NT - 03.11.1985, Síða 4

4 Sunnudagur 3. nóvember NT
Sólkerfin ganga í spíral. Gengur sagan í spíral? Fer andinn í spíral?
Á þessu 15. aldar málverki eftir Butinone endurfæðingarmann, situr
Kristur á spíralstöplinum þar sem hann rökræðir við fræðimenn og
farísea. Af hverju spírall?
Spáðu í spíralinn
Hugleiðingar um íslenska menningu V.
\
Einfölduð mannkynssaga fyrir byrjendur:
1. Upphaf siðmenningar 3000 f. Kr. súmeraríkið.
2. Hrun Rómaveldis 5. öld e. Kr. 3. Miðaldir.
4. Endurfæðingin 1500. 5. Upplýsingaöld.
6. Iðnbylting. 7. Örtölvubylting.
Hvort sem menn aðhyllast þá einföldu lausn að
sagan gangi í spíral eður ei, þá ætti að liggja Ijóst
fyrir að stigmagnandi hröðun hefur orðið í þróun-
inni. Þær kynslóðir sem nú eru uppi hafa lifað
margfalt örari breytingar en önnur dýr sömu teg-
undar sem uppi hafa verið á jörðinni. Eitthvað ætti
nú að koma út úr þessu.
slensk menning. Púf. Hvað er
nú það? Jón Helgason talaði
um ramman safa í frægu kvæði.
í Frakklandi er talaö um „ísl-
enska kraftaverkið“.
Af hverju skyldu menn tala um
ramman safa og kraftaverk? Getur
Kibbi svarað því?
Ég giska á að það sé vegna þess
að hér hefur verið lifað ansi sérstæðu
lífi í aldanna rás, en gallinn er bara
sá, að alltof fáum er kunnugt um það.
Og þjóð sem ekki hefur þekkingu á
fortíð sinni er náttúrlega dæmd til að
verða afglapi meðal annarra þjóða.
Þessvegna er nú íslenskt nú-
tímasamfélag á góðri leið með að
verða vinsælasti trúður heims-
pressunnar.
Ekki er það þó með öllu illt. Þar er
heimsbyggðinni viss hugarléttir að
frétta af endemum fámennrar eyþjóð-
ar í fögru landi meðan allt er að fara
í kaidakol annarsstaðar. Meðan aör-
ar þjóðir eiga við raunveruleg stór-
vandamál að etja, s.s. styrjaldir,
hryðjuverk, atvinnuleysi og hungur, eru
íslendingar gjammandi um bjór,
hunda og þrjú til fimm prósent stofn-
lánasjóð alfarið í höndum lánsfjárbla-
bla mætti ég gubba?
Það þarf að leiðrétta þessa frönsku
rómantíkera: íslenska kraftaverkið er
íslensk kjaftavertíð. Sem hefur lengi
staðið.
Vandfundið mun það þjóðfélag i
heiminum þar sem öðrum eins ókjör-
um af kjaftæði er mokað yfir varnar-
lausa þegnana á degi hverjum. Og
sjaldan eða aldrei er spurt þeirrar
spurningar sem hlýtur þó að vera fjári
brýn: hver erum við? Amerísk útkjálka-
byggð, eða þjóð sem er tiltölulega
nýsloppin undan fargi nýlendudrottn-
unar og hefur hug á að brölta á fætur.
Þjóð sem trúir á heildverslun og
auglýsingastofur, einsog ætla mætti
af gróskunni í þessum atvinnugrein-
um, er vitanlega dæmd til að missa
fótanna og niðrum sig buxurnar. Og
þjóðfélag sem ber á bumbur á aldar-
afmæli Kjarvals, en lætur unga mál-
ara lepja dauðann úr skel og þar með
marga Kjarvalstalenta fara í súginn,
hlýtur að teljast enn verra vitlausra
hæli en það var þegar Þórbergur var
að ýfa sig.
Það er auðvitað púra kjaftæði og
skólabókardæmi um frasadýrkun
þeirra þruglutíma sem við nú þrauk-
um, að menn á borð við Ragnar í
Smára séu „einstakt happ“ í þjóðfé-
laginu. Menn eru að éta þetta hver
upp eftir öðrum af því „Laxness sagði
það“, en hinn kaldhæðnislegi sann-
leikur er nú sá, að það er einmitt
sérlega óheppið mannfélag, eða öllu
heldur lánlaust, sem ekkert lærir af
fordæmi slíkra manna og fylgir ekki
eftir þeirri ósíngjörnu baráttu sem
Ragnar og fleiri hófu á sínum tíma.
Við lifum því býsna myrka tíma í
skollans þjóöarsögunni: hið marg-
tuggða efnahagsástand er um það
bil að brjóta niður taugakerfi lands-
manna og veldi framagjarnra bullukolla
í hámarki. Jarmurinn í dáðlausum
drengjum á pólitíska sviðinu sem eru
á góðri leið með að glata öllum
raunveruleikatengslum virðist fara
stigmagnandi eftir því sem sokkið er
dýpra.
Á sama tíma eru merkilegir hlutir
að ske í umheiminum, en íslendingar
hafa litil veður af þeim, því einangrun
okkar er ekki aðeins landfræðileg,
heldur einnig og ekki síður í hug-
myndalegu tilliti. Fjölmiðlar, sem hafa
það hlutverk að upplýsa okkur um
atburði og gang mála í umheiminum,
eru settir saman af fáliðuðum hópi
fólks sem er á sífelldum harðahlaup-
um og hefur því engan tíma né
aðstæður til að lesa í og túlka það
efni sem það hefur í höndunum.
Satt að segja lifum viö nú mjög
sérstæða tíma í sögu mannkynsins.
Fyrir víst meira en milljón árum
var þetta dýr farið að rangla tvífætt
um jörðina; fyrir fimm þúsund árum
kom það sér upp siðmenningu, og
fyrir fjörutíu árum gjöreyðingu.
Þróunin hefur gerst hratt síðustu
öldina, hraðinn farið sívaxandi og
sennilega ekki út í hött sú sögu-
skoðun sem kennir ganginn við
spíral. Eftir öllum sólarmerkjum að
dæma eru við í þann veginn að
komast inní miðju spíralsins, og
hvað gerist þá Kibbi minn góður?
Sundrað, stríðs- og fjölmiðlahrjáö
mannkyn stendur nú andspænis
þeirri einföldu en óumflýjanlegu
staðreynd að plánetan er að verða
óbyggileg. Eiturefni á jörð menga
jarðvegsvatn, ózonlag síþynnist,
mengun kæfir skóga; lífið er alls-
staðar á undanhaldi fyrir dauða, og
þar með ást fyrir grimmd, gleði fyrir
ótta.
Sríðsógn liggur sífellt yfir, og þær
alþjóðastofnanir sem settar voru á
laggirnar í hugsjónavímu eftir-
stríðsáranna hafa, - þó þær hafi
vissulega ekki reynst alveg gagns-
lausar, - brugðist meira og minna
því stóra hlutverki sem þeim var
ætlað og lent útí býrókratískum
ógöngum.
Þetta er auðvitað ekki honum
Kibba að kenna.
En þetta ástand hrærir við þeim
sem skynja það beinlínis snerta sig,
og telja það t.d. ómarksins vert að
berjast fyrir því að börn þeirra fái
dregið andann um næstu aldamót.
Ef svo fer sem horfir verður víst
enginn andardráttur hér um alda-
mótin. Segja fróðir menn.
Því er nú í gerjun þarna í út-
löndunum ein heljar mikil hreyfing,
eflaust sú mesta sem sögur fara af,
og gengur þvert á öll landamæri og
flokkakerfi. Hér er einfaldlega um
að ræða lífsvilja sem brýtur sér leið
til óhjákvæmilegs sigurs þegar
staðan er orðin sú að ekki er nema
um tvennt að velja: líf eða dauða.
Undanfarin ár hefur tiltrú fólks í
s.k. lýðræðisríkjum á þeim skörfum
sem leggja fyrir sig pólitík farið
sjatnandi, af augljósum ástæðum.
Þau vandamál sem mannkynið á
við að etja eru þess eðlis og að slíkri
stærðargráðu, að þau verða ekki
með nokkru móti leyst innan þeirra
marka sem óheilindaleikhúsið í hin-
um heföbundnu og trénuðu stofnun-
um „lýðræðisins" setur. Menn sem
eitthvað hafa í lausnir á vandamál-
um að gera, ómaka sig ekki nú til
dags inní þref og lágkúrurefskák
stjórnmála, en starfa á öðrum víg-
stöðvum.
Heimurinn er byrjaður að breyt-
ast, og Kibbi á eftir að reka sig á, ef
hann fer ekki að bregðast við þeim
breytingum.
Þessar breytingar eru marghátt-
aöar, og margt gerist í senn. Ör-
tölvubyltingin veitir fólki margfaldan
frítíma á við það sem áður var,
samgöngurminnka heiminn sem og
fjarskiptatækni, þekkingarstreymi
margfaldast. O.s.frv. o.s.frv. Jörðin
er í fyrsta skipti í sögunni að verða
einn staður; þjóöahafið er komið á
hreyfingu og kemur til með að
renna saman.
Þá reynir á Kibba og íslenska
menningu. Þá reynir reyndar á allar
menningar heimsins; þjóðir jarðar
eru teknar að blanda geði og
hlutskipti, og svo að úr verði ekki
einhver bragðdauf úrkynjunar-
menning hópsálar, þurfa allir að
bera sitt besta í pottinn.
í íslensku pokahorni er rammur
seiðkraftur.
Að auki er ísland að verða einn
fárra bletta á plánetunni sem enn er
tiltölulega ósnortinn af mengun.
Þetta fréttist smám saman útum
hinn stóra heim, og fyrr en varir
getur skollið á okkur flóðbyigja, ekki
bara túrista, heldur einnig fólks sem
hefur áhuga á búsetu.
Einangrunarstefnu er ekki hægt
að halda uppi til langframa, einsog
þeir vita sem þekkja til sögunnar, og
því eins gott að fara að horfast í
augu við stöðuna.
Og raunar er sóknin besta vörnin.
Þessi heimspeki kvað duga vel í
fótbolta, og er eflaust enn brýnni í
menningu.
Nú vill svo til að franskt þjóðfélag
er sérstaklega opið fyrir því sem
héðan kemur, hvort sem það er
fiskur eða Ijóð. Forvitni Frakka um
það sem þessi þjóð hefur verið að
bauka gegnum aldir og framá
þennan dag, hefur aldrei verið meiri
og færist í vöxt. íslensk list á nú
góða möguleika í þessu landi, og
nútímalistin beinlínis vaxtarmögu-
leika, því þarna er það sem skortir
hér og kalla má rétta viðspyrnu.
Það segir e.t.v. sína sögu að
Atómstöðin eftir Laxness seldist
skyndilega upp í vor, eftir að hafa
legið tiltölulega lítt hreyfð á lager í
tæplega þrjá áratugi.
Sæng okkar er nú útbreidd þarna
í háborg menningarinnar, þökk sé
m.a. forseta okkar, en tæplega
ríkisstjórn (að undanskildum viss-
um ráðherrum reyndar), og er hér
með auglýst eftir áhugamönnum
um framkvæmd gamallar hugmynd-
ar úr draumórabanka Parísarfara
frá fornri tíð: stofnun íslenskrar
menningarmiðstöðvar í heimsborg-
inni.
Slík miðstöð gæti gegnt marg-
þættu hlutverki: staðið fyrir út-
breiðslu og eflingu menningar í
víðasta skilningi orðsins og komið
íslendingum i samband við fram-
sækin öfl í listum, vísindum og
lífsbaráttu þjóðanna.
Ef einhverjir eruáhugasamirum
slíka fyrirtekt eru þeir beðnir um að
taka þátt í sagnfræðilegri getraun
og svara spurningunni: Hvað gerist
þegar komið er inn í miðju spírals-
ins?
Úrlausnir sendist til:
Laukrétt!
NT-Helgarblað
Síðumúla 15
108 Reykjavík.