Lesbók Morgunblaðsins - 14.08.2004, Side 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 14. ágúst 2004
!
Ég fór með eldri dóttur mína á
sundnámskeið um daginn. Hún
hefur haft miklar áhyggjur af
þessu – að hún þurfi að fara í
kaf og svona. Ég eyddi tals-
verðu púðri í að róa hana niður,
en það virtist bara hafa öfug
áhrif.
Í afgreiðslunni á Neslauginni þurfti ég
mikið að einbeita mér að henni – og velja
orðin afar varfærnislega. Það kann jafn-
vel að hafa verið ástæðan fyrir því að fór
sem fór.
Við stigum inn í búningsklefann, við
fórum samviskusamlega úr skónum og
settum þá upp í hillu. Hinar stelpurnar á
námskeiðinu voru mjög afslappaðar, öf-
ugt við dóttur mína. Ég
reyndi að mala hug-
hreystandi í eyra henn-
ar. Við færðum okkur
innar í klefann og leituðum að heppileg-
um skáp. Þarna voru líka mæður hinna
stelpnanna, allt með kyrrum kjörum.
Þetta virtist ætla að ganga ágætlega,
dóttir mín hætti að snökta.
Það vakti aðdáun mína hvað þetta er
frjálslegt á Seltjarnarnesinu, mæðurnar
koma með feðrunum í búningsklefann –
þannig að öll fjölskyldan geti verið sam-
an. En hvar voru þá feðurnir? Þeir
nenna sjaldan að taka þátt í svona, en …
ókei, við vorum í kvennaklefanum.
Ég vogaði mér að spyrja upphátt,
frekar sakleysislega: „Er þetta kvenna-
klefinn?“ – Mér var svarað kuldalega, úr
mörgum áttum: „Já!“
Undir svona kringumstæðum eru
nokkrir valmöguleikar, en að vísu enginn
góður; það er hægt að halda áfram, eins
og ekkert hafi í skorist – en ég efast um
að það kunni góðri lukku að stýra. Það er
hægt að reyna að útskýra og biðjast af-
sökunar, en það tekur tíma og er ekki
heldur líklegt til vinsælda. Ég valdi að
stara einbeittur niður í gólfið og draga
dóttur mína rösklega út.
Fólkið í afgreiðslunni virtist ekki taka
þessu mjög alvarlega, það hló og sagði
eitthvað sem ég heyrði ekki.
Ég þurfti að líta á hurðirnar á klef-
unum, til að sannfærast um að mér hefðu
orðið á mistök. Jú, karlaklefinn var orð-
inn kvennaklefi – og öfugt. Ég get svarið
að svona var þetta ekki, síðast þegar ég
kom í Neslaugina.
Ég get ekki ímyndað mér hvaða hag-
ræðing er af því að breyta karlaklefanum
í kvennaklefa og kvennaklefanum í
karlaklefa. Kannski er þetta betra Feng
Shui. Konur eiga að vera sunnan megin
og karlar norðan megin … Konur skulu
velja hægri dyrnar og karlar þær
vinstri …?
Dóttir mín benti mér á að við höfðum
gleymt skónum okkar inni. Hún bauðst
til að sækja þá, þegar hún sá að það
þyrmdi yfir mig.
Eftir þessa uppákomu gleymdi hún al-
veg að vera hrædd við námskeiðið. Hún
fór vandlega yfir atburðarásina; hvers-
vegna henni væri leyfilegt að koma í
karlaklefann, en ég mætti ekki fara í
kvennaklefann – hvort að konurnar
hefðu verið mikið reiðar o.s.frv.
Ég velti þessu fyrir mér, á meðan ég
fylgdist með henni busla. Þetta var eitt-
hvað svo auðvelt, að fara inn í kvenna-
klefann. Engin fyrirstaða, bara að opna
dyrnar og stíga inn. Enginn reyndi að
stöðva mig; ég komst hálfa leiðina í
gegnum klefann, áður en ég áttaði mig
sjálfur. Ég þurfti sjálfur að stöðva mig!
Enginn vörður, ekkert hlið, enginn
talnalás. Ég hefði örugglega getað farið
alla leið.
En ég hef aldrei á ævinni látið mér
detta það í hug – maður bara gerir það
ekki. Það mundi ekki skipta máli þó að
þarna væri harðlæst stálhurð – maður
fer ekki inn í kvennaklefann.
Hvaða frábæra auglýsingaherferð
skilaði þessum árangri? „Kvennaklefinn
er fyrir konur! Vertu úti!“ – „Karlmenn!
Virðum merkin!“ – „Hvað þarf til að
stoppa þig? Vertu karlmaður!“ – „Vertu
réttum megin í lífinu!“ Ég man ekki eftir
þessari herferð, en hún hlýtur að hafa
verið ótrúlega markviss og útpæld.
Við sem hendum rusli á víðavangi,
keyrum allt of hratt, svíkjum undan
skatti og hlustum ekki á íþróttaálfinn –
við förum aldrei í vitlausan búningsklefa.
Breyttu
rétt!
Eftir Óskar
Jónasson
oj@internet.is
Ég heyrði í einum íslenskum ólympíu-fara í síma í vikunni. Erindið komÓlympíuleikunum ekkert við enundir lok símtalsins sagði viðmæl-
andi minn af eðlislægri kurteisi: „Gangi þér
vel.“ Hann átti væntanlega við mitt hversdags-
lega bauk, í og utan vinnu. „Ja, sömuleiðis,“
sagði ég hissa, glaður og svolítið skömmustu-
legur (yfir því að hafa orðið seinni til). Ég átti
að sjálfsögðu við leikana sem nú eru að hefjast í
Aþenu.
Um kvöldið fylgdist ég með heimildaþætti í
Sjónvarpinu um aðdraganda þessara leika. Ég
gat ekki annað en
heillast af Jacques
Rogge, núverandi for-
seta Alþjóða ólympíu-
nefndarinnar, sem
kvaðst leggja allt kapp á að íþróttafólkið væri
alltaf í aðalhlutverki. Ólympíunefndin ætti að
gegna þjónustuhlutverki á þessum vettvangi
og það væri eðli þjóna að halda sig til hlés. „Ef
ég mætti ráða myndi ég vilja sleppa því að
flytja ávarp í upphafi hverra leika,“ sagði
Rogge meðal annars. Í þeim orðum fólst viss
gagnrýni á fyrirrennara hans í embætti, Juan
Antonio Samaranch, en ýmsum þótti að hann
liti fremur á sig sem voldugan þjóðhöfðingja en
auðmjúkan þjón ólympíuhugsjónarinnar. Þótt
leikarnir yrðu sífellt umfangsmeiri á hans
löngu valdatíð versnaði orðspor ólympíu-
nefndarinnar ár frá ári, og náði sú þróun há-
marki þegar upp komst um mútugreiðslur til
nefndarmeðlima í tengslum við val á Salt Lake
City sem vettvangi fyrir vetrarólympíuleika.
Nýlegar fréttir gefa reyndar til kynna að þetta
vandamál sé ekki úr sögunni hjá ólympíu-
nefndinni.
Í þessu sambandi rifjaðist upp fyrir mér
stuttur fyrirlestur sem franski félagsfræðing-
urinn Pierre Bourdieu samdi árið 1992 um Ól-
ympíuleikana sem félagslegt fyrirbæri. Fyr-
irlesturinn, sem ber undirtitilinn „Drög að
greiningu“, byggist meðal annars á bókinni
Hringadrottnar (The Lord of the Rings) sem
Vyv Simson og Andrew Jennings voru þá ný-
búnir að senda frá sér. Meðal þess sem þeir
Simson og Jennings fóru í saumana á voru
viðamiklir auglýsinga- og kostunarsamningar
sem ólympíunefndin hefur gert við alþjóðleg
risafyrirtæki. Ekki er aðeins verið að selja
þessum fyrirtækjum aðgang að athygli áhorf-
enda á meðan á leikum stendur heldur einnig
víðtæk afnot af hinu magnaða vörumerki: Ól-
ympíuhringjunum fimm.
Framlag Bourdieus í þessa umræðu felst í
þeirri einföldu ábendingu að í raun fari tvennir
Ólympíuleikar fram samtímis. Annars vegar
eru það leikarnir sem íþróttafólk, þjálfarar,
fararstjórar, læknar, skipuleggjendur, dóm-
arar og siðameistarar taka þátt í á vettvangi,
hins vegar eru það leikarnir sem við hin verð-
um vitni að, inni á heimilinu eða utan þess,
fyrst með því að horfa á beinar útsendingar í
sjónvarpi og síðan með því að kynna okkur út-
leggingar dagblaða og ljósvakamiðla á ein-
stökum viðburðum. Síðari leikarnir eru ekki
einfaldlega ritstýrð útgáfa þeirra fyrri heldur
mótast þeir af áhugasviðum viðkomandi þjóðar
(sjónvarpsútsendingar eru ólíkar milli landa),
frammistöðu fjölmiðlafólks, auglýsingahags-
munum og hæfni „leikstjóranna“ til að magna
upp dramatísk augnablik. Seinni leikarnir geta
líka haft umtalsverð áhrif á hina fyrri, eins og
sannaðist þegar lokaviðburður Ólympíu-
leikanna í Seoul var tímasettur með hliðsjón af
bestu útsendingartímum í bandarísku sjón-
varpi. Mergur málsins er sá að ólympíunefndin
þarf að þjóna mörgum og ólíkum herrum.
Símtalið, sjónvarpsþátturinn og fyrirlest-
urinn opnuðu augu mín fyrir því hve ólíkir
keppnisdagar bíða annars vegar hinna fjöl-
mörgu, glæsilegu ólympíufara og hins vegar
okkar hversdagsfólksins. Á meðan þeir fyrr-
nefndu beita sér í keppni og leik á ég vænt-
anlega eftir að sitja hreyfingarlaus fyrir fram-
an skjáinn, heilaþveginn af endalausum
auglýsingum sem hvetja meðal annars til
neyslu skyndibita og gosdrykkja. Vonandi á ég
eftir að takast á loft yfir stórkostlegum íþrótta-
afrekum og samfagna jafnvel glæstum sigrum.
En mergur málsins er sá að þeir Ólympíuleikar
sem ég tek þátt í hér í Reykjavík eru að sumu
leyti andhverfa Ólympíuleikanna sem mál-
kunningi minn tekur þátt í Aþenu.
Tvennir Ólympíuleikar
Fjölmiðlar
Eftir Jón Karl
Helgason
jonkarl@bjartur.is
’En mergur málsins er sá að þeir Ólympíuleikar sem égtek þátt í hér í Reykjavík eru að sumu leyti andhverfa
Ólympíuleikanna sem málkunningi minn keppir á í
Aþenu.‘
Undirritaður hefur oft kallað stjörnuspeki andlegan hníf og gaffaleða sjálfsskoðunarspegil. Ástæðan er sú að hún er ’áhald’ eðatæki. Ef við viljum setjast niður og pæla í því hver við erum, þá
þurfum við viðmiðun. Við þurfum að byrja einhvers staðar. Við getum
spurt foreldra okkar, maka eða nána vini spurninga um það hvaða hæfi-
leika við höfum, hver við erum, hvað þeim finnst um okkur o.s.frv., en lík-
legt er að svör þeirra verði æði misjöfn. Sumir verða vandræðalegir ef
þeir eiga að svara slíkum spurningum, aðrir svara kannski með nokkrum
orðum; „þú ert fínn náungi“ eða kannski þú ert traustur, heiðarlegur og
vel gerður o.s.frv. Nokkur lýsingarorð. Og það sem meira er, ekki víst að
sú einkunn sem náinn vinur eða maki gefur sé hlutlaus. Hún getur litast af
því í hvernig skapi hann eða hún er, hvaða ávinning viðkomandi telur sig
hafa, mótað gildismati viðkomandi. Það er til að mynda ekki líklegt að eig-
inmaður sem vill halda fast í konuna sína og hafa hana sem mest heimavið
segi að hún þurfi frelsi eða líflegra félagslíf, og þar fram eftir götum.
Stjörnuspekingur sem ekki þekkir viðkomandi hefur engra hagsmuna
að gæta. Stjörnukortið er túlkað eftir ákveðnum formúlum, þ.e.a.s. þeim
merkjum sem viðkomandi er samansettur úr, byggt á athugunum stjörnu-
spekingsins í gegnum ákveðinn árafjölda. Aðrir stjörnuspekingar geta
skoðað og sannreynt niðurstöðuna. Útkoman er umsögn unnin af hlut-
lausum aðila. Þessa útkomu er síðan hægt að hugleiða og ræða um við vini,
maka eða foreldra. Útkoman er sem sagt viðmiðun. Í þessu sambandi er
rétt að taka fram að stjörnuspekingar eru ekki óskeikulir, allt sem þeir
segja er ekki endilega rétt. En það þarf ekki að skipta máli, því þegar búið
er að leggja fram ákveðna umsögn, svo sem að þú sért viðkvæmur og óút-
reiknanlegur tilfinningalega og þarft einveru annað slagið (Tungl í Fisk-
um), þá getur sá aðili sem hefur fengið þessa umsögn sest niður og byrjað
að hugsa málið, er ég svona... eða öðruvísi.
Gunnlaugur Guðmundsson
Speki.net www.speki.net
Andlegur
hnífur og gaffall
Morgunblaðið/Árni Torfason
Á grænu ljósi.
I Fréttir voru auðvitað farnar að berast af Ól-ympíuleikunum löngu áður en þeir hófust –
eins og gjarnan gerist áður en slíkir stór-
viðburðir bresta á. Í The New York Times í
vikunni var umhugsunarverð grein um mark-
aðssetningu á íþróttakonum (og auðvitað
markaðsetningu íþróttakvenna á sjálfum sér),
sem fram að þessu hafa átt
að þjóna sem fyrirmyndir
fyrir aðra – ekki síst ungar
konur – í bandarísku samfélagi. Sagt er frá því
að á síðustu dögum hafa frægar íþróttakonur
sem taka þátt í leikunum í Aþenu birst fá-
klæddar í fjölmiðlum; m.a. á miðopnu Playboy
og FMH-tímaritsins, sem líta má á sem mildari
útgáfu af því fyrrnefnda. Bent er á að viðbrögð
almennings sem og forráðamanna íþrótta-
hreyfinga við þessum afhjúpandi myndum hafi
ekki verið ýkja hörð, öfugt við það sem gerðist
t.d. árið 1999 er íþróttakona svipti sér úr treyj-
unni í fagnaðarlátum eftir að hafa tryggt sigur
Bandaríkjanna í úrslitaleik gegn Kína – og var
í kjölfarið úthrópuð fyrir að afhjúpa nekt sína.
II Umræðan í Bandaríkjunum nú hefur snú-ist um það að íþróttakonur hafi – eins og
aðrir – fullan rétt á því að sýna sig í því ljósi
sem þær sjálfar kjósa. Haft er eftir Dom-
inique Dawes, sem er forseti Íþrótta-
sambands kvenna í Bandaríkjunum, í The
New York Times, að hún myndi að vísu ekki
gera slíkt, „en íþróttir og kynlíf hafi alltaf ver-
ið góð söluvara“. Í greininni er einnig haft eft-
ir Amy Acuff, íþróttakonunni sem var í
Plaboy-tímariti því er kom út í gær, að hún
hafi gert þetta peninganna vegna; „það er erf-
itt að þéna upphæðir af þessu tagi í hvers-
dagsheiminum.“ Af orðum hennar má ráð að
hlutgerving kvenlíkamans er órjúfanlega
tengd markaðslögmálum – jafnvel í hugum
kvenna sjálfra. Og víst er að þessi umræða –
sem auðvitað er af félagslegum og menningar-
legum toga – er ein birtingarmynd Ólympíu-
leikanna.
III Í Lesbókinni í dag er fjölmiðlapistillinnhelgaður Ólympíuleikunum, en þar veltir
Jón Karl Helgason einmitt fyrir sér ólíkum
birtingarmyndum leikanna. Hann bendir á
hversu ólík sú mynd getur verið sem fólk í
mismunandi heimshlutum fær af leikunum
allt eftir því hvernig fjölmiðlar matreiða við-
burðina. Hann bendir líka á hversu ólík
reynsla ólympíufaranna sjálfra er reynslu
okkar hversdagsfólksins, og telur okkar Ól-
ympíuleika „að sumu leyti andhverfu“ Ól-
ympíuleikanna sem nú eru hafnir í Aþenu. Af
grein hans, rétt eins og af umfjölluninni í The
New York Times, má ráða að markaðs-
setning skiptir gífurlegu máli í tengslum við
leikana, og þá skiptir því miður oft ekki máli
hvort hún er af jákvæðum toga eður ei.
Í grein Ingimars Jónssonar er fjallað um
Ólympíusafnið í Lausanne, sem ætlað er að
varðveita sögu Ólympíuleikanna og rannsaka
þróun þeirra. Ef til vill eru menn þar þegar
farnir að bretta upp ermarnar við rannsóknir
á markaðssetningu leikanna og neikvæðum
áhrifum hennar á þau gildi sem þeir eiga að
standa fyrir.
Neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Umsjón Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111
netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Árvakurs hf.