NT - 03.11.1985, Qupperneq 21

NT Sunnudagur 3. nóvember 21
Kiarnorkubyrgið á Hverfisgötu
Spakvitur maöur sagöi einu sinni
að eina raunhæfa afstaöan til kjarn-
orkuvopna væri einhliða afvopnun
einstaklingsins; þ.e. aö hver og einn
afneiti tilvist bombunnar. Og hann hélt
áfram og sagði aö ef allir leiddu hjá
sér tal um kjarnorkuvopn þá stæöu
eigendur þeirra uppi meö vita gagns-
lausan hlut, þar sem þaö gagnar lítið
aö ógna fólki meö hættu sem enginn
tekur mark á.
Þessi maður var, eins og margir
spakvitrir, Islendingur.
Þó svo þessi röksemdarfærsla
kunni aö hljóma sem helber þvætting-
ur í eyrum flestra þjóöa þá virkar
þetta mjög rökrétt fyrir íslendinga,
sem eftir kappsama byrjun í mann-
drápum hafa að mestu látið útlend-
ingum eftir þá iðju síðastliðnar 6-7
aldir. Og þó svo þessari stefnu sé ekki
flíkað í opinberum ræöum valda-
manna þá er hún í rauninni ekki fjærri
kjarnanum í aðgerðum íslendinga til
varnar kjarnorkuvá.
Á meðan nágrannaþjóðir okkar
keppast við að grafa út fjöll og gera
neðanjarðarmannvirki held fyrir
kjarnorkuárás látum við okkur nægja
að eiga eitt byrgi ætlað um fjörutíu
mönnum. Það byrgi er í kjallara
lögreglustöðvarinnar á Hverfisgötu
og er daglegu tali kallað stjórnstöð
Almannavarna.
Eins og sést á listanum hér til hliðar
er það fólk sem hefur öruggt pláss í
kjarnorkubyrginu ekki valið með það
fyrir augum að viðhalda íslenska
kynstofninum ef til allsherjar
kjarnorkustyrjaldar kemur. Ef það
væri meiningin þyrfti hlutfall kynjanna
að vera annað. Konur ættu að vera í
miklum meirihluta til að tryggja há-
marks afköst við fjölgun kynstofnsins
svo hann gæti byggt upp landið sem
fyrst. Karlar mættu þó ekki vera færri
en sex svo komist yrði hjá skyldleika-
ræktun og úrkynjun hjá annars ágæt-
is stofni.
Ástæðan fyrir því að einmitt þetta
fólk er á listanum er sú að þetta er
sama fólkið og er ofan í kjallara
lögreglustöðvarinnar hvenær sem vá
skellur yfir. Oq skiftir þá engu hvort
búist er við slysum og eigna-
skemmdum af völdum veðurs eða að
landsmenn allir séu í bráðri hættu
eins og getur orðið ef um meiri háttar
kjarnorkuárás er að ræða. Þessi
hópur fólks mannar stjórnstöð Al-
mannavarna og skipuleggur hjálpar-
starf þeirra.
Þegar stöðin er fullmönnuð eru þar
að störfum um fjörutíu manns og
gegnir hver maður sínu hlutverki.
Töluverð reynsla er komin á starf-
semina og hafa hjálparliðarnir öðlast
dýrmæta reynslu í náttúruhamförum
á borð við eldgosið í Vestmannaeyjum,
snjóflóðin á Norðfirði og aurskriðurn-
ar á Patreksfirði. í viðtölum við starfs-
menn stöðvarinnar kom fram að þó
svo þeir að sjálfsögðu óttuðust nátt-
úruhamfarir þá örvæntu þeir ekki þar
sem kerfi Almannavarna væri orðið
eins og vel smurð vél og fært í flestan
sjó.
- En hjálparliðunum í byrginu er ekki
einungis ætlað að stjórna hjálpar-
starfi í náttúruhamförum heldur einnig
í mannlegum hamförum eins og
kjarnorkuslysum eða árás. Stöðin er
sérstaklega styrkt til að þola högg-
bylgju frá kjarnorkusprengju og hún
er varin fyrir geislavirkni og hita. Ef
hætta verður á kjarnorkuárás verða
hjálparliðarnir kallaðir til starfa og
munu þeir reyna að stjórna hjálpar-
starfi þaöan.
En þó svo kjallarinn sé styrktur og
varinn til að þola kjarnorkuárás virðist
ekki vera mikil alvara á bak við
undirbúning vegna kjarnorkuhættu.
Flestir eru sammála um það að ef til
kjarnorkustríðs komi sé lítið hægt að
gera til bjargar. Þó svo þessir fjörutíu
menn kunni að lifa hana af niðrí
byrginu hafi fólkið til einskis að hverfa
þegar það að nokkrum dögum liðnum
geti farið á kreik. Þó svo menn geti
ekki sagt nákvæmlega til um það
hvernig verði umhorfs á jörðinni eftir
hildarleikinn þá er hægt að segja
með nokkurri vissu að hún verði
óbyggileg fólki. Tilraunir til varnar
slíkum hryllingi þjónaþví aðeinsþeim
tilgangi aö sefa ótta fólks áður en
stríð skellur á, en ekki því að bjarga
mannslífum. Um allsherjar kjarn-
orkustyrjöld gildir það sama og stend-
ur á auglýsingum um hryllingsmyndir;
„Hinir heppnu deyja fyrstir".
En fæstir hugsa sér slíkan hildar-
leik sem möguleika, hvort sem það er
sökum þess að hann er í reyndinni
ómögulegur eða ómögulegur ímynd-
unarafli manna.
En það ern til fleiri möguleikar á kjam-
orkuvá en þessi. Hættageturskapast
vegna slyss, bilunar eða af vangá.
Hvað svo sem þeir sem hafa umsjón
með þessum tólum kunna að segja
þá veit alþýðuspekin betur og kann
margar sögur af mannlegum mistök-
um og ófullkomleik mannlegra verka.
Öfugt við stríð sem ætti að eiga sér
einhverja forsögu gera slys ekki boð
á undan sér. Ef sprengja lenti fyrir-
varalaust á Reykjavík næði saga
stjórnstöðvarinnar náttúrlega ekki
lengra. En ef hún spryngi það fjarri
borginni að hjálparliðarnir gætu þrátt
fyrir þá æsingu er þá brytist út náð
niður á Hverfisgötu og lokað á eftir
sér tekur ekki betra viö. Þar eru
hvorki matar- né vatnsbirgðir. Svo
þeir sem ekki verða það fyrirhyggju-
samir að grípa með sér dilkalæri,
eins og Diddi fiðla gerði í Vestmanna-
eyjagosinu, syltu heilu hungri og yrðu
að slökkva þorstann með geislavirku
Gvendarbrunnavatni.
En þó svo það ynnist tími til að
gripa mat og vatn á hlaupunum er
hætt við að stöðin kæmi að litlum
notum. Þegar kjarnorkusprengja
springur brenna öll radíó-tæki á
stóru landssvæði ytir og símakertið
dettur út. Þannig að þó svo tækin í
byrginu kunni að virka þá verður ekki
hægt að ná sambandi við neinn nærri
hættusvæðunum og þeir sem næst í
með fjarskiftum munu sjálfsagt verða
ófúsir til að stunda áhættusöm hjálp-
arstörf, því hvergi á landinu fyrirfinn-
ast búningar sem verja menn fyrir
geislun.
Ef sprengja fellur í nágrenni
Reykjavíkur þá verður áhöfn stjórn-
stöðvarinnar að bíða aðgerðalaus
eins og aðrir eftir að mesta hættan er
liðin hjá. Og þessir aðrir munu kúldr-
ast í kjöllurum steinhúsa nær óvarðir
fyrir geislun og reyna að fara eftir
leiðbeiningum Almannavarna aftast í
símaskránni þar sem segir að ekki
megi yfirgefa skýli nema boð komi frá
Almannavörnum um slikt. En sjálf-
sagt munu einhverjir freistast til að
banka upp á hjá þeim í byrginu þar
sem ytri hurð er ávallt opin. En ef
ágangurinn verður of mikill verður
settur vörður viö dyrnar og ef það
dugir ekki veröur læst.
Eina kjarnorkubyrgi íslendingaget-
ur því vart talist annað en tákn.um
lífslöngun. Enda eru því margir sam-
mála að lítið annað sé hægt að gera
þar sem það sé jafn vonlaust mál að
yfirfæra reynslu af hjálparstarfi í nátt-
úruhamförum á kjarnorkuvá og að
heimfæra þekkingu á akstri bifreiða
yfir á stjórn geimferju. Það er erfitt að
gera sér grein fyir hver áhrif sprengj-
unnar kunna að verða og þá ekki síst
á almenning. í náttúruhamförum er
skaðinn yfirleitt skeður þegar hjálpar-
starf hefst og það beinist þá fyrst og
fremst að uppbyggingu en í kjarn-
orkuvá er hluti hættunnar ósýnilegur
og sívirkur.
En ekki skal gert lítið úr stjórnstöð
Almannavarna sem sjálfsagt hefur
staðið sig vel í þeim hamförum sem
þetta land hefur lagt á okkur. Og það
má búast við fleiru úr þeirri átt því
ísland hefur aldrei almennilega sæst
við ábúendur sína og mun sjálfsagt
halda áfram að reyna að hrista þá af
sér.
Hér á eftir fylgja viðtöl við nokkra
áhafnarmeðlimi stjórnstöðvarinnar þar
sem þeir reyna að gera sér grein fyrir
hvaða afleiðingar kjarnorkuárás kann
að hafa á stöðina og þá sjálfa.
Þau sem haf a tryggt skjól í kjarnorkubyrginu
Starfsfólk Almannavarna:
Guðjón Petersen,
framkvæmdastjóri
Hafþór Jónsson, fulltrúi
Örn Egilsson
Steinunn Ingólfsdóttir
Lilja Laxdal
í eldhúsinu:
(frá Húsmæðrafélagi Reykjavíkur)
Þuríður Ágústsdóttir
Hulda Guðmundsdóttir,
Á símanum: (frá Pósti og síma)
Soffía Sveinsdóttir
Kristjana H. Guðmundsdóttir
Edda Ragnarsdóttir
Guðlaug Valdimarsdóttir
Guðrún Maack
Tengsl við hjálparliða utan stöðvar-
innar:
Þorsteinn J. Jónsson, lögregluþj.
Bogi J. Bjarnason, lögregluþj.
Hannes Hafstein, framkvæmdastjóri
Slysavarnafélagsins
Albert Finnbogason,
frá Slysavarnafélaginu
Arnfinnur U. Jónsson,
frá Landssamb. Hjálparsv. skáta
Jón Bergsson, hjá Landssamb.
Hjálparsveita skáta
Magnús Þórarinsson,
frá Flugbjörgunarsveitinni
Óttar S. Guðmundsson,
frá Flugbjörgunarsveitinni
G. Ómar Friðþjófsson,
frá Rauða krossinum
Hannes Hauksson,
frá Rauða krossinum
Hjörleifur Ólafsson,
frá Vegagerðinni
Sigurður Hauksson,
frá Vegagerðinni
Egill Örn Arnarson, frá Birgðadeild
ríkisspítalanna
Ólafur Gunnarsson, frá Birgðadeild
rikisspítalanna
Guðmundur Haraldsson,
frá Eldvarnareftirlitinu
í þráðlausu fjarskiptin: (radíó-
amatörar)
Stefán Sæmundsson
Björgúlfur Bachmann
Jón Þ. Jónsson
Haraldur Þórðarson
Kristinn Daníelsson
I framkvæmdastjórn:
Jóhannes Reykdal, tæknistjóri DV
Einar Einarsson,
frá Flugmálastjórn
Almannavarnaráð:
Snæbjörn Jónasson, vegamálast.
Sigurjón Sigurðsson,
lögreglust.í Reykjavík
Jón Skúlason,
póst og símamálastjóri
Guðjón Magnússon, landlæknir
Gunnar Bergsteinsson, forstjóri Land
helgisgæslunnar
Ólafur W. Stefánsson, skrifstofust.
i dómsmálaráðuneytinu.
Snæbjörn Jónasson, vegamálastjóri og formaður almannavarnaráðs
Okkar hlutverk er að stjórna fram-
kvæmdum á sviði almannavarnaráðs
sem undir ríkisvaldið heyra. I því felst
að taka ákvarðanir og fylgja þeim
eftir.
Almannavamaráð er skipað 5 mönnum, lögreglustjóranum í Reykjavík, póst- og
símamálastjóra, landlækni, forstjóra landhelgisgæslunnar og vegamálastjóra.
Snæbjörn Jónasson vegamálastjóri er formaður almannavarnaráðs. Ég hitti hann
að máli á skrifstofu hans í Borgartúni og fékk hann til að leiða hugann að hugsanlegri
kjarnorkustyrjöld.
Ég spurði Snæbjörn fyrst að því hvert hlutverk almannavarnaráðs væri þegar ofan
í byrgið væri komið.
En hvað er það sem þið gerið í
hugsanlegri kjarnorkuárás?
Það fer væntanlega eftir því hvar
sú árás er gerð. Ef sprengja springur
fyrirvaralaust í Reykjavík gerum viö
að sjálfsögðu ekkert en ef skotmarkið
er annað er ef til vill hægt að gera
gagn. Við höfum okkur til ráðgjafar
ýmsa sérfræðinga svo sem kjarn-
orkufræðinga og veðurfræðinga og
getum leiðbeint um fjarskipti, hvernig
beri að bregðast við áhrifum sprengj-
unnar, þá kannske fyrst og fremst
geislavirku ryki.
Ef einhver fyrirvari gefst verður
reynt aö flytja fólk af hættusvæðum
og um slíkaflutningaeru til áætlanir.
Þetta byggist að sjálfsögðu á að
fjarskipti haldist
En annars er það eitt af skyldustörf-
um Almannavarna að fræða almenn-
inq um viðbröqð við hverskvns vá
þ.á.m. um afleiðingar kjarnorku-
sprenginga. Við höfum haldið nokkrar
æfingar í þessu skyni, sumar innan
stofnunarinnar, aðrar með almanna-
varnanefndum úti á landi og hafa þær
verið mjög fróðlegar fyrir alla aðila.
Svo við höldum áfram að ímynda
okkur kjarnorkustrið og afleiðingar
þess, hver verða viðbrögð ykkar í
sambandi við upplausn í þjóðfélag-
inu, múgæsingu, gripdeildirogannað
slíkt?
Um það þori ég ekki að spá. öll
löggæsla verður erfiðleikum háð
meðan geislavirknin varir enda ekki
til búningar fyrir lögreglu sem þola
hana. Eftir nokkra daga verður e.t.v.
hægt að fara á kreik fyrir hjálparlið og
þá lögreglu um leið.
Verður almannavarnaráð þá ein-
rátt í öllum málum og fylgir í kjölfar
sprengjunnar einhverskonar al-
mannavarnafasismi?
Nei alls ekki, almannavarnaráð á
ekki að taka við af ríkisstjórninni en
hún getur falið því víðtækt vald eins
og Almannavörnum var t.d. falið I
Vestmannaeyjagosinu.
í lögunum um almannavarnir er
gert ráð fyrir að þær geri ráðstafanir
vegna stjórnar landsins og ýmissa
stofnana þar með væntanlega áætl-
anir um flutning úr höfuðborginni á
öruggan stað ef á þarf að halda.
Þaðan mun stjórnað eins og lög
gera ráð fyrir.
Reglur um þetta hafa enn ekki
verið settar.
En ef kjarnorkustyrjöld væri nú
yfirvofandi og þú yrðir kvaddur niður
í byrgi, mundirþú skilja við fjölskyldu
þína og mæta á Hverfisgötuna?
Maður hefur náttúrlega góðan
ásetning meðan allt er í lagi og það
er erfitt að spá um hver viðbrögðin
yrðu ef á reyndi. Þó geri ég ráð fyrir
aö skylduræknin myndi segja til sín,
það vona ég að minnsta kosti.
Hugsar þú mikið um kjarnorkustyrj-
öld?
Nei, ég get ekki sagt að sú hugsun
liggi þungt á mér, enda höfum við hjá
Almannavörnum í nógu að snúast
varðandi aðra vá sem sífellt ógnar
hér á landi.