Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.2004, Síða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 19. JÚNÍ 2004
YFIRLITSSÝNING á verkum
bandaríska listamannsins Ed-
ward Hopper stendur þessa
dagana yfir í Tate Modern
safninu í London. En myndir
Hoppers sem einkenndust að
stórum hluta af einmanaleik
og firringu hafa gert hann að
einum vinsælasta listamanni
20. aldarinnar. Að mati gagn-
rýnanda Daily Telegraph eru
það hins vegar aðeins fyrri
verk Hoppers sem eiga skildar
slíkar vinsældir, en mörg
þeirra verka er að finna á sýn-
ingunni í Tate Modern.
Sjálfsmyndir 20. aldar
SJÁLFSMYNDIR listamanna
er viðfangsefni sýningar sem
nú stendur yfir í Musée du
Luxembourg
í París. Sýn-
ingin nefnist
MOI! Auto-
portraits du
XXe siécle og
geymir 150
sjálfsmyndir
ekki ómerk-
ari lista-
manna en Pa-
blos Picassos,
Françoise Gilots, Marcels Du-
champs og Egon Schiele svo
dæmi séu tekin. Og segir dag-
blaðið Financial Times að vel
sé virði að hafa í huga að
myndirnar séu ekki aðeins
minning um ytra byrði lista-
mannanna heldur ekki síður
um það hvernig þeir vildu láta
minnast sín. Verkin eru ekki
hengd upp í neinni ákveðinni
tíma-, eða listastefnuröð, og
við það skapast ákveðin óreiða
innan sýningarsala safnsins
sem gagnrýnandi blaðsins seg-
ir góða leið til þess að kalla
fram það hversu ruglingsleg
og brotakennd arfleifðin er
sem módernisminn og ein-
staklingskennd 20. aldarinnar
hefur eftirlátið okkur.
Húsgagnalist
METROPOLITAN listasafnið í
New York hýsir þessa dagana
sýningu á húsgagnahönnun
Ruhlmans, eins helsta hönn-
uðar þriðja áratugar síðustu
aldar í Frakklandi – Art Deco
tímabilsins svo nefnda. Sýn-
ingin er fyrsta yfirlitssýning á
verkum Ruhlmans í ein 70 ár,
en í sönnum anda Art Deco
listastefnunnar einkennist hún
af miklum munaði þar sem
íbenholt og gyllingar eru í að-
alhlutverki. Þótti Ruhlmann
einkar fær við að veita við-
arhúsgögnum fágað og mun-
úðarfullt yfirbragð og er yfir
hundrað muni hans að finna á
sýningunni. Að sögn New York
Times hýsir Metropolitan einn-
ig aðra minni og tengda sýn-
ingu sem nefnist Art Deco
Paris og geymir muni hannaða
af samtíðarmönnum Ruhlmans,
hönnuðum á borð við Puiforcat
og Lalique.
Hopper
í Tate Modern
ERLENT
Skrifstofan að kvöldi til eftir
Edward Hopper.
Pablo Picasso
Reuters
YFIRLITSSÝNING á verkum Þorvaldar
Þorsteinssonar var opnuð síðustu helgi í Hafn-
arhúsinu – Errósafni Listasafns Reykjavíkur
og gefur að líta verk eftir listamanninn allt frá
námsárum hans um miðjan níunda áratug síð-
ustu aldar. Sýningin er unnin í samvinnu Þor-
valdar og sýningarstjórans, Ágústu Krist-
ófersdóttur, og ber yfirskriftina „Ég gerði
þetta ekki“. Er hún í öllum salarkynnum
safnsins utan þess hluta sem er tileinkaður
verkum Erró. Fagna ég því mjög að núlifandi
Íslendingi sé boðin þetta yfirgripsmikil sýning
í safninu og er þetta í fyrsta sinn sem slíkt er
gert, að undanskyldum Erró sjálfum og Ólafi
Elíassyni sem telst varla Íslendingur nema í
sviga.
Þorvaldur er fæddur á Akureyri árið 1960.
Hann nam myndlist í Myndlistar- og hand-
íðaskólanum og svo í Jan Van Eycke-akademí-
unni í Maastricht í Hollandi. Hann hóf mynd-
listarferil sinn í málaralistinni eins og svo
margir aðrir og þótti nokkuð snjall með pens-
ilinn. Allavega svo snjall að mér skilst á þeim
sem til þekkja að Akureyrarbær hafi lagst í
sorg heilt sumar þegar fréttist að Þorvaldur,
sem á unga aldri gat teiknað Matthías Joch-
umsson þannig að hann þekktist á mynd, hefði
snúið sér að konseptlist í framhaldsnámi í
Hollandi. Þorvaldur hélt þó fjölþættu fígúra-
tífu myndmáli og frásögn þrátt fyrir hug-
myndarlega nálgun í list sinni, en í stað þess
að nota eingöngu pensil eða penna hóf hann að
nýta sér tilbúnar ljósmyndir og vinna í þær
með ýmsum hætti, s.s. mála eða skera út.
Að kunna að þakka fyrir sig
Þorvaldur sló í gegn í íslenskum myndlist-
arheimi á sýningunni Skúlptúr, skúlptúr,
skúlptúr sem haldin var á Kjarvalsstöðum árið
1994 með verkinu „A-vaktin“, þar sem lista-
maðurinn færði æfingasvæði slökkviliðs
Reykjavíkur inn í listasafnið. Verkið markaði
einnig kaflaskil í listsköpun Þorvaldar þar sem
hversdagslegar aðgerðir urðu meginuppistað-
an í listaverkum hans. Er óhætt að segja að
Þorvaldur Þorsteinsson hafi þá skipað sér sæti
í röð fremstu myndlistarmanna landsins og
var næstu árin í algerum sérflokki, allavega
fram yfir sýningu hans á Listasafni Akureyrar
árið 1996.
Eitt af markmiðum Þorvaldar hefur verið að
virkja almenning í listsköpuninni og færa
listina út í hvunndagslífið og öfugt. Er framlag
hans til listahátíðar í þorpinu Kotka í Finn-
landi árið 1995 gott dæmi um slíka aðgerð, en
Þorvaldur lét smíða varðturn á torgi þorpsins
og voru nöfn íbúanna lesin daglega í hátal-
arakerfi og þeim bornar þakkir fyrir framlag
sitt til listarinnar með skattgreiðslum sínum.
Þar með voru þessir óþekktu styrktaraðilar
listahátíðinnar gerðir ábyrgir sem/og virkir
þátttakendur á sýningunni. Með álíka hætti
getur þú lesandi góður verið virkur og ábyrg-
ur þátttakandi í listaverkinu „Ósóttar pant-
anir“ sem er til sýnis í Hafnarhúsinu og sam-
anstendur af hlutum frá ýmsum fyrirtækjum á
Íslandi sem hafa verið pantaðir en aldrei sótt-
ir.
Ísland er land þitt
Áður en Þorvaldur sneri sér að myndlistinni
hóf hann nám í bókmenntafræðum við Háskóla
Íslands. Hefur talsvert borið á honum í ritlist-
inni síðustu árin. Í fyrstu voru það örstutt
leikverk sem vöktu athygli manna snemma á
tíunda áratugnum. En þess-
ir leikþættir voru upphaf-
lega gerðir sem myndlist-
arverk. Þorvaldur hefur nú
gefið út fjölda skáldsagna
fyrir börn og fullorðna og
er á meðal vinsælli leikrita-
skálda landsins um þessar
mundir. Það er vissulega
tímanna tákn að listamaður
snerti þetta marga fleti list-
sköpunnar og skeytir ekki
um mörk þeirra. Hann er
þó að fást við áþekka hluti í
öllum listgreinunum og eitt
hans meginþema síðustu ár-
in er sjálfsmynd Íslendinga.
Birtust þessar vangaveltur
sterklega í leikritinu „And
Björk of course“ sem sýnt
var í Borgarleikhúsinu fyrir
skömmu og í myndlistinni
má nefna fjölmörg dæmi.
s.s. ljósmyndaverk hans á
sýningunni „Sjá-Myndlýs-
ing“ sem var í Gerðarsafni
árið 2002, en þar sýndi
listamaðurinn prentaðar
myndir frá Íslandi eins og
þær birtast á Netinu sem
ímynd Íslands út-á-við, „Frí
ferð til Íslands“ (Reisen sie
gratis nach Island) var inn-
setning Þorvaldar í
Kunstverein í Karlsruhe í
Þýskalandi árið 1999, en
þar kynnti Þorvaldur ferða-
mannaparadísina Ísland og
tveimur sýningargestum
gafst kostur að vinna
ókeypis pakkaferð í 8 daga
og viðtal listamannsins við
Þvörusleiki sem er til sýnis
í Hafnarhúsinu er líka háðs-
legt skot á sjálfsímynd okk-
ar þar sem lopaklæddur jólasveinninn situr í
öngum sínum og grætur yfir því að finnski
bærinn Rovianiemi hafi verið gerður að op-
inberu heimili jólasveinsins.
Nýjasta verk Þorvaldar nefnist „Sjálfs-
mynd“ og er bein áskorun til Íslendinga að líta
á þá mynd sem við höfum á landi okkar. Þetta
er innsetning í stærsta sýningarsal Hafnar-
hússins og er uppistaða hennar aðallega plak-
öt og kynningarefni frá Icelandair framsett
líkt og landkynning á vegum ferðaskrifstofa
og flugfélaga. Vantar bara að teppaleggja sal-
inn og smíða kynningarbása með tilheyrandi
ljóskum til að fullkomna þá mynd. Til móts við
plakötin teflir Þorvaldur fram ljóði eftir Jónas
Hallgrímsson og málverkinu „Fjallamjólk“ eft-
ir Jóhannes Kjarval. Gengur listamaðurinn út
frá því að Jónas hafi fyrstur kynnt bændum
og búalíði að fegurð landsins hefði sjálfstætt
gildi og þannig gefið þeim sjálfsmynd og að
Kjarval hafi kennt Íslendingum að horfa á
náttúruna og sjálfa sig upp á nýtt í grýttu
landslaginu. Þorvaldur situr klisjulegar kynn-
ingarmyndir Icelandair fram sem sjálfsmynd
nútímans þar sem harðger náttúran er máð út
í lokkandi konfektkassamyndir sem ósnortinn
Edengarður. Kenni Þorvaldur okkur eitthvað
um sjálfsmynd okkar með þessu nýja lista-
verki sínu er það að hún sé yfirborðsleg blekk-
ingarmynd eins og raunin er með kynning-
armyndir flugfélaga.
Ekki hafinn yfir gagnrýni
Þorvaldur spannar vítt svið í myndlistinni
og hefur nýtt sér ólíkt myndmál. Skýr ein-
kenni eru í mörgum verkum hans sem tengja
má listamönnum eins og John Baldessari,
Christian Boltanski og Guillaume Bijl. Sá síð-
astnefndi er einmitt mjög mikill áhrifavaldur á
það hvunndagsmyndmál sem Þorvaldur hefur
aðallega tileinkað sér. Mörgum þykir hann
ganga fullfrjálslega í myndmál þessara lista-
manna og annarra. En það er varasamt að
nálgast gagnrýni í samtímalistum með slíkum
upptalningum og láta þar við sitja. Sérstak-
lega þegar listamenn eru þetta þroskaðir í
listinni og Þorvaldur sem hefur allt aðrar for-
sendur að baki verkanna en áðurnefndir lista-
menn. Mér finnst líka mjög eðlilegt í sam-
tímalistum að listamaður gangi óhikað í það
myndmál sem hann veit að virkar fyrir hug-
myndir sínar vilji hann koma þeim skýrt til
skila. Þorvaldur er jú sjaldnast að búa til
hluti, eins og yfirskrift sýningarinnar gefur til
kynna, heldur setur hann þá fram í samhengi
sem fær okkur til að spyrja spurninga og end-
urskoða. Í ritstörfum er Þorvaldur líka þekkt-
ur fyrir hnitmiðað orðalag. Hann dansar ekki í
kringum innihaldið með nýstárlegum orðasam-
böndum sem leiða mann inn í ljóðræna
draumaveröld. Hann kemur sér beint að efn-
inu enda segist hann hafa lært að skrifa á aug-
lýsingastofu en ekki í háskólanum. Þá hefur
hann verið duglegur að greina frá því í við-
tölum hvernig myndlistin hefur hjálpað sér
sem rithöfundi. Spurning hvort ritstörfin hafi
ekki líka hjálpað honum að nálgast mynd-
listina með þessum sama hætti.
Að gera eða gera ekki
MYNDLIST
Hafnarhúsið – Listasafn Reykjavíkur
ÞORVALDUR ÞORSTEINSSON
Opið alla daga kl. 10–17. Sýningu lýkur 15. ágúst.
Með verki sínu „Ósóttar pantanir“ er Þorvaldur Þorsteinsson að
virkja óþekkta einstaklinga, þeim óaðvitandi, í gerð listaverks.
Auglýsingar Icelandair, sjálfsmynd Íslendinga í dag.
Jón B.K. Ransu
Jóhannes Kjarval átti þátt í að skapa sjálfsmynd Íslendinga hér áður.