Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.2004, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. MAÍ 2004
MUSEO de Horne safnið í Flór-
ens hefur nú til sýningar tré-
skurðarmynd sem talin er verk
ítalska end-
urreisnameist-
arans Michel-
angelos.
Trémyndin
sýnir Krist í
krossfesting-
arstellingunni,
en krossinn
sjálfur er þó
horfinn. Talið
er að Miche-
langelo hafi skorið út styttuna
þegar hann var um tvítugt, jafn-
vel fyrir klaustur, en styttunni
þykir svipa til kalksteinsmyndar
af Kristi í San Spirito kirkjunni í
Flórens. Er ástæða þess að verk-
in eru svo raunveruleg á að líta
að sögn sérfræðinga sú að lista-
maðurinn notaði lík nýlátins
manns sem fyrirmynd. Að sögn
breska dagblaðsins Guardian hef-
ur ítalski endurreisnarsérfræð-
ingurinn Giancarlo Gentilini fært
sönnur á að trémyndin, sem er í
einkaeigu, sé raunverulega verk
Michelangelos.
Hættuleg kynni
í Metropolitan
METROPOLITAN-listasafnið í
New York hýsir þessa dagana
sýninguna Dangerious Liaisons,
eða Hættuleg kynni, mjög ítar-
lega úr garði gerða sýningu á 18.
aldar tísku, húsgögnum og hús-
búnaði. Fatnaðurinn sem sýndur
er er frá árunum fyrir bylting-
una er nýklassík tók við af rók-
ókó sem ríkjandi tískustraumur,
en hugmyndanfræðin sem lá að
baki nýklassíkinni var að sögn
gagnrýnanda New York Times
meðal undanfara falls bæði
kirkju og ríkis. Hættuleg kynni
er þá að mati blaðsins einkar vel
uppsett sýning þar sem andrúms-
lofti tímabilsins er vel komið til
skila. Þar er dansað á barmi of-
gnóttar og öfga og um leið látið
glitta í þær miklu breytingar sem
framtíðin og byltingakennd hug-
myndafræði áttu eftir að hafa í
för með sér.
El Greco – fyrsti
expressjónistinn
SÝNING á verkum El Grecos í
National Gallery-safninu í Lond-
on er að mati gagnrýnanda Daily
Telegraph
einkar vel úr
garði gerð og
sýnir vel
hvernig stíll,
litanotkun og
hlutfallagerð
listamannsins
þróaðist á ferli
hans. Þykir
sýningin leyfa
gestum að
rekja þróun listamannsins skref
fyrir skref, en við upphengingar
var þess líka gætt vandlega að
halda birtu- og öðrum sýning-
arskilyrðum jafnlíkum þeim og
upprunalegar aðstæður í dimm-
um kirkjum Spánar hefðu boðið
upp á. Fyrir vikið glitri mynd-
irnar og litríki þeirra í myrkrinu,
líkt og eðalsteinar, í anda ex-
pressjónismans þrátt fyrir að
þær séu málaðar einum 350 árum
áður en stefnan sjálf leit dagsins
ljós.
Tréskurðarmynd
Michelangelos
til sýnis
ERLENT
Tréskurðarmyndin
af Kristi.
Metropolitan-safnið.
Ein af myndum El
Grecos skoðuð af
forvörðum.
ÁRIÐ 1972 gaf Kristján Guðmundsson út bók-
ina Punktar sem hugsuð var sem ljóðabók. Þrír
punktar í ljóðasafni Halldórs Laxness voru ljós-
myndaðir, stækkaðir þúsundfalt og prentaðir,
hugsaðir eins og Kristján sagði sjálfur sem ljóð-
rænar þagnir.
Nú hefur Kristján gert aðra kynslóð punktanna,
þrjú málverk, 140x120 cm hvert. Þessi síðari kyn-
slóð punkta hefur tekið skrefið úr bókverki yfir í
málverk. Í sýningarskrá kallar Kristján verkin
ættfræðimálverk og veltir fyrir sér eiginleikum og
eðli þessara verka, merkingu þeirra og tengslum
við eigin bók og verk Halldórs.
Fyrstu viðbrögð við bókverki Kristjáns eru
kannski af húmorískum toga, punktar úr verkum
Halldórs Laxness reynast raunverulegir punktar
en ekki minnisatriði sem listamaðurinn hefur
punktað niður hjá sér. Tengingin við verk Hall-
dórs skapar síðan þessum amöbuformum á síðum
bókarinnar ákveðið andrúm, skoðandi bókarinnar
hugsar að öllum líkindum um verk Halldórs. Krist-
ján nefnir bók sína ljóðabók en hvað gerir punkt-
ana að ljóðum? Eru þeir það af því hann segir það,
líkt og þegar listaverk verður listaverk af því það
er unnið í listrænu samhengi? Eða er það dýptin í
sorta þessara amöbulaga forma, óreglulegar og
mjúkar útlínur sem gefa eitthvað í skyn? Minn-
ingin um ljóð Laxness í huga þess sem skoðar?
Einnig vaknar spurningin um formið – miðilinn
sem felur í sér skilaboðin eins og Marshall McLuh-
an sagði. Hvert er hlutverk leturgerðarinnar og
hverju miðla hinar ýmsu leturtýpur? Kannski felst
þó aðalatriðið í því að hér er um punkta að ræða, í
þeim felst þögnin sem Kristján talar um. Hann er
þá kannski að segja að merking ljóða felist í þögn-
inni milli orðanna, milli línanna, kannski er hann
jafnvel að segja hið ósegjanlega? Það er alla vega
engin spurning að bækur Kristjáns eru enn frjó
listaverk 32 árum eftir gerð þeirra.
Svo má velta fyrir sér hverju málverkin bæta
við þessi verk. Málverkin eru tölvuunnin en form
þeirra og framsetning fylgir hefð málverksins og
því rétt að nefna þau það. Ég reikna með að þau
séu unnin upp úr bók Kristjáns sjálfs en ekki bók
Laxness eins og hin verkin, séu þannig önnur kyn-
slóð. Með því að kalla þau málverk staðsetur hann
þau innan ákveðinnar hefðar og merking þeirra
markast óhjákvæmilega af því. Það má spá í það
hvort að með því merkingarleysi sem hann talar
um í sýningarskrá eigi hann við að orðræða mál-
verksins sé orðin merkingarlaus? Að núna þegar
sífellt er vitnað í sögu málverksins í málverkum
dagsins í dag þá sé samt sem áður ekki verið að
koma fram með neitt nýtt? Að ofnotkun tákna hafi
loks orðið til þess að merkingarleysið er algert?
Mér finnst reyndar þetta margumrædda merking-
arleysi í samtímanum ótrúverðugt, merkingar-
leysið er kannski staðreynd þegar enginn er til að
horfa eða hugsa en sú er ekki raunin í dag, amk.
ekki að mínu mati.
Málverk Kristjáns eru falleg verk og þau njóta
sín einkar vel í salarkynnum Skugga sem eru full-
komin fyrir þau. Ef eitthvað er þá gengur þessi
sýning eiginlega of vel upp, allt er ákaflega slétt og
fellt, engar misfellur eða óreiða sem koma upp-
námi á hlutina. Þessi ljóðræna naumhyggja er
form liðins tíma þótt það þýði ekki að hún eigi ekki
rétt á sér lengur og þessi verk eiga kannski meira
skylt með kynslóð mömmu sinnar, bókverkinu, en
samtímanum. Þetta eru engu að síður margræð og
opin verk, formin, liturinn og áferðin eru heillandi
og svartholskenndin sem var til staðar í bókverk-
inu er enn sterkari hér, áhorfandinn sogast inn í
óskilgreint og óútskýrt rými.
Ekki fyrir viðkvæmar sálir
Finnur Arnar sýnir nú myndbandsverkið
„Cod“, eða „Þorskur“. Hér er um að ræða ofur-
einfalt en mjög áhrifaríkt verk, það sýnir dauða-
stríð þorsks sem er tuttugu mínútur að geispa gol-
unni á þurru landi. Myndbandið sýnir þetta stríð á
tíu mínútum, tvær myndir hlið við hlið, önnur sýnir
fyrri hlutann, hin síðari. Þorskurinn er að mestu
kyrr, gapir svolítið en tekur síðan ægilega kippi
svo maður hrekkur í kút þegar hann reynir að ná
súrefni og mistekst. Mér leið illa að horfa á þetta
verk, það kallar fram svo sterka tilfinningu fyrir
viðkvæmni mannlegrar tilveru. Ég velti fyrir mér
dýraverndunarlögum, þótt það sé auðvitað fráleitt
miðað við þann fjölda þorska sem drepst, ég veit
ekki hvernig, daglega. Að ekki sé talað um litlu
lömbin og svo framvegis og ég er ekki grænmet-
isæta. Engu að síður fannst mér óþægilegt að
horfa á þetta. Ekki af því að mér fannst þetta ekki
spennandi verk, þvert á móti er einföld hugmynd
sett fram á sterkan og tæran hátt svo úr verður
eftirminnilegt verk, upplifun sem situr í manni.
Það má tengja myndbandið á ýmsan hátt við fyrri
verk listasögunnar, spá í tengsl manns og náttúru,
velta fyrir sér grimmd og ljóðrænu en ekkert af
þeim hugmyndum jafnast á við myndbandið sjálft
og upplifunina af því. Finnur Arnar er tvímæla-
laust einn okkar áhugaverðustu samtímalista-
manna, í verkum hans kemur fram einstök tilfinn-
ing fyrir íslenskum veruleika og miklir hæfileikar
til að koma hugmyndum sínum í sjónrænt form.
Brot af stærri heild
Á lipurlega dreginni veggteikningu stingast tær
undan dúnsæng, dúnmjúkir ungar stinga sér und-
an heimagerðu húsi úr gömlu veggfóðri en komast
ekki í róluna með blöðrumunnstykkjunum sem
hangir hátt fyrir ofan þá. Stór uppblásinn bolti
gnæfir einnig yfir ungunum en úti í horni eru tveir
gamaldags svartir slöngubútar sem minna á kút-
ana í sundkennslunni í gamla daga. Hvað eigum
við að lesa úr þessu? Ég er ekki viss en hrífst af
þessari innsetningu engu að síður. Á einhvern hátt
tekst Margréti Blöndal að draga upp óreiðu-
kennda mynd sem minnir mig meðal annars á im-
pressionískt málverk, umhverfið sem hún skapar
er heimilislegt en „unheimlich“ eða ókennilegt um
leið, þó er það ekki óhugnanlegt. Margrét notar
hversdagslega hluti í verk sín en þó verða þau ekki
beinlínis til út frá daglegum aðstæðum eða hlutum
sem fólk notar hversdagslega. Öllu heldur er líkt
og í þeim sé að finna hliðarveruleika, líf sem maður
gæti ímyndað sér að væri að finna á háaloftinu sem
maður hefur aldrei kíkt upp á, eða í rýminu undir
súðinni sem ekki hefur verið opnað síðan maður
flutti inn. Þetta eru skringilegar vistarverur en
þrungnar ljóðrænu lífi. Eitthvað við innsetningu
hennar í Safni, kannski fagurfræði veggfóðursrifr-
ildisins eða teikningin af tásunum sem stingast
undan sænginni minnti mig á fallega birtuna og
friðsældina sem finna má í mörgum verkum im-
pressionistanna og málverkum Skagamálaranna.
Hér eru viðkvæm fegurð og sterk verk á ferð.
Starfsemi Safns er ekki gömul í hettunni en er
þegar orðin ómissandi hluti af listaflórunni í borg-
inni. Fyrir utan þessar tímabundnu minni sýning-
ar er hluta fastasýningarinnar skipt út reglulega,
ákveðinn kjarni verka er uppistaða safnsins en
öðrum verkum er skipt út. Framsetning og upp-
hengi er jafnan til fyrirmyndar og þess gætt að öll
verk njóti sín og að lifandi samtal skapist þar á
milli.
MYNDLIST
Gallerí Skuggi
STÖKKBREYTING Í ÞÖGN,
KRISTJÁN GUÐMUNDSSON
Til 23. maí. Gallerí Skuggi er opið
fimmtudaga til sunnudaga frá kl. 13–17.
COD, MYNDBAND, FINNUR ARNAR
BLÖNDUÐ TÆKNI, MARGRÉT BLÖNDAL
Safn
Til 9. maí.
Til 20. júní. Safn er opið miðvikudaga
til sunnudaga frá kl. 14–18.
Viðkvæmni mannlegrar tilveru endurspeglast í myndbandi Finns Arnars í Safni.
Hvað er það við þetta verk Margrétar Blöndal sem minnir á impressionistana og skagamálarana?
Sogast inn í svarthol, frá sýningu Kristjáns Guðmundssonar í Skugga.
Vistar-
verur
Ragna Sigurðardóttir