B J A R N A D Ó T T U R
– Ég á við, þú dansar ekki einn, þú stjórnar og
finnur að þér þér fylgt, eða þú ert sá sem fylgir,
lætur að stjórn, dansar við aðra manneskju,
fylgir tónlistinni… hljómsveitin leikur, takt-
urinn breytist, tónlistin skiptir um skap og
dans þinn breytist, hljómsveitin þagnar og þú
kyrrist, sest niður, hlustar, hugsar um eitthvað
annað, kannski ekki tilbúinn að hreyfa þig
þegar hljómsveitin byrjar á nýjan leik, allt er
hluti af dansinum.