Lesbók Morgunblaðsins - 14.08.2004, Síða 10

10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 14. ágúst 2004
B
orgin Lausanne við Genfarvatn í
Sviss er þekkt fyrir fegurð sína.
Hún er líka kunn fyrir að vera
eins konar höfuðborg ólympíu-
hreyfingarinnar. Allt frá árinu
1915 hefur Alþjóðaólymp-
íunefndin haft þar höfuðstöðvar sínar og fyrir
rúmum áratug var þar glæsilegt ólympíusafn
opnað. Hlutverk safnsins er að sýna þróun Ól-
ympíuleikanna, varðveita gögn ólympíu-
hreyfingarinnar og standa fyrir fræðslu og
rannsóknum á öllu því sem Ólympíuleikunum
viðkemur. Safnið hefur vakið mikla athygli. Það
þykir sérstaklega vel hannað og nýtískulegt.
Árið 1995 fékk það Evrópsku safnaverðlaunin.
Safnið er í Ouchy-hverfi borgarinnar og ekki
langt frá strandgötunni sem liggur meðfram
vatninu. Stór og fagur ólympíugarður umlykur
það.
Þegar upphafsmaður nútíma Ólympíuleika,
Frakkinn Pierre de Coubertin, flutti aðsetur
Alþjóðaólympíunefndarinnar frá París til Laus-
anne árið 1915 lét hann í ljós þann ásetning sinn
að koma á fót safni sem varðveita skyldi muni,
gögn og minjar um Ól-
ympíuleikana og starf ól-
ympíuhreyfingarinnar.
Sjö árum síðar létu borg-
aryfirvöldin í Lausanne Alþjóðaólympíunefnd-
inni í té slotið Villa Mon-Repos fyrir starfsemi
sína. Þar voru fyrstu safngripirnir hafðir til
sýnis í einum sal. Nýir munir bættust við eftir
því sem árin liðu. Árið 1970 var þessu safni lok-
að. Það þótti ekki lengur svara þeim kröfum
sem gera varð til nútímalegra safna. Áratugur
leið án þess að nokkuð yrði gert til að opna safn-
ið aftur í nýjum húsakynnum. En breyting var í
vændum. Spánverjinn Juan Antonio Sam-
aranch var kjörinn forseti Alþjóðaólymp-
íunefndarinnar í Moskvu árið 1980. Það kom
fljótt í ljós að eitt af helstu áhugamálum hans
var að koma upp myndarlegu ólympíusafni. Ár-
ið 1982 lýsti hann því yfir að nýtt ólympíusafn
skyldi reist í Lausanne. Sama ár var bráða-
birgðasafni komið upp við Ruchonnet-götu í
miðri borginni. Þar var einnig fræðslumiðstöð
og bókasafn Alþjóðaólympíunefndarinnar til
húsa. Starfsemin jókst ár frá ári og brátt kom
að því að ekki var lengur undan því vikist að
bæta aðstöðuna til muna. Árið 1988 var fyrsta
skóflustungan tekin að nýrri safnbyggingu.
Ekki var í lítið ráðist. Svo myndarlega skyldi að
verki staðið að almannadómur yrði sá að safnið
væri það fallegasta í heimi.
Hið nýja safn var svo opnað við mikla athöfn
hinn 23. júní árið 1993. Þá voru 99 ár liðin frá
stofnun Alþjóðaólympíunefndarinnar í París ár-
ið 1894. Umtalsverðar breytingar voru gerðar á
safninu árið 2001 og öll sýninga- og upplýs-
ingatækni bætt verulega.
Ólympíugarður prýddur listaverkum
Safnið er í brekku fyrir ofan strandgötuna. Það
sést ekki frá henni vegna trjágróðurs. Kenni-
leiti við götuna hjálpa gestinum að finna það.
Þeim megin götunnar sem safnið er er stór og
hvítur gosbrunnur. Á þriggja metra háum vegg
hans má lesa nafnið á garðinum (Le Parc
Olympique). Nafnið glitrar í vatninu sem renn-
ur í sífellu niður vegginn. Gegnt gosbrunninum,
handan götunnar, er annað kennileiti sem vek-
ur athygli á safninu. Það er listaverk sem sýnir
fjóra menn bera ólympíufánann yfir höfðum
sér.
Leiðin upp brekkuna að safninu liggur eftir
rúmlega 400 m löngum krákustíg. Annar kostur
er rúllustigi við vinstri jaðar garðsins. Á leið
sinni eftir stígnum mætir gesturinn fögrum
gróðri og hverju útilistaverkinu af öðru, nánast
við hvert fótmál. Þau eru eftir marga fræga
listamenn. Öll tengjast þau íþróttum eða ólymp-
íuhreyfingunni á einhvern hátt og eru því til
merkis um þau miklu tengsl sem eru á milli
íþrótta og lista. Þeim tengslum hefur ólympíu-
hreyfingin ávallt haldið á lofti. Flest verkanna
eru gjafir frá ólympíunefndum eða alþjóðasér-
samböndum í íþróttum. Listaverk af tveimur
frægum hlaupurum prýða garðinn. Annað er
nýleg bronsmynd af tékkneska hlauparanum
Emil Zatópek sem var einn af fremstu lang-
hlaupurum heimsins um miðja síðustu öld en
hin gömul höggmynd af finnska hlauparanum
Paavo Nurmi sem fyrir tíð Zatópeks bar höfuð
og herðar yfir aðra millilengdahlaupara. Mynd-
ina af Nurmi gerði landi hans Wäinö Aaltonen
árið 1924. Hana má sjá víða, m.a. fyrir framan
ólympíuleikvanginn í Helsinki þar sem Ólymp-
íuleikarnir voru haldnir árið 1952.
Svo vel fellur safnið að umhverfi sínu að
gangandi gesturinn tekur varla eftir því. Allt í
einu stendur hann fyrir framan lágreista og
stílhreina byggingu. Framhliðin á henni er úr
hvítum marmara frá grísku eyjunni Thasos.
Marmarinn minnir á Grikkland og hinn sögu-
lega uppruna Ólympíuleikanna til forna í Ól-
ympíu. Það gera einnig átta hvítar súlur á pall-
inum fyrir framan safnið, fjórar til hvorrar
handar. Á þær eru skráð nöfn þeirra staða sem
haldið hafa Ólympíuleika til þessa. Til vinstri
við pallinn blasir við stórt og sérstakt listaverk
eftir Miguel Berrocal frá Spáni. Það ber heitið
„Citius, Altius Fortius“ (hraðar, hærra, kröft-
ugar). Þessi þrjú orð eru kjörorð Ólympíu-
leikanna. Listaverkið er vöðvamikill manns-
bolur, gylltur og gljáandi. Hann er í sex pörtum
og snýst í sífellu. Á hringferð sinni klofnar hann
í parta sína og smellur svo saman á ný. Til
hægri við pallinn er hins vegar fallegur reitur
með eldskál í miðju. Þar brennur eilífur eldur,
eins konar ólympíueldur. Þýska listskauta-
drottningin Katarina Witt tendraði hann þegar
safnið var opnað.
Þótt byggingin sýnist lágreist er hún samt
fimm hæðir. Tvær hæðir eru neðanjarðar. Á
fyrstu hæðinni eru sýningarsalir og stór fund-
arsalur sem tekur 180 manns í sæti. Þar er
einnig forvitnileg verslun sem býður alls konar
varning sem tengist Ólympíuleikunum og ól-
ympíuhreyfingunni. Má þar nefna íþróttafatnað
og minjagripi, myndbönd, veggspjöld og bæk-
ur. Á annarri hæðinni eru tveir stórir sýning-
arsalir og nokkrir minni salir að auki. Á efstu
hæðinni er svo stór og snotur veitingastaður.
Hann er bæði undir þaki og berum himni. Frá
honum er fagurt útsýni yfir Genfarvatnið og til
Alpafjalla. Tvær hæðir safnsins eru neð-
anjarðar. Þar eru bóka- og skjalasafn, kvik-
myndasalir og fjölmargar vinnustofur. Spíral-
löguð gangbraut liggur upp eftir miðri
byggingunni af fyrstu hæð upp á aðra hæð. Af
henni er hægt að sjá yfir alla helstu sýning-
arsali safnsins og niður til bókasafnsins og
fræðsludeildarinnar á efri kjallarahæðinni. Allt
safnið er um 11.000 fermetrar á stærð og rýmið
til sýninga um 3.500 fermetrar.
Það kostaði um 4 milljarða króna að koma
safninu upp. Mestur hluti af því fé (um 85%)
kom frá þekktum fyrirtækjum svo sem Sam-
sung, Coca-cola, Mitsubishi og Kodak. Nöfn
fyrirtækjanna eru skráð gylltu letri á heið-
ursvegg í forsal safnsins.
Saga Ólympíuleikanna rakin
Á fyrstu hæðinni er merkileg sýning sem helg-
uð er Ólympíuleikunum til forna og endurreisn
þeirra í lok 19. aldar. Fremst í salnum er stórt
líkan af Ólympíu til forna í Grikklandi með öllum
sínum fögru byggingum og listaverkum. Í skáp-
um og á veggjum eru svo fjölmargir fornir
grískir munir til sýnis, m.a. vasar, skálar, vopn
og styttur. Einnig má þarna sjá muni frá Etr-
úrum. Pierre Coubertin skipar eðlilega vegleg-
an sess í þessum sal. Hann stendur í fullri stærð
í vinnuherbergi sínu sem þarna er til staðar eins
og það var þegar hann var á lífi. Að baki hans er
stórt og þekkt málverk af honum með sverð í
hendi og hesti hans. Hestamennska og skylm-
ingar voru í uppáhaldi hjá honum. Málverkið
gerði belgíski listamaðurinn Jacques de Lalaing
árið 1914. Öðrum forsetum Alþjóðaólympíu-
nefndarinnar eru einnig gerð rækileg skil í máli
og myndum. Sömuleiðis sögu og hlutverki Al-
þjóðaólympíunefndarinnar.
Fjöldi ólympíukyndla vekur athygli. Sá elsti
er frá Ólympíuleikunum í Berlín árið 1936. Þá
var efnt til ólympíuboðhlaups í fyrsta sinn.
Kyndlarnir hafa breyst mikið með tímanum,
m.a. vegna tilkomu betri tækni sem beitt er við
að varðveita eldinn. Allir hafa einhver þjóðleg
auðkenni þeirra þjóða sem haldið hafa Ólympíu-
leika.
Á annarri hæðinni eru tveir stórir samliggj-
andi sýningarsalir, kvikmyndasalur og nokkrir
minni salir. Í stóru sölunum eru sýningar um Ól-
ympíuleika nútímans. Þar er saga hverra leika
rakin á ýmsa vegu og nútíma sýninga- og upp-
lýsingatækni notuð til þess. Teikningar, töflur,
ljósmyndir og tölvur veita upplýsingar um hvað-
eina er varðar Ólympíuleikana. Allar íþrótta-
greinar Ólympíuleikanna hafa sinn sess. Fjöldi
muna sem þeim tilheyra er til sýnis, svo sem
gömul og ný áhöld, tæki og búningar. Þarna má
líka sjá persónulega muni frægra keppenda, t.d.
verðlaunapeninga, hlaupaskó bandarísku
spretthlauparanna Carls Lewis og Michaels
Johnsons og búninginn sem Katarina Witt var í
er hún sigraði á Vetrarleikunum í Sarajevo 1984
svo eitthvað sé nefnt. Mikið breiðtjald tengir
salina saman. Á því birtast í sífellu myndir frá
liðnum leikum, allt frá árinu 1896. Þar má m.a.
sjá svipmyndir af hrífandi setningar- og lokahá-
tíðum, spennandi íþróttakeppni, fagnandi sig-
urvegurum og gleðistundum.
Einstakt frímerkjasafn
Á sömu hæð eru einnig sérstakar sýningar á frí-
merkjum og myntum sem tengjast Ólympíu-
leikum. Þar eru t.d. öll frímerki sem gefin hafa
verið út í heiminum í tengslum við Ólympíuleika
frá því Grikkir gáfu út þau fyrstu (12 að tölu)
þegar leikarnir voru haldnir í fyrsta sinn í
Aþenu árið 1896. Þessum frímerkjum hafði Juan
Antonio Samaranch safnað frá árinu 1945 og gaf
safninu þau árið 1989. Auk frímerkjanna eru til
sýnis fyrsta dags umslög, póststimplar og annað
sem tilheyrir frímerkjum og frímerkjasöfnun.
Myntsafnið er einnig afar merkilegt og fróðlegt.
Allt frá upphafi nútíma Ólympíuleika hafa
minnispeningar verið gefnir út og sömuleiðis af
öðrum tilefnum. Um allan heim eru safnarar
sem viða að sér alls konar munum sem tengjast
Ólympíuleikunum. Þess má geta að safnarar
ólympískra frímerkja, mynta, muna og minn-
isgripa hafa stofnað með sér þrenn alþjóða-
samtök. Árið 1993 setti Alþjóðaólympíunefndin
á laggirnar nefnd sem vinnur með þessum al-
þjóðasamtökum og stendur fyrir kaupstefnum
og sýningum í samvinnu við ólympíusafnið.
Tímabundnar sýningar
Auk hinna föstu sýninga sem sagt hefur verið
frá efnir safnið til margra tímabundinna sýn-
inga á ári hverju. Árið 2002 voru þær 12 að tölu.
Þessar sýningar eru jafnan um tiltekið og af-
markað svið. Til dæmis hafa verið haldnar yf-
irlitssýningar um maraþonhlaup Ólympíu-
leikanna, heimsmeistarakeppnina í knattspyrnu
og hjólreiðakeppnina „Tour de France“. Í sum-
ar hafa Óýmpíuleikarnir sem nú standa yfir í
Aþenu, verið kynntir með stórum sýningum og
margvíslegum uppákomum. Sýningar á lista-
verkum eru algengar. Sýnd hafa verið verk eftir
listamennina Andy Warhol, Míró, Dunoyer de
Segonzac, Hans Erni og Nag Arnoldi auk ann-
arra.
Í kjallara safnsins er allgott safn íþróttabóka,
alls um 20.000 bækur og 200 tímarit hvaðanæva
úr heiminum. Safnið á líka mikið safn ljósmynda
eða um 270.000 myndir. Auk þess á það fjölda
kvikmynda, myndbanda og gagnagrunna á
diskum. Sagt er að það myndi taka um 7.000
klukkustundir að sýna allar kvikmyndir sem
safnið á. Í sérstökum tölvum geta gestir aflað
sér fróðleiks og skoðað myndskeið að eigin vali
frá Ólympíuleikum. Í flestum tilfellum standa
textar á fjórum tungumálum til boða.
Í tengslum við bókasafnið er rekin fræðslu-
deild sem sett var á stofn til að varðveita og
rannsaka sögulegar heimildir Ólympíuleikanna
og ólympíuhreyfingarinnar. Þar eru varðveitt
handrit, bréf, skýrslur og annað þvíumlíkt sem
varða störf og sögu Alþjóðaólympíunefnd-
arinnar og allrar ólympíuhreyfingarinnar.
Þeir sem áhuga hafa á íþróttum ættu að
skoða Ólympíusafnið þegar tækifæri gefst. Þar
er mikinn fróðleik að finna um Ólympíuleikana
frá upphafi, sögu íþróttanna, einstæða viðburði
og frækið íþróttafólk. Sá fróðleikur er settur
fram á skemmtilegan og hrífandi máta. Safnið
iðar af lífi í hverjum krók og kima. Sá sem hefur
skoðað það finnur fljótt hjá sér löngun til að
skoða það aftur. Árið 2003 höfðu tvær milljónir
manna skoðað safnið frá opnun þess. Það segir
sína sögu.
Ólympíusafnið í Lausanne
Ólympíusafnið í Lausanne var opnað 23. júní árið 1993, er tæp öld var liðin frá stofnun Alþjóðaólympíunefndarinnar í París árið 1894.
Ólympíuleikarnir voru settir í Aþenu í gær.
Eins og kunnugt er hefur Alþjóðaólympíu-
nefndin haft höfuðstöðvar sínar í Lausanne í
Sviss, en þar er Ólympíusafnið einnig til
húsa. Hlutverk þess er að sýna þróun leik-
anna, varðveita gögn tengd þeim og standa
fyrir fræðslu og rannsóknum á því sem lýtur
að Ólympíuleikunum.
Höfundur er með doktorspróf í íþróttasögu og
uppeldisfræði og starfar sem dósent við
Kennaraháskóla Íslands.
Eftir Ingimar
Jónsson
ingimarj@ismennt.is