NT - 05.05.1985, Qupperneq 8

Sunnudagur 5. maí 1985
Að stela úr búðum
/
NT kannar hnupl í verslunum á Islandi
Flcstir hafa eflaust ordið Ivrir því
einhverntíma á lífsleiðinni annað-
hvort að hnupla sjálflr eða verða vitni
að því að hnuplað er einhverjum
sinalilutiiin úr verslunum. Þannig er
'blaðamanni afskaplega minnisstætt at-
vik scm gerðist á æskuárunum, en þá
var hann ásamt kunningja sínum
staðinn að því að hnupla íspinna úr
kjörbúð í Austurbænum. í það sinnið
var verslunareigandinn tiltölulega
skilningsríkur og vægur í dömi sínum,
enda þjófarnir tveir sjö ára pollar sein
skulfu á beinunum af hræðslu og
skömm yfir því að hafa gert Ijótt.
Minningin sem þessu ævintýri fylgdi
hefur hingað til dugað til þess að fæla
þessa ungu menn frá frekari þjófa-
starfsemi. Eflaust má því til sanns
vegar færa að þetta feilspor hafl verið
fyrirgefanlegt og jafnvel uppeldis-
fræðilega jákvætt þegar til lcngdar
lét.
En slíkt er þó varla hægt að segja
um hið mikla vandamál sem verslun-
areigendur eiga við að glíma í sam-
bandi við búðarhnupl. í svo gott sem
öllum búðum á sér stað verulcg
rýmun, sem skýringar fínnast á - nema
að fólk gangi út meö vörumar án þess að
ómaka sig við að borga fyrir þær. Það
auga á skilti af þessu tagi hér á landi
- ennþá. Tilgangurinn með skiltum
sem þessurn er vitanlega sá að draga
úr löngun fólks til aö hnupla með því
að gera því ljóst aö ef til þess næst,
verði málið ekki látiö niður falla og
hnuplarinn þurfi að taka að fullu
afleiðingum gerða sinna. En íslenskir
verslunareigendur hafa þó ekki setið
aðgcrðarlausir, heldur eru fjölmargar
verslanir nú komnar með háþróuð
viðvörunarkerfi.
í meginatriðum starfa þessi við-
vörunarkerfi á þann hátt, að ef farið
er með vörur út úr verslun án þess að
fyrir hana hafi verið borgað, þá byrja
viðvörunarbjöllur og lúðrar að láta
heyra í sér og kemst þá upp um
þjófinn. Þegar svo er komið er ekki
um neitt að ræða fyrir hnuplarann
annað en annaðhvort að taka til
fótanna og vona að í hann náist ekki
eða þola þá niðurlægingu að standa
eins og glópur og svara til saka.
Hvorugur kosturinn getur talist
góður. Tæknilega hliðin á þessum
kerfum byggist á því að vörur eru
merktar með sérstökum merkingum,
sem oft eru faldar, t.d. í faldi fata eða
kili bóka. Nú mun vera að koma á
markaðinn svona kerfi sérstaklega
■ Þegar augun eru höfð opin kemur ýmislegt í Ijós. Aðdráttarlinsur Sverris Ijósmyndara eru greinilega næmar fyrir
smáhnupli! (NTVmynd Sverrir).
fer þó talsvcrt eftir búðum, livað þær
selja og hvernig skipulag er á þeim,
hversu mikið hnupl á sér stað. Þar
sem sjálfsafgreiðslufyrirkomulag er
fyrir hendi er vitanlega hægara um
heimatökin fyrir hnuplara heldur en í
þeim verslunum þar sem meginþorri
verslunarvörunnar er afgreiddur yfir
búðarborðið. Einnig er hnupl stærra
vandamál í stórmörkuðunum þar sent
erfiðara er að hafa yfirsýn og fylgjast
nteð öllu því sem er að gerast í
versluninni.
Ýmsar mótaðgerðir
Víðast erlendis hafa verslunareig-
endur tekið þessi mál nokkuð föstum
tökum og gerast sífellt miskunnar-
lausari í viðskiptum sínúm við hnupl-
ara. Samkvæmt upplýsingum frá
fyrirtækjunum Vöruvernd og Securi-
tas hafa erlendis verið nefndar ýmsar
tölur í þessu sambandi og er oft talað
um að í verslunum sé rýrnun um
4-6% að meðaltali. Ekki er ástæða til
þess að ætla að hlutfallið sé öðruvísi
hér á landi og heyrst þafa tölur allt
upp í 7-10%. Því er það að mörgu
leyti skiljanlegt að í stórmörkuðum
útlanda hangi uppi skilti þar sem
segir: “Hnuplarar verða lögsóttir“.
Blaðamaður hefur þó ekki komið
hannað fyrir bókabúðir. Ef svo þessi
sendir er ekki tekinn eða gerður
óvirkur við afgreiðslukassann áður
en varan fer í gegnum sérstakt hlið
við útidyrnar, fer kerfið í gang. En
vitanlega eru til fleiri kerfi eða aðferð-
ir til þess að fylgjast með hnuplurum,
og má þar til dæmis nefna innanhúss
sjónvarp og „búðarspæjara", en það
eru menn sem rangla sakleysislega
unt verslanir og fylgjast með fólki.
Með innkaupatösku
fulla af bókum
Til þess að forvitnast nánar um
ástandið í þessum máluni hér í
Reykjavík hafði Helgarblaðið sam-
band við nokkrar verslanir og for-
svarsmenn þeirra. Þar sem stórmark-
aðirnir eru í eðli sínu hinn ákjósanleg-
asti vettvangur fyrir hnuplarana var
Ragnar Haraldsson verslunarstjóri
hjá Hagkaup spurður hvort þetta
væri vandamál hjá þeim. Hann sagði
að svo væri og að meðaltali væru um
tveir til þrír teknir á dag.
„Reglan er sú að ef fólk er tekið hér
fyrir búðarþjófnað þá hringjum við
skilyrðislaust á lögregluna. Þetta er
okkar stefna og henni er framfylgt,
nema ef um er að ræða smábörn.“
Aðspurður sagði Ragnar það vera
mikið fyrir. En þó væri alveg furðu-
legt hverju fólk hnuplaði, og það
hefði jafnvel komið fyrir að fólk
stingi í buxnastrenginn hangikjötslæri
hvað þá meira. Stórmarkaðirnir hafa
á sínum snærum ýmsar varnaraðferð-
ir s.s. sjónvörp, spæjara og árvekni
starfsfólks
Mjög svipaða sögu var að segja í
öðrum verslunum sem Helgarblaðið
hafði samband við. Hjá Sigfúsi Ey-
mundssyni til dæmis er hnupl mikið
vandamál, eins og reyndar í öðrum
stærri bókabúðum. Einar Óskarsson
framkvæmdastjóri sagði að það væri
miklu stolið í bókaverslunum og að
„bókin hefði þá sérstöðu að henni
væri hægt að koma aftur í verð - það
væri hægt að fá fyrir hana beinharða
peninga. Hægt væri að selja hana í
fornbókaverslunum. Við reynum vit-
anlega eftir bestu getu að hafa hemil
á þessu og höfum til dæmis komið
okkur upp sjónvarpskerfi og svo er
brýnt fyrir starfsfólkinu að fylgjast
með grunsamlegu fólki".
Þegar Einar var inntur eftir því
hvort það væri áberandi að einn
flokkur fólks frekar en annar legði
hnupl fyrir sig, sagði hann að það væri
ekki sjáanlegt því hér væri um að
ræða fólk á öllum aldri, jafnt unga
sem gamla, konur og karla. Enn
■ Hér laumar „þjófurinn“ brjóstsykri í vasann.
(NT-mynd Sverrir).
hvers konar búðir eru athugaðar,
alltaf virðist það sama vera uppi á
teningnum; hnupl er vandamál. Eig-
endur tveggja tískuverslana, sem
Helgarblaðið hafði samband við,
voru sammála um að talsvert bæri á
þessu vandamáli, þó að ekki væri
alltaf gott að meta hversu stór skaðinn
væri.
Önnur þessara verslana, Assa,
hefur komið sér upp hnuplvarnarkerfi
og sagði Björk Aðalsteinsdóttir eig-
andi verslunarinnar að alltaf væri
talsvert um það, að konur væru að
hnupla, þrátt fyrir áberandi auglýs-
ingu í búðinni um þjófavarnir. „Þetta
er þá helst, að fólk er að stinga flíkum
inn á sig, í plastpoka eða veski. En
viðvörunarkerfið fer í gang og byrjar
að flauta urn leið og komið er í
dyrnar. Það er mjög misjafnt hvernig
fólk bregst við því, sumir bara ganga
áfram og kveikja ekki á því að pípið
og flautið standi í einhverju sambandi
við þá, en aðrir snarstoppa. Svo eru
náttúrlega þriðju viðbrögðin og það
eru þeir sem hlaupa burt, hoppa uppí
bíl og hverfa en slíkt er vitanlega
undantekning. Annars er náttúrlega
allur gangur á þessu, sumir eru ótrú-
■ Helgarblaðs- „þjófurinn“, grípur hér kjötlæri og stingur því lymskulega
undir frakkann.
(NT-mynd Svemr).
fremur taldi hann að í flestum tilfell-
um væri fólk að þessu til þess að ná
sér í pening, að það stæli bókum
gagngert til þess að selja þær aftur.
„Ef sést til einhvers, sem er að stela,
þá er kallað á einhvern til aðstoðar,
en samt er reynt að gera sem minnst
uppistand. Þó hefur það vitanlega
komið fyrir að þurft hefur að hlaupa
á eftir fólki út á götu. Nú, ef við náum
í þjófinn höfum við vanalega kallað á
lögregluna og jafnvel kært, þó oft hafi
þessu nú lokið með áminningu. Hins
vegar er það alvarlega í athugun hjá
okkur að marka harðari stefnu enda
finnst mér hnuplið hafa verið að
aukast nú síðasta hálfa árið eða svo.“
Ekki vildi Einar slá á neina tölu um
rýrnunina, en sagði þó að hún væri
umtalsverð. Að rýrnunin sé umtals-
verð er ekki ótrúlegt ef hnuplararnir
eru allir jafn stórtækir og frú ein sem
fyrir nokkru hafði tæmt bókarstand
sem stóð fyrir utan búðardyrnar ofan
í innkaupatösku og var á leiðinni
burt með liann þegar hún var
stoppuð!
Fínar frúr stela líka
Það virðist vera nokkuð sama,
alls konar fólk sem gerði svona hluti,
á öllum aldri, kynjum og stéttum og
oft væri þetta fólk sem á engan hátt
þyrfti að stcla vegna efnaleysis. Hvað
varðar þá hluti sem stolið er sagði
Ragnar, að „það væri alþ sem hugsast
gæti ef það á annað borð væri á
boðstólunum í versluninni“. Algeng-
ast væri þó sælgæti, áleggsbréf, bækur
og annað smádót sem færi ekki of