Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.2004, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. MAÍ 2004 11
Hvað er dómsdagur kristinna
manna?
SVAR: Kenning kirkjunnar um dómsdag kall-
ast á erlendum málum eschatology (þýsku
Eschatologie) sem þýða mætti sem kenn-
inguna eða orðræðuna um hina hinstu atburði
eða endalok tímanna.
Á latínu er ekki rætt um hina hinstu heldur
hina nýjustu (de novissimis) atburði. Það und-
irstrikar að ekki er reiknað með endalokum
allra hluta heldur endurnýjun þeirra. Inntak
þessara fræða kemur fram í báðum helstu
trúarjátningum kirkjunnar. Í lok Postullegu
trúarjátningarinnar segir þannig: „Ég trúi á
... fyrirgefningu syndannna, upprisu holdsins
(mannsins í nýrri þýðingu) og eilíft líf.“ Í lok
Níkeujátningarinnar
segir aftur á móti:
„Ég ... vænti upprisu
dauðra og lífs hinnar
komandi aldar.“
Hvernig er
dómsdegi spáð
í kristinni trú?
Með orðfæri Nýja
testamentisins er
dómsdagsspáin sett
fram almennt með
þeim hætti að upp
muni renna loka-
dægur þessa heims,
hinn efsti dagur eða
dómsdagur. Þá muni
Kristur stíga aftur
niður til jarðarinnar,
ekki í gervi líðandi
þjóns eins og áður
fyrr, heldur sem alls-
herjardómari er
dæmi menn eftir
verkum þeirra.
Benda má á ýmsa ritningarstaði í þessu
sambandi. Matteusarguðspjalli lýkur til dæm-
is á orðunum: „Sjá, ég er með yður alla daga
allt til enda veraldar“ (Matt. 28: 20). Þarna er
greinilega reiknað með endalokum tímanna.
Dómsstefið kemur hins vegar skýrt fram í 25.
kap. (v. 33-46) sama guðspjalls þar sem rætt
er um að hafrarnir (hinir illu) verði skildir fá
sauðunum (hinum góðu) og hvorum um sig
goldið að makleikum.
Það rit Nýja testamentisins sem öllum öðr-
um fremur fjallar um þessa hluti er þó Op-
inberunarbók Jóhannesar, síðasta rit Nýja
testamentisins sem lýsir á nákvæman en tákn-
rænan hátt hvernig þessi heimur muni líða
undir lok og nýr heimur, Guðs ríki, ganga í
garð. Lengst af hefur verið litið svo á að hér
sé um hreina framtíðarsýn að ræða.
Þó eru ýmsir ritningarstaðir sem láta annan
skilning í ljós, eins og þann að ríki Guðs sé
þegar orðið að veruleika og hinir síðustu dag-
ar því upp runnir. Er þá vísað til þess ástands
sem Kristur kom á hér í heimi með fæðingu
sinni, lífi, starfi, boðun, dauða og upprisu. Er
þá gjarnan vísað til þess að um innri veruleika
sé að ræða (sjá til dæmis Lúk. 17.21). Þá má
benda á orð Jesú í Matteusarguðspjalli (12:28)
þar sem hann segir að svo fremi sem hann
berjist gegn hinu illa i Guðs nafni sé „guðsríki
komið yfir“ áheyrendur sína og mannkyn allt.
Hugmyndir manna um dómsdag eru sam-
slungnar hugmyndum okkar um dauðann.
Margir líta svo á að þegar á dauðastundinni
mæti einstaklingurinn dómara sínum og fram-
tíð hans ráðist þá af gjörðum hans í lífinu.
Aðrir líta svo á að eftir dauðann „sofi“ allir
þar til þeir mæta dómara sínum sameiginlega
á efsta degi eða dómsdeginum. Með kenning-
unni um hreinsunareldinn lítur kaþólska
kirkjan með vissum hætti svo á að hvort
tveggja þetta eigi sér stað. Þá má benda á að í
Gamla testamentinu merkir sál lífvera al-
mennt en ekki einhver sérstakur andlegur
þáttur hennar. Því má líta svo á að enginn
veruþáttur mannsins lifi af dauðann heldur
deyi maður allur en rísi síðan upp til nýs lífs í
Guði og þá á dómsdegi, samanber orð trúar-
játninganna.
Í upphafi væntu menn að Kristur mundi
snúa aftur til jarðarinnar að skömmum tíma
liðnum og setja dóm sinn. Þeir sneru því baki
við veraldlegu lífi, til dæmis vinnu, og væntu
guðsríkisins. Síðar varð ljóst að nýrrar túlk-
unar væri þörf. Á ýmsum tímum hafa þó kom-
ið fram einstaklingar eða vakningarhópar sem
spáð hafa fyrir um dómsdag – annað tveggja í
náinni framtíð eða að einhverjum tíma liðnum,
sem oft er tiltekinn nákvæmlega. Á síðari öld-
um er upphaf Aðventistakirkjunnar dæmi um
slíka vakningu þótt áherslur hennar hafi
breyst síðan.
Veit páfinn hvenær
dómsdagur kemur?
Fullyrða má að páfi veit ekki hvenær né
hvernig dómsdagur muni verða og ber að
gjalda varhug við öllum sem nefna séstakar
tímasetningar í því efni eða telja sig hafa
glögga vitneskju um hvað muni bíða okkar í
framtíðinni. Textar Biblíunnar um þessi efni
eru allt of óljósir til að sagt verði fyrir um það
með nokkurri vissu.
Á nútímamáli má ef til vill segja að „eskató-
lógían“ feli í sér þá staðhæfingu að eitt sinn
muni sérhver einstaklingur gerður ábyrgur
fyrir lífi sínu og breytni. Hin siðræna afleiðing
þess er síðan sú að hverjum og einum beri að
lifa þannig á hverjum tíma að hann eða hún
geti mætt þessum „dómi“ með hreinni sam-
visku. Þessi vitneskja ætti raunar að nægja
okkur og draga úr gildi spurninganna um
hvernig eða hvenær dómsdagur muni verða.
Víddirnar „hér“ og „nú“ eru þær sem máli
skipta varðandi samband okkar við Guð, sem
og hamingju og heill í jarðnesku lífi. Það „inni-
hald“, hugsanir, orð og gjörðir, mun síðan
fylgja okkur inn í hina óræðu framtíð.
Hjalti Hugason prófessor í guðfræði við HÍ.
HVAÐ ER DÓMS-
DAGUR KRIST-
INNA MANNA?
Hvaðan er orðið rasismi komið, hvernig verða ós-
hólmar til, mun einhvern tíma gjósa aftur í Heima-
ey og er Lagarfljótsormurinn til? Þessum spurningum og fjölmörgum
öðrum hefur verið svarað að undanförnu á Vísindavefnum og hægt er
að lesa svörin á slóðinni www.visindavefur.hi.is.
VÍSINDI
Reuters
Fullyrða má að páfi veit ekki hvenær né hvern-
ig dómsdagur muni verða, segir í svarinu.
1903:
PENINGARNIR
SÓTTIR HEIM
„Að tilhlutan Oddfellow-
reglunnar hér í bænum hef-
ur Landsbankinn afráðið að
gefa bæjarbúum þeim er
þess kynnu að óska kost á
að fá keypta í bankanum sparibauka (Saving-
box) er menn geta lagt í heima hjá sér pen-
inga er fara eiga í sparisjóðsdeild bankans.
Bankinn lætur síðan sækja peningana heim
til manna einu sinni í mánuði eftir því sem ná-
kvæmar verður ákveðið, eigendum þeirra að
kostnaðarlausu,“ sagði í auglýsingu í Þjóðólfi
15. maí 1903. Í blaðinu kom fram að bauk-
arnir væru ætlaðir til að safna í þá smáupp-
hæðum. „Auðvitað taka baukarnir einnig alls
konar peninga, silfur, gull og seðla, en ekki
kemst eigandinn sjálfur í þá og enginn nema
sparisjóður sá eða banki er tekur að sér að
ávaxta fé það sem í þá er látið.“ Þess var get-
ið að slíkir baukar hefðu reynst vel í Ameríku.
„Þeir geyma vel það sem þeim er fengið.“
1910:
TORFBÆIRNIR
ÓDÝRASTIR
„Það er talinn einn hinn
mesti framfaravottur ef sagt
verður um heila sveit að þar
sé komið timburhús svo að
segja á hverjum bæ. Og svo
mikill er framfarahraðinn að nú þegar er
kviknaður kurr á móti timburhúsunum. Nú
þykir allt ónýtt nema steinhús; steinhús á
hverjum bæ – það er nú viðkvæðið. Torfhúsin
eru dauðadæmd. Í hvínandi flaustri og æð-
andi hugsunarleysi hefur þjóðin dæmt í út-
legð þá húsagerð sem hér hefur tíðkast síðan
á landnámstíð.“ Þannig var upphaf greinar
eftir G. Björnsson í Skólablaðinu 15. maí
1910. Niðurlagið var svohljóðandi: „Öll hús,
torfhús, timburhús, steinhús, eru ill og óholl
til íbúðar á vetrum ef þau eru ekki vermd, en
sé kostur á eldsneyti til að ofnhita þau þá
geta þau orðið góð og holl íbúð, torfbæir engu
síður en timburhús eða steinhús. En torfbæj-
unum fylgir sá mikli kostur að þeir eru lang-
ódýrastir.“
1937:
FIMM BÖRN
TÝNDUST
„Flutningar voru töluvert
miklir hér í bænum í gær og
af kunnugum álitnir heldur
meiri en vant er. Vörubíla-
stöðin gat ekki fullnægt eft-
irspurn eftir bílum, enda þótt nær allir bílar
hennar væru í gangi við flutningana,“ sagði í
Morgunblaðinu 15. maí 1937, en þá var enn
hefð fyrir því að samningar um húsnæði mið-
uðust við 14. maí, krossmessu og vinnuhjúa-
skildaga. „Töluvert mun bera á því að fólk
minnki við sig húsrúm, enda er slíkt algengt
um sumarmánuðina. Mun nú vera meira
framboð á íbúðum en eftirspurnin er.“ En
eitthvað varð undan að láta í öllum asanum:
„Lögreglan fékk tilkynningar um fimm börn
sem höfðu týnst í flutningunum, en á stuttum
tíma tókst að hafa uppi á þeim öllum.“
1946:
AÐ KAFNA
Í RYKI
„Það er fleira sem minnir
okkur á sumarið en krían og
blíðviðrið,“ sagði Víkverji í
Morgunblaðinu 15. maí
1946. „Hin björtu vorkvöld,
gróðurinn í görðunum, laufguð tré og síðast
en ekki síst göturykið. Allt er að kafna í ryki
ef það kemur þurrkstund. Bannsett rykið er
plága sem enn hefur ekki tekist að finna ráð
við og hverfur ekki fyrr en allar götur og veg-
ir hafa verið steyptir eða malbikaðir, og þó
við leggjum milljónir króna til vega og gatna-
gerðar þá er enn langt í land þar til við losn-
um við rykið.“
1954:
GANGIÐ EKKI
Á GRASINU
Tíminn sagði frá því 15. maí
1954 að Fegrunarfélagið í
Reykjavík ætlaði að efna til
svonefndrar umferðarviku
til að freista þess að kenna
unglingum „að ganga ekki yfir grasbletti,
skemma ekki girðingar og vegamerki og
krota ekki á rúður, hús og veggi“. Blaðið
sagði að erfiðlega gengi að venja börn á að
„taka á sig smákróka fyrir grasbletti og mat-
jurta- og blómagarða. Þó hefur orðið í þessum
efnum stórvirðingarverð breyting til batnaðar
hin síðari árin“.
1971:
SEM MEST
AF DRASLI
Í Velvakanda í Morg-
unblaðinu 15. maí 1971 var
sagt að í nýrri hverfum höf-
uðborgarinnar virtust sumir
íbúanna „telja það óyfirstíg-
anlegan fylgifisk nýbygginga að hafa sem
mest af drasli í kringum húsin, þó að allt kapp
sé lagt á að koma sem flestu í lag innandyra“.
Sagt var að ýmsir húseigendur í Fossvogs-
hverfi stilltu „mismunandi ryðguðum rusla-
tunnum beint fyrir framan aðaldyrnar hjá sér
og kannski úti á sjálfum götunum við húsin“.
Einnig var minnst á bílflök sem víða blöstu
við og spurt: „Hvernig væri að flytja burt allt
járna- og timburdraslið?“
1987:
NÝ TÆKNI
TIL SAMSKIPTA
„Sambandsfrystihúsin taka
nýja samskiptatækni í þjón-
ustu sína.“ Þannig hljóðaði
fyrirsögn í Tímanum 15. maí
1987. Í fréttinni var sagt að
á aðalfundi Sambands fiskframleiðenda hefði
verið tekin ákvörðun um að frystihúsin yrðu
hið fyrsta „búin telefaxtækjum, en það eru
tæki sem senda ritað efni símleiðis. Með þess-
ari nýju tækni verður öll dreifing upplýsinga
um framleiðslu- og markaðsmál hraðari og
skilvirkari. Talið er að sending gagna í pósti
muni að verulegu leyti falla niður.“ Fram kom
að notkun póstfaxþjónustu hefði aukist veru-
lega og að takmarkið væri að hún yrði í all-
flestum póst- og símastöðvum á landinu.
T ÍÐARANDINN Á TUTTUGUSTU ÖLD
MEÐAL VIÐ HÓSTA
OG HÆSI
J Ó N A S R A G N A R S S O N T Ó K S A M A N
Í Morgunblaðinu Reykjavík 15. maí 1909 var auglýst danskt maltöl sem var „framúrskarandi
hvað snertir mjúkan og þægilegan smekk“ og hafði „fengið meðmæli frá mörgum mikilsmetnum
læknum. Besta meðal við hósta, hæsi og öðrum kælingarsjúkdómum.“ Fjórum árum síðar hóf
Ölgerðin Egill Skallagrímsson framleiðslu á maltöli í kjallara Þórshamars við Templarasund