NT - 04.01.1985, Blaðsíða 7

Föstudagur 4. janúar 1985
Verð i lausasöiu 30 kr.
og 35 kr. um helgar.
Áskritt 275 kr.
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútiminn h.f.
Framkvæmdastj.: Siguröur Skagfjörð Sigurðsson
Markaðsstj.: Haukur Haraldsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gislason
Ritstj.: Magnús Ólafsson (ábm).
Innbiaðsstj.: Oddur Ólafssön
Tæknisfj.: Gunnar Trausti Guðbjörnsson
Skrifstofur: Siðumúli 15, Reykjavik.
Sími: 686300. Auglýsingasimi: 18300
Kvöldsimar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 687695, íþróttir 686495, tæknideild
686538.
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaðaprent h.t.
Kvöldsímar: 686387 og 686306
Þórir Jónsson:
Lenging skólaskyldu
■ Á liaustþingi B.K.N.E. í
Lundarskóla á Akureyri hinn
28. september 1984 flutti ég
eftirfarandi tillögu ásamt
greinargerð og óskaði hana
rædda og borna undir atkvæði
svo að Ijóst yrði hver afstaða
meiri hluta kennara á Norður-
landi eystra væri til lengingar
skólaskyldu að 16 ára aldri.
Fundur B.K.N.E. haldinn á
Akureyri 28. sept. 1984
ályktar að skólaskylda skuli
ekki lengd upp á við frá því
sem nú er, þ.e. 9. bekkur
verði ekki gerður að skyldu-
námsbekk.
Formaður B.K.N.E. óskaði
þess að ég drægi tillöguna til
baka, sem ég féllst ekki á. Hins
vegar samþykkti ég að hún
yrði tekin fyrir á aðalfundi
B.K.N.E. þá um kvöldið.
Rædd var hún þar en engin
afstaða tekin til liennar. Mér
þykir furðu sæta tregða
kennara til að taka opinberlega
afstöðu til lengingar skóla-
skyldu sem þó er búin að vera
í lögum í áratug, sbr. lög um
grunnskóla nr. 63/1974.
Með því að ég tel mjög
mikilvægt að kennarar láti í sér
heyra um þetta mál ætla ég að
leggja fáein orð í belg ef það
kynni að hvetja aðra til hins
sama.
Fræðslulögin
Með fræðslulögunum 1907
gengur þjóðfélagið í ábyrgð
fyrir því að ungmenni fái lág-
marksfræðslu. Afstaða margra
til skólagöngu var þá sú að hún
væri tímaeyðsla og gerði mcnn
í besta falli óhæfa til að vinna
gagnleg störf.
Pegar litið er um öxl er
tæpast hægt annað en viður-
kenna að fræðslu- og skóla-
skylda hafi verið nauðsyn,
miðað við þær forsendur að
flóknara þjóðfélag krefjist
nieiri undirstöðuþekkingar, að
fá tækifæri til að fræðast séu
sjálfsögð mannréttindi og hinu
opinbera sé skylt að sjá til þess
að fræðslan standi til boða.
Foreldrar báru ábyrgð á
kennslu barna yngri en 10 ára
í lestri og skrift en um 14 ára
aldur hófst brauðstritið.
Svo virðist sem yfirstjórn
fræðslumála hafi þótt heimilin
standa sig slælega í kennslunni
því skólaskylda er færð niður
um tvö ár 1926 og um eitt ár
tíu árum síðar. Hins vegar
gátu skólahverfi til sveita sótt
um undanþágu þannig að börn
væru ekki skólaskyld fyrr en 8,
9 eða 10 ára. Skólarnir munu
þó hafa fylgst með a.m.k. lestr-
arkunnáttu barnanna.
Árið 1946 er skólaskylda
enn lengd um eitt ár í þéttbýli,
en nú í hina áttina. og lýkur
með unglingaprófi. í sveituni
taka nemendur þó víðast „full-
naðarpróf' ári fyrr og senni-
lega er ekki meira en rúmur
áratugur síðan það var að fullu
lagt niður.
Seni stendur eru börn því
skólaskyld frá 7-15 ára aldurs.
Breytt þjóðfélag
í skólahverfum þar sem í
boði er skólaganga fyrir 6 ára
börn og 16 ára, 0.-9. bckkur,
sækja þau undantekningarlítið
skóla. Af því má draga þá
ályktun að afstaða almennings
til skólagöngu sé nú önnur og
jákvæðari en um aldamótin
síðustu. Breytingunni ætti
samfélagið að mæta með því
að gefa txkifæri til skólagöngu
en ekki beita valdi og skipa
fólki í skóla, að minnsta kosti
ekki eftir að sjálfræði er náð
um 16 ára aldur.
Mér þótti athygli verð hug-
mynd Jónasar Pálssonar. rekt-
ors Kennaraháskólans, sem
hann hreyfði í ræðu á fyrr-
nefndu haustþingi B.K.N.E. um
afnám skólaskyldu. Hann
færði meðal annars þau rök
fyrir máli sínu að þjóðfélagið
hefði breyst á þann veg að fólk
teldi skólagöngu svo sjálfsagð-
an hlut í uppeldi að engan
þyrfti til hennar að skylda.
Ég hef lengi haft þessa skoð-
un og mér finnst skemmtilegt
að við skulum hafa komist að
sömu niðurstöðu þrátt fyrir
rnjög ól ík sjónarhorn; ég kenn-
ari í litlum skóla í afskekktri
byggð á Norðurlandi en hann
kennari og yfirmaður þeirrar
stofnunar sem ætlað er að
undirbúa fólk undir að kenna í
grunnskóla.
Enn ber á því að menn,
jafnvel kennarar, átti sig ekki
á mun skólaskyldu og fræðslu-
skyldu. í fræðsluskyldu felst
skylda foreldra til að börn
þeirra njóti menntunar sem
geri þeim kleift að vera frjálsir
þjóðfélagsþegnar í starfi og
leik og einnig skylda sanifé-
lagsins til að búa fólki skilyrði
til að afla sér þeirrar menntun-
ar.
Mér finnst eðlilegt að leggja
aðaláherslu á ábyrgð foreldra í
þessu tilliti en samfélagið að-
stoði þá við fræðslu barnanna.
Með skólaskyldu er ábyrgðin
hins vegar tekin af herðum
foreldranna og þeir verða eins
og þriðja hjól á vagni við
uppeldi barna sinna.
Hvað beri að gera ef foreldr-
ar sinna ekki uppeldi barns,
fræðslu og annarri menntun,
er ekki ætlunin að fjalla um
hér en að sjálfsögðu þarf að
tryggja rétt þess sem best.
I hugtakinu skólaskylda felst
ekkert annað en skylda til að
vera í skóla á þeim tíma og
jafnlengi og löggjafinn ákveð-
ur.
Ljóst er því að afnám skóla-
skyldu þýðir ekki afnám
fræðsluskyldu.
í þéttbýli er nú víða í reynd
fræðsluskylda þó ekki sé skóla-
skylda 6 ára barna. Fróðlegt
væri að sjá hve stór hluti þeirra
sækir ekki skóla í þeim skóla-
hverfum þar sem 0. bekkur er.
Um það hef ég engar tölur
handbærar en í Barnaskóla
Ólafsfjarðar hafa öll 6 ára
börn bæjarins skilað sér
undanfarin ár. Ég hef ekki
ástæðu til að ætla að þau sæki
síður skóla í öðrum skóla-
hverfum.
í skólanum þar sem ég
kenni, Gagnfræðaskólanum
Ólafsfirði, hefur þróunin verið
sú hin síðari ár að þeim 8.
bekkingum hefur fjölgað sem
sækja um að setjast í 9. bekk.
Fleiri nemendur sem hafa ver-
ið mótsnúnir námi í yngri
bekkjum skólans hafa viljað
koma í 9. bekk. Nú er algjör
undantekning ef 8. bekkingur
kemur ekki í 9. bekk og hefur
raunar verið um rnargra ára
skeið. Varla er Ólafsfjörður
öðruvísi en önnur skólahverfi
að þessu leyti. Ég get því með
engu móti séð að nemenduni
sé einhver greiði gerður með
því að skylda þá til setu í 9.
bekk.
Með því að hafa 9. bekkinn
frjálsan vinnst hins vegar það
að afstaða nemenda til náms
breytist. I fyrsta sinn eru þeir í
skóla án þess að þeir séu
knúðir af ópersónulegu ríkis-
valdi en einmitt það er mikill
þyrnir í augum margra 7. og 8.
bekkinga. Með því að skylda
15-16 ára ungling til skóla-
göngu er samfélagið beinlínis
að segja honum stríð á hendur
um það leyti sem þaö er einmitt
að gefa honum nokkurt frjáls-
ræði til að velja og hafna með
veitingu sjálfræðis 16 ára.
Reynsla af
skólaskyldu unglinga
Með breytingu þjóðfélags og
skóla hefur orðið félagslega og
fjárhagslega auðveldara fyrir
nemendur sem hætt hafa í
skóla að taka þráðinn upp að
nýju ef hugur stefnir til náms.
Um það hef ég mörg dæmi úr
meira en tveggja áratuga
kennslu að nemendur. and-
snúnir skóla, sem hættu eftir 8.
bekk koma nokkrum árum
síðar, fullir áhuga, og lyfta
grettislaki í námi. Ég efa að
skylduseta í 9. bekk hefði gert
þeim gott og fullyrði aö þeir
hefðu lært lítið sem ekkert og
allra síst vinnubrögð, sem þó
verður að teljast aðalmarkmiö
náms.
Skólamenn hafa furðulítið
fjallað um reynslu sína af
skólaskyldu unglinga. Þeirsem
kenna unglingum síðustu árin
áður og fyrsta árið eftir að
skólaskyldu lýkur ættu þó að
hafa mikilli reynslu að miðla
og eiga að gera það.
Við setningu Menntaskólans
á Akureyri haustið 1954 sagð-
ist Þórarinn Björnsson, skóla-
meistari, álíta að óþarfi hefði
verið að lengja skólaskylduna
með fræðslulögunum 1946.
Hann taldi ekki vafa að 14 ára
unglingi, sem er áhugalaus í
námi en hefur kost á einhverju
starfi, sé starfið hollara og
þroskavænlegra.
Þessi orð Þórarins ættu
menn að muna nú, 30 árum
síðar, þegar enn er talað uni að
lengja skólaskyldu. Mörgum
unglingnum yrði skólinn að-
eins dagvistunarstofnun sem
lítið veitti annað en húsaskjól.
Slíkt væru slæm örlög skóla
sem samkvæmt lögum á „að
búa nemendur undir líf og
starf í lýðræðisþjóðfélagi".
Einhvern veginn viröist hafa
bögglast fyrir brjóstinu á
frændum okkar, Dönum, að
leysa unglingavandamálið meö
því að teygja skólaskyldu
lengra upp eftir táningaaldri.
í Politiken birtist grein hinn
10. desember 1978, sem bar
yfirskriftina „Neyðaróp frá 16
skólastjórum vegna ofbeldis
nemenda". Einn skólastjór-
anna segir að margir 15-17 ára
nemendur trufli kennslu á all-
an hátt vegna þess að þeir sjái
engan tilgang í skólaveru sinni
en séu þar eingöngu af því að
þess sé krafist af þeim.
Annar skólastjóri segir
vandamálið risavaxið bæði fyr-
ir kennara og nemendur; fyrir
kennara vegna þess að vinnu-
skilyrði verði afleit í skólanum
og fyrir nemcndur vegna þess
að þeir tileinki sér ótrúlega
slæmar vinnuvenjur og eyði
tíma sínum til einskis.
í sömu grein er einnig vitnað
í orð fræðslustjórans í Helsing-
0r. Hannsegir: „Níu áraskóla-
skyldan hefur alls ekki orðið
skólanum til góðs og ég bciti
henni líka sveigjanlega, þ.e.
útskrifa nemendur í 9. bekk
sem geta komist í vinnu".
Niðurlag
Ég sagði hér að framan að
ég væri andvígur skólaskyldu.
Hins vegar veit ég að afnám
hennar kemur tæplega til gre-
ina eins og er en hægt er að
stinga við fótum og lengja
hana ekki frá því sem nú cr.
Einnig mætti gera tilraun með
afnám skólaskyldu í 8. bekk,
jafnvel staðbundna, ef menn
óttast að landið sykki.
Stundum hef ég heyrt þeim
rökum beitt fyrir lengingu
skólaskyldu að námskostnaður
nemenda sé svo mikill að þeir
liafi ekki efni á að fara í 9.
bekk.
Sem betur fer mun ekki
algengt á landi hér aö fólk hafi
ekki efni á skólagöngu en þó
munu einhverjir þurfa aö velja
milli hennar og annarra hluta
vegna féleysis.
Stjórnvöld geta með öðrum
hætti en skólaskyldu fengið
unglinga til náms í 9. bekk ef
æskilegt telst vegna þess marg-
fræga þjóðarhags. Greiða
mætti niður námsbækur, veita
nemendum verulegan námsfrá-
drátt ef þeir hafa tekjur en
annars lækka skatta framfær-
enda þeirra svo um muni. Þá
mætti hækka ferða- og dvalar-
styrki 9. bekkinga sem þurfa
að sækja skóla utan hcinia-
byggðar sinnar.
Ver má að hægt sé að sykra
ungum börnum svo skóla-
skyldu að þau veröi ekki
fjandsamleg skóla. Ég tel þaö
hins vegar útilokað þegar ung-
lingar og fullorðnir eiga í hlut.
Þá gildir einu hve „góður"
skólinn er; sé fólk þvingað í
hann með valdboði verður
hann aldrei annað en leiðinleg
kvöð.
9. desember 1984
Þórir Jónsson.
Mikil skattheimta
í höfuðborginni
■ í viðtali við borgarstjórann í Reykjavík, sent birtist
í Morgunblaðinu skömmu fyrir áramótin, kemur
fram að fjárhagur borgarinnar er góður um þessar
mundir. Pví ber vissulega að fagna, að fjárhagur
Reykjavíkurborgar skuli standa með blóma og er
vonandi að svo sé um fleiri bæjar- og sveitarfélög á
landinu.
Skuldasöfnun og mjög þröngur fjárhagur þessara
aðila gerir það að verkum að örðugra verður að sinna
þeim verkefnum sem bæjar- og sveitarfélögum ber að
annast samkvæmt lögunt.
Ástæður fyrir betri fjárhagsstöðu Reykjavíkurborgar
eru tvennskonar og eru alls ekki þær að betur hafi
verið farið með fjármuni borgarinnar en oftast áður.
Árið 1984 var sérstætt að því leyti að það er eina árið
urn langt skeið þega'r verðbólgan fór minnkandi en ekki
vaxandi. Tekjur sveitarfélaganna eru næstum allar
óverðtryggðar og miðast við tekjur einstaklinga og
fyrirtækja eins og þær voru árið á undan. í mikilli
verðbólgu duga þær krónur illa til að standa undir
launagreiðslum og framkvæmdum ári seinna.
Vinstri meirihlutinn sem stjórnaði borginni árið
1978-1982 varð að búa við árlega verðbólgu sem nam
50-70%. Eigi að síður tókst honum að halda fjármálum
borgarinnar í góðu lagi án þess að dregið væri úr
félagslegri þjónustu og framkvæmdum.
Þjóðhagsstofnun spáði því í desember 1983 að reikna
mætti með að útgjöld sveitarfélaga á árinu 1984
hækkuðu um 22% frá árinu á undan. Var þá miðað við
svipaðar framkvæmdir bæði árin. Jafnframt var því
beint til forráðamanna ríkis og sveitarfélaga að lækka
yrði gjaldstofnana ef greiðslubyrði ætti ekki að aukast
milli ára.
Því ákvað Alþingi að miða álagningu tekjuskattsins
við það að hann hækkaði ekki milli ára meira en um
22-24%.
Borgarstjórinn í Reykjavík og meirihlutinn þar fór
hins vegar þveröfugt að við álagningu gjalda árið 1984.
Þeir aðilar virtu að vettugi tilmæli bæði Þjóðhagsstofn-
unar og fjármálaráðherra og hækkuðu tekjupóstana um
42% að meðaltali eða 20% meira en sem nam áætlaðri
útgjaldahækkun.
Éannig hækkaði
Fasteignaskattur um...................... 57%
Útsvar um ............................... 42%
Aðstöðugjald unt......................... 52%
Þessi mikla skattheimta er meginskýringin á betri
fjárhagsstöðu Reykjavíkurborgar við þessi áramót svo
og hitt að ört lækkandi verðbólga fram eftir árinu dró
úr launa- og framkvæmdakostnaði.
í stuttu máli:
Rekstrargjöld borgarinnar hækkuðu frá árinu á
undan um 300 milljónir króna.
Skattheimtan var hins vegar aukin um 700 milljónir.
Misntunur 400 milljónir.
Petta er skýringin á því hvers vegna margir þurftu að
borga svo miidu hærra útsvar seinni hluta ársins en þeir
höfðu reiknað með.
Pví miður virðist ekkert benda til að borgarstjóri og
meirihlutinn ætli að slaka á í skattheimtunni á þessu
nýbyrjaða ári.
Þegar er búið að samþykkja að hækka fasteignaskatt-
ana úr 378 milljónum í 461 milljón.
Jafnframt var því hafnað að fjölga gjalddögum til að
auðvelda fólki greiðslurnar.
Þegar þetta er skrifað hefur ekki verið tekin ákvörðun
um hvaða prósentur verða notaðar við álagningu
útsvars og aðstöðugjalds.