Morgunblaðið - 12.07.2004, Blaðsíða 16

UMRÆÐAN
16 MÁNUDAGUR 12. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
EFTIR innlegg réttarfars-
prófessors lagadeildar Háskóla
Íslands klóra menn sér í höfðinu
vegna mismunandi álita lögfræð-
inga á því, hvort málsmeðferð rík-
isstjórnarinnar í málefnum fjöl-
miðlalaganna standist stjórnar-
skrána. Fréttastofa Ríkissjón-
varpsins sneri sér á laugardag til
formanns Lögfræðingafélagsins
og bað hann tjá sig um þetta.
Hann sagði m.a. í svari sínu, að
menn yrðu að gæta þess, að ekki
væri bara til ein rétt niðurstaða í
lögfræðilegum álitamálum. Þær
gætu verið fleiri. Svar hans er í
samræmi við kenningar sem hald-
ið hefur verið að laganemum við
Háskóla Íslands um nokkurt
skeið.
Lausnin á deilunni um fjöl-
miðlalögin er þar með fundin. Það
er rétt niðurstaða hjá ríkisstjórn-
inni að málsmeðferðin standist
stjórnarskrána. Það er líka rétt
niðurstaða hjá réttarfarsprófess-
or lagadeildar HÍ, að hún geri það
ekki. Á sama hátt liggur það fyrir,
að þeir sem hafa haldið því fram,
að efni laganna og nýja frum-
varpsins brjóti stjórnarskrána,
hafa rétt fyrir sér. Það hafa líka
hinir, sem segja að efni laganna
standist skrána.
Til hvers er allsherjarnefnd Al-
þingis að eyða björtum sumardög-
unum inni í fundarherbergi sínu?
Niðurstaðan liggur fyrir. Ekkert
þarf frekar um að binda. Afstaða
ríkisstjórnarinnar er lögum sam-
kvæm. Það er líka afstaða réttar-
farsprófessorsins og þeirra sem
kunna að vera sammála honum.
Er ekki lífið í lögfræðinni
dásamlegt? Allir hafa rétt fyrir
sér. Öll dýrin í skóginum geta ver-
ið vinir. Út í sólina þingheimur!
Jón Steinar Gunnlaugsson
Út í sólina
þingheimur!
Höfundur er prófessor við
lagadeild HR.
ÞAÐ hefur sannast að ekkert
virki er svo rammgert að asni
klyfjaður gulli komist ekki þar
inn. Ástæðulaust er að rekja at-
burðarás síðustu mánaða á sviði
þjóðmála. Aðför Ólafs Ragnars
Grímssonar að þingræðinu er
sorgaratburður og gerir það að
verkum að ástæðulaust er að
líta á hann öðruvísi en sem leið-
toga Samfylkingarinnar og at-
hafnir hans framvegis verða að
metast í því ljósi. Ég ætla ekki
að rekja þær deilur sem farið
hafa fram um jafn sjálfsagðan
hlut og þann að á Íslandi sé til
löggjöf um fjölmiðlamarkað. Svo
undarlegt sem það nú er þá
segjast fulltrúar allra stjórnar-
andstöðuflokkana vera sammála
nauðsyn slíkra reglna. Þeir
sömu aðilar hafna hins vegar
öllu sem sett er fram til að hefta
einokunartilburði, að því er
virðist af sérstakri tillitsemi við
eina aðilann sem misnotað hefur
frjálslynda viðskiptalöggjöf á
þessu sviði.
Það var ljóst að margir töldu
að stigið hefði verið stórt skref
til sátta í þeirri deilu sem er
uppi þegar lagt var til að fyrri
lög um fjölmiðla yrðu afturköll-
uð og sett ný sem tækju gildi
eftir næstu alþingiskosningar.
Það liggur fyrir að sama er
hvernig fyrirhuguð þjóðarat-
kvæðagreiðsla hefði farið. Nið-
urstaða hennar hefði verið kærð
og ljóst að réttaróvissa um úr-
slitin hefðu orðið svo mánuðum
hefði skipt. Það er hverjum ljóst
sem les ákvæði stjórnarskráinn-
ar og síðan misvísandi túlkanir
lögfræðinga á þeim greinum
sem fjalla um þjóðaratkvæða-
greiðslur að þar er lagabókstaf-
urinn langt frá því að vera skýr.
En það er fleira sem orkar tví-
mælis í þeirri góðu bók Sú að-
ferð sem ríkisstjórnin notar við
fjölmiðlafrumvarpið síðara að
afnema fyrri lög en setja sam-
stundis ný lagaákvæði í gildi er
einnig orðið þrætuepli. Álit Ei-
ríks Tómassonar prófessors
vegur þungt þegar afstaða er
tekin til þeirrar deilu. Í viðtali
við Morgunblaðið 10. júní segist
hann telja að á þessu stigi sé
þinginu heimilt að fella lögin úr
gildi. „Ég held að þingið geti
ekki gengið lengra við þessar
aðstæður sem nú eru,“ segir Ei-
ríkur. Hann heldur áfram og
segir: „Síðan þegar þingið hefur
gert þetta má hver! (svo) þing-
maður sem er leggja fram frum-
varp að nýju.“
Hvort sem fallist er á laga-
túlkun Eiríks Tómassonar eða
ekki, þá hefur Ólafur Ragnar
Grímsson fengið í hendur rök
sem líklegt er að hann noti í
baráttu sinni við ríkisstjórnina
til að synja nýjum lögum stað-
festingar. Gerist það er komin
upp óþolandi óreiða í íslensku
samfélagi. Við þessu verður að
bregðast, þar benti Eiríkur
Tómasson á leið sem rétt er að
fara. Á yfirstandandi sumar-
þingi á að nema fjölmiðlalögin
úr gildi. Í framhaldi af því á að
bjóða til samráðs um gerð lög-
gjafar um fjölmiðla sem miði að
því að taki gildi næsta vor. Þá
mun reyna á hvort stjórnarand-
staða og margvísleg samtök sem
farið hafa mikinn í andstöðu við
fjölmiðlalögin eru tilbúin í sam-
starf eða hvort reynt verður að
finna nýja leið til að koma í veg
fyrir að settar verði skynsam-
legar leikreglur um fjölmiðla.
Ég hvet þingmenn Sjálfstæð-
isflokksins til að fara þessa leið.
Látum hljóma svo undir taki:
„Gjör rétt, þol ei órétt.“
Hrafnkell A. Jónsson
Gjör rétt,
þol ei órétt
Höfundur er héraðsskjalavörður,
Egilsstöðum.
NÚ ER mælirinn fullur.
Óskammfeilni forystumanna
stjórnarflokkanna undanfarið ætti
ekki að koma neinum á óvart sem
hefur fylgst með þeim brjóta
stjórnarskrána ítrekað undanfarin
ár. Þjóðin er orðin vön því að þeir
snúi öllum staðreyndum á hvolf og
þvæli umræðuna svo endalaust að
flestir gefist upp og umræðan leys-
ist upp í endaleysu. Vonandi ber
þjóðin nú gæfu til að átta sig á
raunveruleika íslenskra stjórnmála.
Við búum við valdhafa sem bera
hvorki virðingu fyrir stjórnar-
skránni né lýðræðislegum leik-
reglum og við búum við meirihluta
Alþingis sem skortir kjark og lætur
skikka sig til lítilmótlegra verka.
Þessir þingmenn hafa brugðist
skyldum sínum gagnvart kjós-
endum.
Ósannindi og rökleysur
Eðlileg atburðarás undanfarnar
vikur hefði verið einföld og auð-
skilin ef valdhafarnir og þingflokk-
arnir, sem þeir styðjast við, virtu
réttar leikreglur, virtu sjálfa
stjórnarskrána. Málið liggur alveg
ljóst fyrir. Ósannindi og rökleysur
forystumanna stjórnarflokkanna
breyta þar engu um.
Þjóðinni ofbauð vinnubrögðin og
sú hugsun sem felst í fjölmiðlalög-
unum. Við öllum blasti að þjóðin
vildi að forsetinn skyti endanlegri
ákvörðun um þessi lög til þjóðar-
innar og hann ákvað réttilega í
samræmi við stjórnar-
skrána að verða við
þeirri háværu kröfu.
Ákvörðun þjóðarinnar
sjálfrar hefði verið
endanleg og lögin
hefðu annaðhvort ver-
ið staðfest eða þeim
hafnað.
Einfalt mál
Framkvæmd þjóðar-
atkvæðagreiðslunnar
er einfalt mál og bar
enga nauðsyn til að
kalla saman aukafund
hjá Alþingi til að sam-
þykkja sérstök lög um
atkvæðagreiðsluna.
Fullyrðingar forystu-
manna um að þarna
hefði ríkt einhver
óvissa er aðeins til-
raun þeirra til að gera
einfaldan hlut flókinn
til að rugla almenning
í ríminu. Um þetta eru flestir lög-
fróðir menn, sem ekki hafa annar-
lega hagsmuni, sammála.
Þeir sömu eru einnig sammála
um að stjórnarskráin heimilar ekki
neinar takmarkanir kosningaréttar
í þjóðaratkvæðagreiðslunni. Þeir
sem ekki koma á kjörstað eru ein-
faldlega að fela þeim sem mæta til
að kjósa að taka ákvörðun í málinu
fyrir sína hönd. Flóknara er það nú
ekki. Meiri hluti þeirra sem kjósa
ræður niðurstöðunni. Einfalt mál
sem þarfnast engra málalenginga
enda gerir stjórnarskráin ekki ráð
fyrir öðru.
Glæpur sem má
ekki fyrirgefa
Alþingismenn sverja
þess eið þegar þeir
setjast á þing að virða
stjórnarskrána í einu
og öllu. Þennan eið
hefur stjórnarmeiri-
hlutinn á Alþingi rofið
aftur og aftur. Þing-
menn sem rjúfa eiða
sína eru óhæfir til
þess að sitja á þingi.
Þjóðin á að krefjast
þess nú af þessum
mönnum að þeir afsali
sér því umboði sem
þeir þáðu frá þjóðinni
í kosningum. Alþingi
sem nú situr brást
einnig skyldum sínum
gagnvart þjóðinni þeg-
ar það krafðist ekki
afsagnar ríkis-
stjórnarinnar eftir að
forystumenn hennar blönduðu okk-
ur án umboðs inn í Íraksstríðið.
Það var glæpur sem þjóðin á ekki
og má ekki fyrirgefa.
Auðvitað mun enginn þingmaður
né ráðherra sjá sóma sinn í því að
segja af sér. Þeir þekkja ekki hug-
takið sæmd þegar þeir sjálfir eiga í
hlut. Þess vegna hvet ég alla til
þess að muna vel hvað gerst hefur
og kjósa í næstu alþingiskosningum
í samræmi við það. Nú er mælirinn
fullur.
Nú er mælirinn fullur
Valdimar H. Jóhannesson
skrifar um stjórnmálaviðhorfið
’Auðvitað munhvorki þingmað-
ur né ráðherra
sjá sóma sinn í
því að segja af
sér.‘
Valdimar H.
Jóhannesson
Höfundur er framkvæmdastjóri og er
í stjórn Nýs afls, stjórnmálasamtaka.
ER þessi grein er skrifuð eru
tveir mánuðir frá því að fulltrúar
Bandalags háskólamanna (BHM)
og Landspítala „háskólasjúkrahúss
(LSH) fóru á fund heilbrigðisráð-
herra og kynntu minnisblað með
fjórum hugmyndum í þeirri við-
leitni spítalans að hagræða þannig
að sem minnst komi
niður á nauðsynlegri
þjónustu spítalans.
Tilgangur þessa sam-
mælis um úrbótatil-
lögur í rekstri LSH,
byggt á mati KPMG-
ráðgjafar fyrir BHM,
var að fá stjórnvöld til
þess að hindra aðra
holskeflu hópupp-
sagna og niðurskurðar
í haust.
Engar undirtektir
Hugmyndin um sam-
eiginlegt bænaskjal BHM og
stærstu ríkisstofnunar landsins
þótti óvenjuleg innan BHM en var
samþykkt einróma í miðstjórn í
stað þess að fara hefðbundna dóm-
stólaleið eins og efni var þó til.
Stóru dagblöðin tvö birtu fréttir af
þessu daginn eftir fundinn með
ráðherra en enn hefur engin for-
ystugrein birst um málið. Þótt ráð-
herra hafi fagnað samstarfinu og
hrósað BHM lofaði hann engu um
framhald málsins. Ekkert er vitað
um afstöðu stjórnvalda til tillagn-
anna eða meðferð þeirra.
Verkefnafjármögnun
Því tel ég nauðsynlegt að árétta þá
hugmynd sem efst var á blaði og er
ekki í valdi stjórnenda LSH og get-
ur ekki orðið að veruleika nema
sjálft Alþingi ákveði. Verðskuldar
hún því sérstaka umfjöllun nú þeg-
ar unnið er að undirbúningi fjár-
laga sem verða lögð fram eftir þrjá
mánuði. Sú hugmynd er verkefna-
fjármögnun í fjárlögum, þ.e. að
verk verði mæld og verðmetin og
greiðslur fylgi eftir fjölda þeirra og
umfangi en ekki fast og óháð þessu
eins og nú.
Hugmyndin styðst m.a. við fag-
leg, rekstrarleg, vinnuverndarleg,
lagaleg og pólitísk rök auk fjölda
fordæma í rekstri.
Faglegar röksemdir
Ljóst er að viðkvæm þjónusta á há-
tækni- og háskólaspítala þolir ekki
að sífellt sé hlaupið hraðar við vinn-
una og telja faglegir stjórnendur,
fagráð og forsvarsfólk fagstéttar-
félaga á LSH að löngu sé komið að
hættumörkum.
Rekstrarleg rök
Í rekstrarfræðum er kostnaðar-
greining verkefna talin grundvall-
aratriði. Sem dæmi má nefna „Act-
ivity Based Costing“ ABC, sem
ætlað er að mæla og verðmeta síð-
an alla kostnaðarþætti sem styðja
tiltekna þjónustu. Þannig er greint
hvort tekjur standa undir verk-
efnum, t.d. í því skyni
að auknu umfangi
fylgi aukið fé – án þess
að mælingin sjálf megi
kosta of mikið. Slíkt
mat er líka nauðsyn-
legt til þess að einn
þáttur í samrekstri sé
ekki ómeðvitað talinn
með öðrum sem þann-
ig er ofmetinn. Sem
framkvæmdastjóri hef
ég kerfið t.a.m. til hlið-
sjónar er ég legg til
hvaða greiðsla eigi að
fylgja til BHM frá
sjóðum sem bandalagið rekur til
þess að rekstur þeirra sé greiddur
af til þess gerðum iðgjöldum en
ekki niðurgreiddur af félagsgjöld-
um.
Vinnuverndarlegar ástæður
Vinnuálag á opinberum starfs-
mönnum er víða a.mk. við hættu-
mörk. Yfirþyrmandi og stöðugt
álag skerðir ekki aðeins starfsgetu
og lífsgæði starfsmanna heldur
eykur kostnað vegna veikinda og
starfsmannaveltu og getur á end-
anum leitt til spennu á vinnustað,
eineltis og útbruna starfsmanna.
Lagaleg rök
Óumdeilt er í lögfræði að lög um
réttindi borgara, svo sem skjól-
stæðinga heilbrigðisþjónustu eða
umsækjenda um skólavist, ganga
framar fjárhagsáætlunum ríkisins
sem nefndar eru „fjárlög“án þess
að teljast eiginleg lög. Fjárlög geta
m.ö.o. ekki breytt lögum (sbr.
Gunnar G. Schram, Stjórnskip-
unarréttur, bls. 330). Ríkið getur
ekki synjað um þjónustu með vísan
til vanáætlunar.
Pólitísk rök
Í stað þess að leiðrétta fjárhags-
áætlun í samræmi við ofangreint og
raunverulegar kröfur þjónustunnar
vísa stjórnvöld í áætlunina og
krefja stjórnendur LSH um til-
lögur um sparnað – sem þó er hafn-
að eða ekki svarað af fréttum að
dæma. Er þó ljóst að ríkisstjórn og
Alþingi – en ekki stjórnendur LSH
– bera ábyrgð á að forgangsraða,
telji þessir aðilar þörf á því fremur
en að leiðrétta fjárhagsáætlun þá
sem felst í fjárlögum.
Fordæmi í sambæri-
legum rekstri
Svonefnd hjúkrunarþyngd hefur
lengi verið talinn ágætur grund-
völlur til þess að meta þörf hjúkr-
unarheimila og annarra stofnana
fyrir greiðslur daggjalda, sbr.
reglugerð nr. 547/2004 frá 28. júní
sl. Í þessu felst að greitt er staðlað
daggjald fyrir hvern vistmann á
dag. Engum dettur í hug að stofn-
un taki endalaust við fleiri vist-
mönnum án þess að daggjöld fylgi
til samræmis. Sömuleiðis er nú
krafist viðbótarfjár til framhalds-
skóla þar sem þeim ber lagaskylda
til þess að taka við fleiri nemum en
búist var við. Sama gildir í einka-
rekstri þar sem fleiri seldar vörur
eða aukin þjónusta er látin í té
gegn sambærilegu endurgjaldi. Til
þess er þó ætlast af LSH að spít-
alinn taki endalaust við sjúklingum
og slösuðu fólki án þess að fé aukið
fylgi.
Fyrirfram mat
Fjármálaráðuneyti metur kostnað
við lagafrumvörp fyrir ríkissjóð en
enginn leggur enn skipulegt, fag-
legt mat fyrirfram á kostnað við
aukin verkefni sem samkvæmt lög-
um eða utanaðkomandi atburða
leggjast á LSH; allir aðilar eiga
kröfu á því að auknum verkefnum
þar fylgi aukið fé. Stjórnendur
LSH hafa upplýst að verkefna-
fjármögnun (DRG) strandi ekki á
innanhússfólki. Nú stendur upp á
stjórnvöld að breyta þessu.
Leiðari um bænaskjal BHM
Gísli Tryggvason skrifar
um málefni Landspítala–
háskólasjúkrahúss ’Stjórnendur LSH hafaupplýst að verkefna-
fjármögnun (DRG)
strandi ekki á innan-
hússfólki. Nú stendur
upp á stjórnvöld að
breyta þessu.‘
Gísli Tryggvason
Höfundur er
framkvæmdastjóri BHM.