NT - 27.11.1985, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 27. nóvember 1985 15
lilj Ba ekur og ■'it
Ritsnillingur segir f rá
■ Vilmundur landlæknir og Þórbergur kynntusl ungir og hélst vinátta þeirra meðan báðir lifðu.
Allmargt er sagt frá Þórbergi í bók Vilmundar. Hér sitja þeir félagar í garði landlæknis við Ingólfsstræti,
líklega enn eins spakvitrir og þegar fundum þeirra bar fyrst saman á skólaárununi.
■ Bókaútgáfunni Iðunni, sem
á þessu ári er fjörutíu ára, er
sérstök ánægja að geta minnst
afmælisins með því að senda frá
sér ritverkið Með hug og orði -
Af blöðum Vilmundar Jónsson-
ar landlæknis. Þessi vandaða
útgáfa er mikið rit að vöxtum,
tvö bindi í öskju, alls 757 bls.,
prýtt um hundrað myndum og
uppdráttum.
Vilmundur Jónsson land-
læknir var einn af ritfærustu
mönnum þjóðarinnar á sinni tíð
og afreksmaður í starfi. 1 fá-
mennan hóp hefur um alllangt
skeið verið vitað, að hann lét
eftir sig margvísleg skrif, sem
hafa ekki birst sjónum almenn-
ings. Þar á meðal eru minninga-
þættir, þar sem Vilmundur segir
frá eftirminnilegum atburðum
og kynnum sínum af mörgum
þjóðkunnum mönnum, m.a. Jó-
hannesi S. Kjarval og Jónasi
Jónssyni frá Hriflu. Vettvangur
þáttanna er m.a. æskustöðvar
Vilmundar á Seyðisfirði,
Langanes, Isafjörður og ísa-
fjarðarsýslur og Reykjavík. Ætla
má, að birting þessara minn-
ingaþátta muni þykja allmiklum
tíðindum sæta í íslenskum bók-
menntum.
í ritsafninu er auk þess marg-
víslegt annað efni: sagnaþættir
víðs vegar að af landinu, bundið
mál, greinar um íslenskt mál,
stjórnmál og heilbrigðismál og
bréf, m.a. allmörg bréf til Þór-
bergs Þórðarsonar. Mikið af
þessu efni hefur ekki sést á
prenti fyrr, en það sem áður
hefur verið birt er að langmestu
leyti í blöðum, tímaritum og
sérprentum, sem nú eru í fárra
höndum.
Óþarft er að kynna Vilmund
landlækni mörgum orðum, enda
þekkir fjöldi fólks hann af kynn-
um og afspurn. Fyrri hluta
starfsævinnar var hann fyrst hér-
aðslæknir á Þórshöfn á Langa-
nesi í eitt ár og síðan héráðslækn-
ir á tsafirði í 15 ár og jafnframt
sjúkrahúslæknir í 13 ár. Hann
kom upp sjúkrahúsinu á ísafirði
árið 1925, og þótti það þá bera
af öðrum slíkum byggingum á
landinu. Árið 1931 var Vil-
mundur skipaður landlæknir og
gegndi því embætti í 28 ár. Á
þeim tíma samdi hann eða
endursamdi mestalla heilbrigð-
islöggjöf landsins og bryddaði
upp á mörgum nýmælum. Um
alllagt skeið tók Vilmundur
virkan þátt í stjómmálum. Vestra
átti hann sæti í bæjarstjórn (sa-
fjarðar og átti þar frumkvæði að
ýmsum nýjungum, sem vöktu
athygli um allt land. Hann sat
og um skeið á alþingi sem
þingmaður ísafjarðar og Norð-
ur-ísafjarðarsýslu. Síðustu þrjá
áratugi ævinnar hafði Vilmund-
ur lítil afskipti af stjórnmálum.
Á þeim árum samdi hann mörg
og stór verk um sögu íslenskra
lækninga og heilbrigðismála.
Þórhallur Vilmundarson
prófessor, sonur höfundar, hef-
ur séð um útgáfu ritsafnsins,
dregið saman og valið efnið og
búið það til prentunar. Hann
hefur jafnframt samið formála,
inngangsorð greina og skýringar
bréfa. ítarleg nafnaskrá fylgir
ritinu. Prentsmiðjan Oddi hf.
prentaði og batt bækurnar.
Auglýsingastofan Octavo hann-
aði útlit bóka og öskju.
Skáldsaga
úr breskum
stjórnmálum
17. bindi sjóslysasögu
■ Jetfrey Archer: First Am-
ong Equals. Political cartoons
by Charles Griffin.
Coronet Books 1985.
466 bls.
Fáir skáldsagnahöfundar í
Bretlandi hafa átt jafn góðu
gengi að fagna að undanförnu
og Jeffrey Archer. Hann hefur
á undanförnum ellefu árum sent
frá sér sex skáldsögur sem allar
hafa selst í stórum upplögum.
í þessari bók greinir frá fjór-
um stjórnmálamönnum. Þeir
voru allir kjörnir á þing á 7.
áratugnum - í sömu kosningun-
um - tveir fyrir Verkamanna-
flokkinn og tveir fyrir thalds-
flokkinn. Allir stefndu þeir að
æðstu metorðum í breskum
stjórnmálum og um það bil er
sögunni lýkur höfðu þeir allir
náð langt, tveir voru orðnir
formenn flokka sinna, annar
sósíalistinn var skilinn við
■ David Shahar: Ein Sommer
in der Prophetenstrasse. Aus
dem Französischen von Eva
Moldenhauer.
Athenáum 1984.
174 bls.
Sögusvið þessarar bókar er
hverfi Gyðinga í gamla hluta
Jerúsalem. Hún greinir frá
manni, sem snéri aftur til Jerús-
alem að lokinni dvöl í Frakk-
landi, eftir síðari heimsstyrjöld.
Hann tók sér bólfestu á bemsku-
heimili sínu og meginefni sög-
unnar er leit söguhetjunnar að
bernsku sinni og æsku. Upp í
hugann koma ótal endur-
minningar um fólk, og liðna
Verkamannaflokkinn og orðinn
formaður Jafnaðarmanna-
flokksins og hinn fjórði var
orðinn forseti (Speaker) í neðri
málstofunni.
Af framabraut þeirra fjór-
menninganna var mikil saga að-
ferðir þeirra voru ólíkar sem og
öll aðstaða í lífinu. Frá því öllu
segir í bókinni og inn í hina
pólitísku sögu vefur höfundur
skemmtilegum frásögnum af
ýmiss konar uppákomum, af
pólitískum samsærum og
bandalögum, af fjölskyldu- og
kvennamálum, peningamálum
o.s.frv. Sagan er hrein skáld-
saga og aðal persónurnar eru
allar hugarfóstur höfundar, en
þar eð sagan nær yfir tímabilið
frá því skömmu eftir 1960 og
fram til um 1990, eru ýmsir vel
þekktir stjórnmáiamenn nefnd-
ir til sögu, þ. á m. allir þeir sem
verið hafa forsætisráðherrar
atburði og inn í þá frásögn
fléttar höfundur hugleiðingum
um trúarbrögð, heimspeki, sál-
fræðilegar spurningar og fleira í
þeim dúr. Frásögnin er öll eink-
ar Ijóðræn, en jafnframt full af
því sem kalla mætti austur-
lenska töfra og áhrifin af hinni
fornu Spámannagötu í Jerúsal-
em eru auðsæ.
Bókarhöfundur, David
Shahar, er í hópi fremstu rit-
höfunda í ísrael á okkar dögum.
Hann fæddist árið 1926 og hefur
gefið út margar bækur, sem
hafa notið mikilla vinsælda,
einkum í ísrael, Frakklandi og
Bandaríkjunum. Hann hefur
■ Bókarkápa.
Bretaáárunumsíðanum 1960.
Þetta er mjög skemmtilega
skrifuð bók og þótt frásögnin se
á köflum ærið reyfarakennd er
deilt á ýmsa þætti í breskum
stjórnmálum og á köflum bregð-
ur fyrir fróðlegum frásögnum,
t.d. af starfsháttum í breska
þinginu. Þar þekkir höfundur
vel til, hann sat á þingi frá 1969
til 1974 og er nú varaformaður
íhaldsflokksins. Af þeim sökum
kann hann góð skil á viðfangs-
efninu og ekki er örvænt um að
hann sæki sumar frásagnirnar í
bókinni í eigin reynslu í stjórn-
málaheiminum.
Jón Þ. Þór
■ Bókarkápa.
hlotið ýmislega viðurkenningu
fyrir rit sín á alþjóðavettvangi
og árið 1981 hlaut hann Medic-
iverðlaunin fyrir skáldsöguna,
sem hér er um rætt.
Jón Þ. Þór
■ Bókaútgáfan Orn og Órlyg-
ur hefur gefið út bókina Þraut-
góðir á raunastund eftir Stcinar
J. Lúðvíksson. Bókin er
sautjánda bindið í hinum mikla
bókaflokki um björgunar- og
sjóslysasögu íslands og fjallar
hún um atburði áranna 1967 og
1968, en í fyrri bókunum hefur
verið fjallað um atburði frá
aldamótunum 1900 fram til
1966, auk þcss sem ein bókanna
var helguð brautryðjendum á
sviði slysavarna á íslandi.
í bókinni er getið margra
sögulegra atburöa er urðu á
árunum sem bókin fjallar um.
Meðal stærri atburða má nefna
frásögn um mannskaðaveðrin
er urðu snemma árs 1968 er
breski togarinn Kingston
Peridot fórst með allri áhöfn
fyrir norðan land, breski togar-
inn Ross Cleveland ogvélbátur-
inn Heiðrún II fórust á ísafjarð-
■ Myndir og niinningahrot
eftir Ingveldi Gísladóttur rithöf-
und, er komin út í II. útg. vegna
fjölda áskorana. Bókin var
helguð aldarminningu móður
höfundar 1973 og fjallar um líf
alþýðukonu um og uppúr alda-
mótunum síðustu. Þrá hennar
til mennta - hin hörðu örlög
lítilmagnans - veikindi - upp-
lausn heimilis-sveitaflutningar
- og þrotlaus barátta einstæðrar
móður að halda yngsta barninu
sínu hjásér. Þrek ogþrautseigju
er hún 1916 fær lciðrctt með
■ Út er komið smásagnasafn-
ið í smásögur færandi.
í bókinni cru átta sögur. Þær
heita: Litli maðurinn, Gömul
kona, Lítil og Ijót saga um
frelsi, jafnrétti og bræðralag,
Allsber maður og konur í
buxum, Saga lögfræðingsins,
Um bílamál Jóns Jónssonar full-
trúa í viðskiptaráðuneytinu, At-
burðir dagsins og Innreið tækn-
innar.
Höfundur er ungur Reykvík-
ardjúpi og togarinn Notts
Counti strandaði við Snæfjalla-
strönd. Sagt er frá einstæöri
björgun Harry Eddomssem var
eini maðurinn sem komst lífs af
er Ross Cleveland fórst, sagt frá
frækilegri björgun áhafnarinnar
af Notts Counti og greint ítar-
lcga frá réttarhöldunum scm
l'ram fóru í Bretlandi eftir sjó-
slysin. I bókinni er greint frá
fjölmörgum öðrum atburðuni,
m.a. björgun áhafnar vélskips-
ins Stíganda er fórst langt norö-
ur í höfurn 1967.
Bókaflokkurinn Þrautgóðir á
raunastund er þegar orðinn cinn
viðamesti bókaflokkur hérlend-
is. Efnisskipan er með þeirn
hætti að hvert ár cr út af fyrir
sig, en atburðum gerð misjafn-
lega mikil skil eftir eðli þeirra
og atvikum. Hverju ári fylgir
nákvæm atburðaskrá í tímaröð.
Mörgum atburðanna lýsa
dómi að kaupakonu bcri ekki
að þjóna kaupamanni í sínum
frítíma, einn fyrsti dómur um
jafnrcttismál á íslandi. Rifjuð
upp nöfn og útlit húsanna efst
við Hverfisgötu og Laugavcg í
Reykjavík, þegar húsin höfðu
nöfn en ekki aðeins númer við
götu. Greint er frá Siglfirðinga-
hússbrunanum í Hafnarfirði
1931, er gerði þær mæðgur,
ásamt fleirum, örciga á einni
nóttu og þrjár manneskjur
týndu lífi.
ingur, Eiríkur Brynjólfsson.
Þetta er fyrsta bók hans en áður
hafa birst eftir hann smásögur í
tímaritum.
Aftan á bókarkápu segir með-
al annars: „Eiríkur kveður sér
hljóðs sem þroskaður og sér-
stæður höfundur. Mesta athygli
vekur skemmtileg hugkvæmni
hans, nýstárlegur stíll, einstök
fyndni og markvís ádeila."
Útgefandi er Skákprent. Bók-
in er 80 blaðsíður.
StEINAR J. LÚÐVÍKSSON
ÞRAUTGÓÐÍR
Á RAUNASTUND
BJÖœUNÆ OG SJÓSLYSAVCA
ÍSt.ANDS XVII BINDI
menn, scm hlut áttu að máli,
ýmist sem björgunarmenn. cða
þeir scm bfargað var. Ohætt cr
að segja aö hér sé á fcrðinni
áhrifamikil og oft hrikalcg sam-
tíðarsaga, cinn af veigamciri
þáttum tslandssögunnar.
■ Ingveldur Gísladóttir.
Sumar í Spá-
mannagötu
Myndir og minningabrot