NT - 28.12.1985, Blaðsíða 9
| | L , Laugardagur 28. desember 1985 9
Ll Umsögn
Fyrsta frumsamda samtímasagan
■ Ásgeir Ásgeirsson:
Nútímasaga.
Iðnskólaútgáfan 1985.
Frændi minn einn af eldri kynslóð-
inni sagði við mig í sumar að hann
myndi aldrei kjósa Sjálfstæðis-
flokkinn, ekki hvað síst vegna þess
að þessir menn hefðu á sínum tíma
ekki unnað sjómönnum sex tíma
hvíldar og verið á móti Vöku-
lögunum. Vökulögin voru sett
1921. í dag er 1985 og enn hefur
frændi minn þessa bjargföstu af-
stöðu. Því er þetta tíundað hér, að
miklir þjóðlífsviðburðir skipta
fólki jafnan upp í flokka og halda
áfram að gera það á meðan enn lifa
menn, sem ntuna slíka viðburði og
viðburðirnir sjálfir eiga erindi við
þjóðfíf líðandi stundar. En það eru
einmitt þessir viðburðir, rætur
þeirra og samhengi sem er við-
fangsefni þess sem oftast er kallað
samtímasaga eða nútímasaga.
Samtímasaga er því jafnan bitbein
ólíkra viðhorfa og hagsmuna, ekki
síður en dægurmál dagsins í dag.
Engu að síður eru ritverk um nú-
tímasögu, fræðilegseðlis. nauðsyn-
leg fræðimönnum, og einnig til
kcnnslu í framhaldsskólum og til
þess að gefa almenningi kost á að
hafa á einum stað aðgang að yfirliti
um þróun síðustu áratuga. Þar til
Nútímasaga Ásgeirs Ásgeirssonar
kont út hefur engin slík frumsamin
tslensk bók verið fyrir hendi. „Nú-
tímasaga" er því svar við ákveðinni
þörf, sem hefur verið fyrir hendi,
ekki hvað síst í framhaldsskólun-
um, enda segir í formála útgefenda
að hér sé fyrst og fremst um
kennslubók að ræða. Þar segir
einnig að „Nútímasaga" sé til-
raunaútgáfa og á hana beri að líta
sem fyrsta hluta verks, sem fullbúið
muni spanna tímabilið frá 1914-
1980. Þá segir að engu að síður sé
bókin sjálfstætt verk sem spanni
tímabilið frá stríðslokum fram til
upphafs áttunda áratugarins.
Bókin skiptist í fjóra megin-
kafla. Upphafskaflinn greinir í
stórum dráttum frá ástandi mála í
stríðslok. og heitir kaflinn einfald-
lega „1945“. Lok bókarinnar eru
einnig mörkuð með svipuðum
kafla, sem heitir „ 1973", en þar eru
færð rök að því hvers vegna þetta
ár markartímamót í mannkynssög-
unni, og raunar eru þar í stórum
dráttum reifaðir athyglisverðir
þættir heimsmálanna allt fram til
dagsins í dag. Þannig afmarkar höf-
undur á greinilegan hátt ákveðin
tímabil til umfjöllunar. Hinir tveir
meginhlutar bókarinnar fjalla ann-
ars vegar um stjórnmálasögu, og
hins vegar um það sem kalla mætti
hagsögu.
Sú leið sem höfundur velur til að
nálgast þetta umfangsmikla og við-
kvæma verkefni, er hvort tveggja í
senn sjálfsögð og hugrökk. Það er
ekki óalgengt að bækur um mann-
kynssögu, sérstaklega kennslu-
bækur, falli í þá gryfju að reyna að
vera „hlutlæg" frásögn einstakra
atburða og atburðarása, þar sem frá-
sögnin er hólfuð niður í afmörkuð
landsvæði og atburðarás sögunnar
rakin skilmerkilega í Itverju hólfi
fyrir sig. Slíkt kallar höfundur í
eftirmála bókarinnar réttilega
„annálaritun en ekki sagnfræði",
enda er nálgun hans metnaðarfyllri
en svo að hann leiðist inn á slíkar
brautir. Gagnstætt því, stillir hann
upp ákveðnum grundvallarviðmið-
um sem umfjöllunin öll síðan bygg-
ist á. Annars vcgar er stjórnmála-
þróun skoðuð út frá samskiptum
risaveldanna og hins vegar er efna-
hagsþróun skoðuð út frá þriðja
heiminum og iónvæddu ríkjunum.
Óhætt er að fullyrða að þessi tvö
viðmið eru kjarninn í efnahags- og
stjórnmálasögu eftirstríðsáranna,
og höfundi því tekist að skapa
skynsamlegan og heilsteyptan
ramma fyrir viðfangsefnið.
Almennt má segja að höfundi
hafi heppnast að fylla inn í þennan
ramma. Aðalatriði eru dregin frant
og þeim gerð góð skil í því sam-
hengi sent grundvallarviðmið
krcfjast. I fyrri hluta bókarinnar,
þar sem viðmiðið er samskipti stór-
veldanna, fannst ntcr í fyrstu næst-
um of mik.il áhersla lögð á þjóðar-
leiðtoga, samninga þeirra á milli og
stcfnubreytingar í utanríkismál-
um. Á köflum fjallar þessi hluti
bókarinnar raunar um diplómat-
ískar refskákir sem tefldar hafa
verið af leiðtogum stórveldanna.
I sjálfu scr cr þessi áhersla þó
eðlilegt framhald af grundvallar-
viðmiði þessa bókarhluta - þ.e.
samskiptum stórveldanna - og þá
er hún ekki síður eðlileg þegar haft
er í huga að í bók sem þessari er
ekki hægt að kafa mjög djúpt í ein-
stök atriði. Engu að síður er vel
hugsanlegt að unnt hefði verið að
leggja meiri áherslu á félagslega og
pólitíska þætti í innanríkismálum
sem afgerandi áhrif höfðu á utan-
ríkismál. Þetta scgir ég þó með
þeim fyrirvara að ég geri mér fulla
grein fyrir því hversu vandasamt
verk slíkt er miðað við þann ramrna
sem höfundur setti sér í upphafi
nteð því að taka útgangspunkt í
samskiptum stórveldanna, og
hversu umfangsmikilli bókinni var
ætlað að vera. Þetta þýðir þó ekki
að í bókinni sé ekkert tillit tekið til
innanríkisaðstæðna í mótun utan-
ríkisstefnu. Það er gert, sérstak-
lega í seinni hlutanum þar sent
efnahagsleg atriði og áhrif þriðja
heimsins eru tekin inn í myndina
um þær félagslegu hræringar scnt
að baki þeim búa geta allt eins ver-
ið túlkuð sem megin styrkleiki
bókarinnar.
Fyrst og síðast er bókin mjög
læsileg og á köflum bráðskemmti-
leg. Eitt leiðir af öðru og stíllinn
nær að höfða til lesendans. Miklar
persónur mannskynssögunnar,
sem mönnum er tamt að líta á sem
næsta ópersónulegar stofnanir, eru
gerðar mannlegar nteð knöppunt
ogoft kímnum persónulýsingum. Á
slíkunt stundum gerir höfundur
ekki einu sinni tilraun til að vera
„hlutlægur" (þó sú óhlutlægni eigi
ekkert skylt við ónákvæmni) og
fyrir bragðið tekst honum að varpa
fram í örfáum orðum mynd, sem
segir meira en löng ítarleg lýsing
gæti gcrt. Þessir eiginleikar bókar-
innar gera hana tvímælalaust eftir-
sóknarverða sem kennslubók um
leið og almenningur getur lesið
hana og haft af skemmtan og fróð-
leik.
Myndirnar í bókinni eru fjöl-
margar og gcra hana á margan hátt
áhugaverða. Myndatextar eru
flestir skemmtilega hnittnir og
hæfilega ábyrgðarlausir, þó svo að
óvíst sé að skólakrakkar skilji alltaf
til fulls spaugsemina í þeim.
Almennt er „Nútímasaga" vel
unnin bók, bæði að efni og útliti.
Án þess að tapa fræðilegu inntaki
hefur höfundi tekist að skrifa læsi-
Iega bók fyrir almenning og skóla-
fólk. „Nútímasaga" er heimssaga í
þcint skilningi að útgangspunktur-
inn er alþjóðlegur og henni er ein-
mitt ætlað að vera það. Hins vegar
er það ef til vill’ jafnframt einn af
megin göllum bókarinnar. Hérerá
ferðinni vel unnin og skemmtileg
samtímasaga, sú fyrsta sem frum-
samin hefur verið hér á íslandi. Þó
lslendingar hafi ekki leikiö stórt
hlutvcrk á leiksviði' alþjóðlegrar
samtímasögu, hefði það efalaust
aukið gildi bókarinnar fyrir íslend-
inga ef þeirra þáttur hefði verið
fléttaður inn í umfjöllunina mcira
en raun ber vitni.
B.G.
Sumardagar
á Ströndum
Sumardagar á Ströndum.
Magnea frá Kleifum.
Tóbías trítillinn minn.
Myndir eftir Sigrúnu Eldjárn.
Iðunn.
■ Magnea frá Kleifum hefur unnið
sér sæmdarsæti meðal þeirra höf-
unda sem skrifa barnasögur og hún
skipar það með heiðri með þessari
bók. Þetta er saga af börnum þó að
fullorðnir komi þar líka við sögu.
Hins vegar vil ég alls ekki segja að
þetta sé barnabók í þeim skilningi að
hún sé aðeins fyrir krakka og eigi
ekki erindi við fullorðna.
Höfundur hefur eflaust æsku-
stöðvar sínar í huga þar sem segir frá
sumardvöl Sighvats og útilegu með
börnin Tinnu og Tobías. Það cr því
verið að lýsa landslagi og staðháttum
sem er bæði kært og kunnugt. Þar er
um að ræða sögusvið sem í þessu til-
felli hefur talsverðu hlutverki að
gegna.
Börnin hennar Magneu, Tobías
og Tinna, eru skemmtilegir krakkar
■ Magnea frá Kleifum.
svo að þeir sem á annað borð hafa
gaman af börnum munu njóta þess
að kynnast þeim.
Enda þótt sagan gerist í sumarfríi
er lífið ekki áhyggjulaust. Sighvatur
hefur þær fréttir að færa Tinnu sinni
að móðir hennar ætli sér ekki að
koma framar því að í útlöndum hafi
hún vin og verkefni sem muni binda
hana til frambúðar. Það er slæm
frétt. Lífið er ekki áhyggjulaust.
Ætla má að Magnea frá Kleifum
haldi áfram að segja frá þessu fólki
og ýmsir munu bíða framhaldsins
með eftirvæntingu og óþreyju.
H.Kr.
Eövarð Ingólfsson.
Reynir Pélur og íslandsgangan.
Útgáfan Skálholt.
í þessari bók er greint frá hring-
ferð Reynis Péturs um landið.
Ferðasagan er rakin frá dcgi til dags.
Gangan vakti þjóðarathygli meðan á
henni stóð. Og þessari ferðásögu
fylgir nú fjöldi mynda svo að hér
geymist glögg og skýr lýsing á þessu
sérstaka ferðalagi.
Það er ekki þörf á að fara mörgum
oröum um þessa göngu Reynis Pét-
urs svo skammt sem umliðið cr lrá
henni og slíka athygli sem hún vakti.
Hitt er gott að nú geymist frásögn um
hana svo að unnt er að rifja hana upp
eins og hún var þegar frá líður. En
annað er mcrkilegra við þessa bók.
Það er viðtal höfundar við manninn
Reyni Pétur að göngunni lokinni.
Það viðtal cr ágætt að eiga og mættu
margir ýmislegt af því læra.
Reynir Pétur gcrir sér Ijóst að hið
vonda í manninum og allur van-
þroski hansereinskonarfötlun. í því
■ Kcynir Pctur Ingvarsson.
sambandi scgir hann: „Guð notar
annan mælikvarða á hcilbrigði cn við
sjálf".
Þetta er í samhljóðan við það sem
Einar Kvaran lcggur móðurinni í
munn í Sálin vaknar. Hún ímyndaði
sér að guði sýndist að margir væri sí
og æ að drckka sig fulla. Sumir
drykkju sig fulla af brennivíni eins og
Bjarni hcnnar, aðrir af hroka og ým-
iskonar ófögnuði öðrum.
Hvaða mat leggjum við á heil-
brigði? Hver er hcilbrigður?
H.Kr.
■ Bragi Sigurjónsson.
Hnappadalssýsla - Húnavatnssýslur
Bragi Sigurjónsson bjó til prcntunur.
Önnur prcntun aukin og cndurbætt.
Bókaútgáfan Skjaldborg 1985
416 bls.
■ í þessu þriðja bindi ritsafnsins
Göngur og réttir greinir frá haust-
göngum og réttum í Dalasýslu, á
Vestfjörðum, Ströndum og í Húna-
þingi og síðasttöldu sýslunni helgað-
ur stærstur hluti bókarinnar.
Gangnaferðir hafa löngum verið
sveipaðar ævintýraljóma í hugum
margra og í augum margra sveita-
pilta var það eins konar manndóms-
vígsla að fara í göngu í fyrsta skipti.
Nú er ævintýraljóminn nokkuð far-
inn að blikna víða, enda a.m.k. sums-
staðar farið í göngur á bílum og flug-
vélum. Það er sjálfsagt þægilegri
gangnamáti og hættuminni, cn um
leið hvcrfur Ijóminn og þáttur, sem
verið hefur fastur liður í þjóðarsög-
unni uni langt skeið, týnist.
Afréttir eru mcð ýmsu móti á þeim
svæðum, sem hér cr fjallað um. Þeim
er lýst nokkuð, en afréttum Hún-
vetninga lang ýtarlegast. Eru lýsing-
arnar á afréttarlöndunum frá Tví-
dægru að Eyvindarstaðaheiöi hinar
fróðlegustu og ágætlcga samdar. Þá
cru og í bókinni fróðlegar frásagnir
af gangnavenjum og af útbúnaði
gangnamanna. þáttur cr um selfarir,
greint er frá réttum og réttardögum,
frá ýmsum siðvenjum í sambandi við
réttirnar og þannig mætti áfram
telja. Enn er að geta frásagna af ein-
stökum gangnafcröum, sem orðið
hafa mönnum eftirminnilcgar og í
bókarauka eru frásagnir frá síðustu
árum.
Ritsafnið Göngur og réttir hlaut
góðar viðtökur þegar það kom fyrst
út og segja mér kunnugir menn, að
fyrsta útgáfan sé fyrirallnokkru upp-
urin. Bókasafnari sagði fyrir
skömmu aö hún væri býsnaerfið. Því
er ekki að efa, að margir, sem vilja
fræðast um þann merka þátt íslands-
sögunnar, sem gangnaferöir og réttir
tvímælalaust eru, muni fagna þessari
cndurútgáfu.
Allur frágangur þcssa bindis er
mjög snyrtilcgur og það cr prýtt
mörgum Ijósmyndum, auk þess sem
kort eru yfir helstu gangnasvæðin.
Jón Þ. Þór.
■ Útgáfan Skálholt hefur scnt frá
sér plötuna Friöarjól. Á henni
syngja feðgarnir Pálmi Gunnarsson
og Siguröur Helgi 9 jólalög, jafnt
gömul sem ný.
Platan var tekin upp í Hljóðrita í
síðasta mánuði af Jónasi R. Jóns-
syni, en'MagnúsKjartanssonstjórn-
aði upptökum.
Pálmi spilar sjálfur á bassa, en
mcö honum er Ijöldi aðstoðar-
manna, meðal annars hljómsveitin
Mezzoforte, Gunnar Þórðarson og
Magnús Kjartansson.