Morgunblaðið - 19.10.2004, Blaðsíða 16

16 | 17.10.2004
E f barn flyst úr einubarnaverndarumdæmi í ann-að, á meðan mál þess er í
vinnslu, þá eiga upplýsingar um málið að
fylgja barninu. Samstarf barnaverndarnefndar
Reykjavíkur við aðrar barnaverndarnefndir á
landinu er með ágætum. Oft eru þessi mál mjög erf-
ið í vinnslu. Vinnsla barnaverndarmála er vitanlega
auðveldari viðureignar ef foreldrar eru tilbúnir til sam-
starfs við barnaverndaryfirvöld. Ef svo er ekki er erfitt að
snúa barninu af rangri braut,“ segir Guðrún Frímannsdóttir,
framkvæmdastjóri Barnaverndar Reykjavíkur.
Guðrún segir að hafi afskiptum Barnaverndar af fjölskyldu lok-
ið með formlegum hætti sé ekki tilkynnt um málið til barnaverndar-
nefndar í því umdæmi sem barnið flyst til. „Komi hins vegar upp nýtt
mál á nýja staðnum veitum við barnaverndarnefnd upplýsingar um fyrri
vinnslu málsins sé þess óskað.“
Guðrún segir að sumir vilji skella skuldinni á Barnavernd og lögregluna,
þegar í ljós kemur að unglingur er á rangri braut og hefur e.t.v. búið við slæmar
aðstæður allt sitt líf. „Fólk gleymir gjarnan, að þegar málefni unglinga koma til kasta
lögreglu og barnaverndaryfirvalda þá er löng saga að baki. Ég hef stundum líkt þeirri
sögu við sleðaferð niður fjall. Efst í fjallinu situr barnshafandi kona á sleða. Hún fer í
mæðraeftirlit á meðgöngunni og þar kvikna ef til vill einhver viðvörunarljós, en þó
ekki nógu skær til að starfsmenn heilbrigðiskerfisins telji ástæðu til að láta vita. Kon-
an brunar áfram og í ungbarnaeftirlitinu sjást þess einhver merki að ekki sé allt með
felldu. Ekki þykir þó ástæða til að grípa í taumana. Svo fer barnið til dagmömmu, en
dagmæður tilkynna nánast aldrei mál til barnaverndaryfirvalda, líklega vegna ná-
lægðar við aðila. Þá er komið að leikskólanum og þaðan koma einnig mjög fáar til-
kynningar. Þar eru þó gjarnan merki vanhirðu farin að koma í ljós, barnið á við hegð-
unarvanda að stríða, nær ekki sambandi við önnur börn, það kemur seint í
leikskólann, illa sofið og illa þrifið, í lélegum fatnaði, er sótt seint eða er mikið fjarver-
andi. En áfram brunar sleðinn.
Næsti viðkomustaður er skólinn og það má segja grunnskólunum til hróss að þar
er starfsfólk að verða sífellt meðvitaðra um nauðsyn þess að grípa í taumana. Því mið-
ur gerist það hins vegar allt of oft að ekkert er gert þar til barnið er komið á unglings-
ár og hegðan þess farin að valda miklum vanda innan skólans, það er komið í vímu-
efnaneyslu og afbrot.
Neðst í þessari brekku standa barnaverndaryfirvöld og lögreglan. Þeim er ætlað að
stöðva sleðann, eftir 15 ára brun niður brekkuna, áður en hann fer fram af hengiflug-
inu. Allir hljóta að sjá að það getur verið illmögulegt.“
Allir bera ábyrgð | Lögum samkvæmt er öllum skylt að tilkynna barnaverndarnefnd
um hvert það tilvik sem telja má að hún eigi að láta sig varða, en sérstaklega er kveðið
á um tilkynningaskyldu dagmæðra, kennara og ýmissa heilbrigðisstétta og sú tilkynn-
ingaskylda gengur framar ákvæðum laga eða siðareglna um þagnarskyldu starfsstétt-
anna. Samkvæmt ársskýrslu Barnaverndar Reykjavíkur bárust 2.028 tilkynningar
þangað á síðasta ári, þar af 857 um börn á aldrinum 0–12 ára. 17 tilkynningar bárust
frá dagmæðrum og leikskólum borgarinnar. Árið 2002 bárust 882 tilkynningar um
0–12 ára börn, þar af 18 frá leikskólum. Lögregla, nágrannar og vinir fjölskyldna og
almennir borgarar standa sig best að þessu leyti og tilkynningar frá skólum um börn
að 12 ára aldri eru yfir 50 á hvoru ári.
Guðrún segir að allir, sem sleðinn bruni framhjá, beri ábyrgð, ekki bara sá sem
stýri honum. „Það er mjög mikilvægt að gripið sé í taumana sem allra fyrst. Flestir
foreldrar innræta börnum sínum muninn á réttu og röngu, rækta með þeim hæfileik-
ann til að setja sig í spor annarra, að hafa stjórn á skapi sínu og byggja upp sterka
sjálfsmynd barna sinna. Ef þessa þætti vantar, þá er þrautin þyngri að kenna þá síðar
á lífsleiðinni. Þó má ekki gleyma að fjölskyldur verða stundum fyrir áföllum, sem geta
ýtt börnum út á ranga braut. Líkurnar á því að börnin fari út á hálu brautina eru hins
vegar mun minni ef öllum grunnþáttum uppeldisins hefur verið sinnt.“
Forsjársvipting er alvarlegt úrræði og því er ekki oft beitt. Árið 2002 var ein for-
sjársvipting, engin á síðasta ári, en í ár eru sviptingarnar orðnar 6. „Við reynum að
sjálfsögðu alltaf að aðstoða fjölskyldur með því að beita eins mildum úrræðum og
hægt er, en þó ekki á kostnað öryggis barnsins sem hlut á að máli,“ segir Guðrún.
Meðferðarheimili er þungt úrræði | Í samtölum við lögreglumenn kemur fram að
þeim þykir oft ganga seint og illa að koma börnum á meðferðarheimili. Guð-
rún Frímannsdóttir segir að pláss á meðferðarheimilum séu alla jafna ekki
auð og því geti nokkur tími liðið þar til barn fær pláss. „Það er heldur
ekki hægt að senda síbrotaungling hvert sem er, heldur þarf að vera
laust pláss á tilteknum heimilum sem hafa sérhæft sig í meðferð
þeirra. Venjuleg fósturheimili eru ekki í stakk búin til að taka að
sér afbrotaungling. Meðferðarheimili er þungt barnavernd-
arúrræði og áður en að því kemur þarf að sýna fram á að
vægari úrræði dugi ekki. Við þurfum að reyna að hjálpa
fjölskyldunni við að snúa unglingnum af þeirri braut
sem hann er á. Unglingar fara heldur ekki beint af
götunni á meðferðarheimili, heldur fara þeir fyrst
í 4–6 vikna greiningarvistun á Stuðlum.“
Guðrún segir að gagnrýni í vinnslu
barnaverndarmála um of mikla skrif-
finnsku sé skiljanleg. „Foreldrum, sem
horfa á eftir börnum sínum í fíkni-
efnaneyslu, finnst þetta auðvitað
ganga of hægt og vissulega er
þessi málsmeðferð tafsöm.
Barnaverndaryfirvöld og
lögreglan bregðast
hins vegar eins
skjótt við og hægt
er. Oft er
ástandið
hins veg-
ar orð-
ið mjög al-
varlegt þeg-
ar loks er
ætlast til að við
grípum í taumana.“
Úrræði inni á heimilum |
Guðrún segir að í bígerð sé
að taka upp svokallað MST-
kerfi hér á landi að fyrirmynd
Bandaríkjamanna. Norðmenn hafi
einnig notað þessa aðferðafræði
undanfarin ár með góðum árangri, þar
sem lögð er sífellt minni áhersla á stofn-
anavistun unglinga, en þess í stað tekin upp
öflug úrræði inni á heimilum. „MST gengur út
á að styrkja foreldra í hlutverki sínu. Þær fjöl-
skyldur sem taka þátt hafa aðgang að stuðningi allan
sólarhringinn, í fjóra mánuði. Sveitarfélög, þar sem
þetta kerfi er við lýði, skuldbinda sig til að veita MST-
fjölskyldum forgang að allri þjónustu, til dæmis stuðningi
við börnin í skóla. Aðaláherslan er lögð á að skipta um hlut-
verk inni á heimilunum, að foreldrarnir sýni unglingnum sínum
að þeir ráði, en ekki unglingurinn. Þetta hefur gefist vel.“
Löng
saga
að baki
afbrotum
FORELDRAR RÆKTA GLÆPAMANN