NT - 03.03.1985, Síða 12

_________________________Sunnudagur 3. mars 1985 12
lódum indíána
M Bæði Chipewyan og Cree indíánar lifðu til skamms tíma á faraldsfæti. Þeir fluttu sig
til eftir árstíðum og ferðum dýranna sem þeir lifðu á. Tjöldin voru því heppilegir bústaðir
sem auðvelt var að taka niður og setja upp á nýjum stað þegar hópurinn flutti sig um set.
M Gömlu mennirnir sem Jón kynntist voru stöðugt að tala um hvernig
lífíð hefði gengið fyrir sig fyrr á tímum. „Þetta var svona og svona áður
en hvíti maðurinn kom“ er setning sem Jón heyrði oft í Chipewyan.
M Húsin íFort Chipewyan eru í eigu ættbálkanna tveggja sem bæinn byggja.
Ekki er til siðs að vanda mikið til íbúðarhúsa á þessum slóðum og salernin eru
útikamrar upp á gamla móðinn.
Frá Akureyri
til Alberta
Hvað er það sem dregur
ungan pilt frá höfuðstað Norð-
lendinga til indíánabyggða í
Kanada? Jú því var fljótsvar-
að. Jón sótti um að komast
sem skiptinemi á vegum AFS
til Vesturheims og svo barst
honum boð um að dveljast í
Fort Chipewyan þar sem hann
svo bjó um eins árs skeið.
„Ég hafði lengi gengið með
þennan draum. Eg vissi að
sjálfsögðu lítið hvað ég var að
fara út í. Ég var búinn með
fyrsta bekk í menntaskóla en
þurfti ekki að hugsa mig tvisvar
um þegar mcr var boðið þetta.
Eftir ferðalag sem mér virtist
aldrei ætla að taka enda stóð
ég svo einn góðan veðurdag í
þessum indíánabæ þar sem
gamli og nýi tíminn haldast
hönd í hönd.
Þetta lcit nú allt öðru vísi út
en ég hafði gert mér í hugar-
lund og það sem fyrst stakk
mig var það hversu mikil róleg-
heit voru yfir öllu mannlífi á
þessum stað. Ég komst svo
smám saman að því að þetta
þorp er að mörgu leyti dæmi-
gert fyrir aðstæður indíánanna
í Kanada. Á undanförnum
tveimur öldum hefur þetta fólk
misst fótanna í tilverunni, ef
svo má að orði komast. Gamlir
siðir og menning er að deyja út
og þeim gengur misvel að fóta
sig í hinum nýja heimi. Útkom-
an verður víða sú að aðgerðar-
leysið grípur fólk. Pað hættir
að lifa eins og það gerði en
getur ekki að fullu tekið upp
þá siði og þann lífsmáta sem
hvíti maðurinn hefur.
Var ad guggna
á öllu saman
Eftir fyrstu vikuna var ég
alveg staðráðinn í því að fá að
skipta um stað. Ég sé að ég hef
skrifað í dagbókina rnína. „Ég
er ákveðinn í því að dveljast
hér ekki í aðra viku. Ég hef
fengið meira en nóg af aðgerð-
arleysinu, skítnum og útikömr-
unum. Hér er nákvæmlega
ekkert um að vera. Nei ég er
ákveðinn í því að fá mig
fluttan...“
Það varð þó úr að Jón varð
um kyrrt í Fort Chipewyan.
Hann fékk sig ekki fluttan eins
og hann skrifaði svo ákveðið
um í dagbók sína en fór þess í
stað að kynnast fólkinu í þess-
um litla og afskekkta indíána-
bæ og því lífi sem það lifir.
Fjölskyldan, sem hann bjó
hjá, lét hann ráða ferðum
sínum og oft dvaldist hann á
heimilum kunningja sinna svo
dögum skipti. Það virðist líka
vera til siðs að menn líti ekki á
heimili sín eins og við gerum.
Húsin sjálf eru heldur ekki
upp á marga fiska. Flest eru
þau aðflutt, eins konar hjólhýsi
sem ættbálkarnir tveir eiga sem
staðinn byggja. Atvinna er
nánast engin í þorpinu og á
sumrin flytjast margir út í
skógana og búa þar á svipaðan
háttogforfeðurnirgerðu. Mik-
ið ber á ýmiss konar félagsleg-
um vandamálum svo sem
drykkjuskap, sem er allt að því
landlægur.
„Það er að vísu rangt að
alhæfa um þetta eins og
annað en mjög tnargir drekka
á meðan deigan dropa er að
finna og þess á milli er um
algert aðgerðarleysi að ræða
hjá mörgum.
Tortryggni
Til að byrja með fannst mér
að ómögulegt væri að komast í
samband við nokkurn mann.
Krakkarnir á mínu reki tóku
mér með tortryggni. Ég var
hvítur og þeir s'em sem hvítir
eru í Chipewyan halda sig
nokkuð sér. Þeir eru flestir í
stöðum hins opinbera og eru
því nokkuð yfir indíánana
hafnir. Ég gafst þó ekki upp og
þrátt fyrir lítinn stuðning frá
fjölskyldunni þá tókst mér að
komast í samband við krakka
á mínum aldri sem voru af
Cree-ættbálknum. Að vísu
fékk ég nokkrum sinnum á
kjaftinn fyrstu dagana og það
voru þá strákar sem voru undir
áhrifum áfengis, og vildu sýna
hinum hvítu í tvo heimana.
Smám saman fór þó hópurinn
að líta á mig sem einn af þeim
og þá breyttist tilveran til
mikilla muna.
Þegar skólinn byrjaði svo
um haustið kynntist ég fleira
fólki og þá fór ég að jafna mig
á þessu öllu saman.
Heit sumur,
harðir vetur
Eftir að skólinn tók til starfa
fór að kólna. Veðurlag á þess-
um slóðum er mjög tilbreyt-
ingalítið. Það var heitt þegar
ég kom um sumarið og þá fór
hitinn oft vel yfir 30 gráður.
Þegar leið á haustið kólnaði
smám saman þangað til frostið
var orðið 30 gráður. Kynding í
húsunum í Fort Chipewyan er
í flestum tilvikum aðeins í
einum ofni sem jafnframt er
notaður til að elda á. Viður er
nægur og á haustin má sjá
stórar stæður af eldiviði í bak-
görðum húsanna. Þó að hitinn
sé bærilegur í kringum ofninn,
þegar hann er kyntur á vet-
urna, þá vill verða ansi kalt
þegar maður þarf að skreppa á
klósettið sem er útikamar og
frostið er vel yfir 30 stig“.
Landslag í norðaustur Al-
berta einkennist af mýrum og
lágum hæðardrögum. Barr-
skógurinn teygir sig yfir
óhemju stórt landsvæði á þess-
um slóðum og náttúrufegurð
er víða mikil. Ekki langt frá
Fort Chipewyan hefur mikið
landflæmi verið friðlýst og gert
að þjóðgarði. Sumir þjóðgarðs-
varðanna búa í bænum og
þegar skógareldar kvikna, sem
gerist reyndar oft, þá eru
bæjarbúar kvaddir til starfa
við að höggva tré og slökkva
elda.
Þrátt fyrir skógana er jarð-
vegur á þessu svæði víða mjög
ófrjór. Isaldirnar hafa skilið
eftir jökulleir sem verður harð-
ur þegar hann þornar og ekki
góður til ræktunar. Þar sem
menn hafa viljað koma sér upp
matjurtagörðum hefur stund-
um reynst nauðsynlegt að
flytja gróðurmold langt að\
þaðan sem um gjöfulli mold er
að ræða.
Þó svo að veðráttan sé kjörin
til ýmiss konar ræktupar og
finna megi land sem hægt væri
að nota til að rækta grænmeti
þá virðast fæstir hafa mikinn
áhuga á slíkri iðju. Matur indí-
ánanna er því einhæfur og
einkennist mikið af aðfluttum
dósamat og frosnu kjöti og
fiski.
Jón sagði að hann hefði að
vísu ekki þurft að kvarta því
fjölskyldan, sem hann bjó hjá,
átti garð og ræktaði þar ýmiss
konar grænmeti. „Þetta var þó
nánast undantekning og mjög
margir lifa eingöngu á aðflutt-
um mat.
Fylkisstjórnin heldur uppi

*mk; %

M Indíánarnir á þessum norðla
og sleðaeign mjög algeng þó sv(
M Brenni er sótt í skógana í kringum Fort Chipewyan
og þar er af nógu að taka. Það er sögumaður okkar Jón
Stefánsson sem hér tekur til hendinni.