Morgunblaðið - 28.03.2004, Blaðsíða 15

28.3.2004 | 15
áhrifum kvennahreyfingarinnar á opnun umræðu um heimilisofbeldi, meira að segja
þátttöku kvenna í pólítík á Íslandi. Þeir flissa heldur undrandi þegar talið beinist að
smæð samfélagsins. Hvernig er hægt að skrifa glæpasögur í landi sem telur ekki nema
um 280 þúsund íbúa og alvarlegir glæpir eru varla algengir? „Það eru nú ekki mörg
morð framin á Íslandi á hverju ári, stundum er ekkert morð framið, stundum eru þau
kannski tvö og þau eru yfirleitt ekki mjög spennandi held ég,“ segir Arnaldur. „En
það skiptir engu máli fyrir glæpasagnahöfund, því hann er ekki sérfræðingur í glæp-
um sérstaklega. Það sem skiptir hann máli eru persónur og sögusvið og það sem hann
vill segja fyrst og fremst. Og þess vegna
skiptir ekki máli þótt það sé ekki mikil
glæpaalda á Íslandi fyrir mig sem glæpa-
höfund, því ég er ekki að skrifa um ís-
lenska glæpi, heldur um það fólk sem
lendir í þeim hörmungum að verða fyrir
ofbeldi. Grafarþögn t.d. er saga um heim-
ilisofbeldi og um áhrif heimilisofbeldis á
fjölskyldulífið og á börnin einkanlega og
það er efni sem ég hef mikið verið að fást
við í bókunum um Erlend: Fjölskyldan.
Um þær fjölskyldur sem hefðu átt að
verða til, en urðu ekki til og þær fjölskyld-
ur sem urðu til, en hefðu ekki átt að verða
til. Og ég vildi fjalla um heimilisofbeldi
sérstaklega, vegna þess að ég held að það
sé viðurstyggilegasti glæpurinn af þeim
öllum.“ Áheyrendur vilja greinilega vita meira
um hvernig Arnaldur tekur á jafnerfiðum
málum. Að loknum lestrinum standa þeir vel
flestir í röð eftir að fá áritun höfundar, sumir
jafnvel bæði með Grafarþögn og Mýrina í hönd-
unum. „Á ég ekki bara að skrifa á íslensku: Með
bestu kveðju?“ spyr Arnaldur.
Hitta í mark hjá Þjóðverjum
Arnaldur er að hefja upplestrarferð um Þýskaland,
á dagskránni eru níu borgir. „Við byrjum hér í Berlín
og endum í Leipzig. Meðal borga eru Stuttgart, Hann-
over, Hamburg og Köln og þar ætla ég að reyna komast
á fótboltaleik að sjá Stuttgart. Að vísu er Ásgeir löngu far-
inn, en ég hugsa að það verði gaman engu að síður.“
Arnaldur er mjög ánægður með velgengni bóka sinna í
Þýskalandi, en viðurkennir að hún hafi komið honum al-
gjörlega í opna skjöldu.„Maður er dolfallinn yfir þessu
öllu saman, mig óraði ekki fyrir neinu slíku þegar ég fór
af stað. Og þessar móttökur í Þýskalandi eru náttúrlega
alveg í rauninni með ólíkindum. Ég held ekki að neinn
höfundur fari af stað með það í huga að skrifa bækur
sem lenda á top 10 einhvers staðar, það er eitthvað sem
ég held að engan geti órað fyrir.“
Það má segja að Nordermoor, Mýrin, sem kom út hérna í fyrra, hafi lagt grunninn
að því að koma nýjum norrænum sakamálahöfundi á framfæri í Þýskalandi. Gríð-
arlegur áhugi er á norrænum glæpasögum hér, en Arnaldur hefur ekki miklar skýr-
ingar á hvað því veldur. „Ég bara hef ekki hugmynd um það í rauninni. Það hefur
náttúrlega eitthvað að gera með áhuga Þjóðverja á Norðurlöndum yfirleitt. Og síðan
eru þetta nú ekki slæmar sögur. Þetta eru ágætir höfundar sem eru að fást við þetta
og þeir eru að skrifa um það þjóðfélag sem þeir búa í. Þetta eru frekar dimmar sögur
og sorglegar, en það er eitthvað í þeim sem virðist hitta í mark hérna hjá Þjóðverjum.
Það er erfitt að gera sér grein fyrir nákvæmlega hvað það er.“ Hann tekur undir að
sögur Svíans Henning Mankell um rannsóknarlögreglumanninn Wallander gætu
hafa átt sinn þátt í að ryðja brautina fyrir norrænar glæpasögur, enda vinsældir hans í
Þýskalandi gríðarlegar. Í umfjöllun um bækur Arnaldar er oftar en ekki bent á skyld-
leika höfuðpersónu Arnaldar, rannsóknarlögreglumannsins Erlends, við Wallander,
en ekki síður eru þær lofaðar fyrir skarpa samfélagsrýni, sem segja má að sé einkenn-
andi fyrir margar norrænar glæpasögur. „Þetta er kannski aðeins meira en bara þrill-
er, það er aðeins meiri samfélagsvitund í þessum bókum, sem virðist falla í kramið.
Og það er mjög ánægjulegt ef manni er að takast að ná fótfestu hér í Þýskalandi með
þessum bókum um lögreglumanninn Erlend. Það segir manni kannski að hann hefur
eitthvað sammannlegt við sig, eitthvað sem vekur áhuga ekki bara heima, heldur líka
erlendis. Það er eitthvað við hann sem vekur forvitni og virðist höfða til lesenda.
Hann er mjög sérkennilegur kall á marga vísu, einrænn og þungur, ég veit ekki hvort
það er elementið sem lokkar; fjölskylduhagir hans eru erfiðir. En svo er hann líka
ákveðin lögga, vill leysa sín mál og hann er auðvitað skrifaður í þessa skandínavísku
hefð, með ákveðinn sósíalrealisma að bakgrunni. Ég reyni alltaf að skrifa um það sem
er að gerast í mínu samfélagi og ég tel mig hafa eitthvað um það að segja. Allar mínar
sögur eru þessu marki brenndar. Ég held að höfundur verði fyrst og fremst að hafa
vilja til að hafa eitthvað að segja. Hann hlýtur að hafa erindi, annars er hann ekki höf-
undur, og ég nota glæpasögurnar til að fjalla um hluti í mínu samfélagi. Maður hugsar
þetta sem eitthvað meira en bara plott, frekar sem hefðbundna skáldsögu og síðan er
plottið þarna inni í. Það er glæpur, annars er þetta bara eins og aðrar bókmenntir.
Eins og stíllinn er í dag er voðalega lítill
greinarmunur oft gerður á glæpabók-
menntum og hefðbundnum bókmennt-
um.“
Mynd af burstabæ á bókarkápu
Arnaldur er vel meðvitaður um þá hefð
sem bækur hans og persónur falla inn í,
en glæpasögur frá Íslandi eru ekki algeng-
ar í þýskum bókabúðum. Íslandsáhugi
Þjóðverja hefur án efa haft sitt að segja
varðandi velgengni bóka Arnaldar, þótt
honum finnist sjálfum heldur spaugilegt
hvernig þessi áhugi hefur verið notaður
til að kynna bækur hans. „Þegar Þjóð-
verjar gáfu út Mýrina í fyrra settu þeir ein-
faldlega íslenskan bóndabæ á bókarkáp-
una, sem var mjög fyndið. Og þeir bökkuðu ekki
með það þótt ég rifist í þeim. Ég skildi þetta ekki, en
þeir sögðu: „Hér í Þýskalandi koma út 60 þúsund
bækur á ári og ef við ætlum að vekja athygli á einni
þeirra, þá þurfum við hreinlega að kýla á þjóðernið og
eitthvað sem menn þekkja strax sem íslenskt.“ Þá er
það einhver sveitalífsmynd, einhver póstkortamynd.
Burstabærinn hefur vikið á kápu næstu bókar, stemn-
ingin er engu að síður skyld: Nokkrir timburkofar á
grænni hæð undir fjallshlíð. Undirtitill beggja bókanna
er Islandskrimi: Glæpasaga frá Íslandi. Kápan er skárri á
Todeshauch, meira í stíl við það sem sagan er um, þannig
að kannski geta þeir sameinað þetta einhvern tíma í inni-
haldi og útliti. Ég vona það,“ segir Arnaldur.
Þjóðverjar eiga von á að fá meira af sögunum um Erlend,
því Lübbe-forlagið hefur keypt útgáfuréttinn að öllum
bókum Arnaldar. Röddin er væntanleg í þýskri þýðingu í
haust og næsta vor fylgja Synir duftsins og Napóleons-
skjölin í kjölfarið. Arnaldur er sérstaklega spenntur að sjá
hvernig báðum síðastnefndu bókunum verður tekið, enda
er þar snert á málefnum tengdum Þýskalandi nasismans og
eftirstríðsáranna, sem enn eru umdeild og viðkvæm. „Síð-
an heldur þetta víst áfram, þeir gefa út hverja bókina á eftir
annarri og mér skilst að þeir ætli að reyna að demba þeim
út eins hratt og mögulegt er. Þjóðverjarnir hafa keypt Bettý, síðan bók með vinnuheit-
inu Kleifarvatn, sem kemur út núna um jólin heima, og óskrifaða bók þar sem ég
held áfram með Erlend. Ég veit ekki hversu margar bækurnar um Erlend verða að
lokum. Oft er sagt að reglan séu 10 bækur um sömu lögguna, hún þoli ekki mikið
meira, en við sjáum bara til. Talað er um að menn fari að endurtaka sig svolítið, séu
búnir að þurrausa karakterinn eftir svona tíu bækur. Þetta er engin regla, en kannski
ákveðið viðmið, bæði fyrir lesendur og höfunda býst ég við.“
Skammaræður Erlendar skila sér vel á þýsku
Það er nóg á gera hjá þýðandanum Colettu Bürling, sem auk bóka Arnaldar hefur
m.a. þýtt á þýsku bækur eftir Steinunni Sigurðardóttur og Kristínu Marju Bald-
ursdóttur. Henni hefur tekist vel til með glæpasögurnar, m.a.s. skammaræður Er-
lends um slettur og nýyrði í íslensku máli skila sér ágætlega í þýsku þýðingunni. Hún
kvíðir hins vegar nokkuð að fara að kljást við nýjustu sögu Arnaldar, Bettý. „Það
verður mjög erfitt. Þýskan er þess eðlis að það getur reynst illmögulegt að halda lyk-
ilatriðum í plottinu leyndu, en við sjáum til. Ég geri þó ekki ráð fyrir að það gangi eins
smurt og með hinar bækurnar.“
Áhugi á bókum Arnaldar einskorðast ekki bara við Þýzkaland. „Ég held að 16
lönd séu búin að kaupa réttinn á bókunum, mest á Mýrinni. Hún var að koma út í
Noregi fyrir viku og fékk fína dóma. En þetta er nú allt svo nýtt og rétt að fara af stað.
Mýrin kemur út í Bretlandi núna í sumar og Grafarþögn þar næsta sumar. Þannig að
þetta er að fara í gang og við bara sjáum til hvernig það fer allt saman.“
Arnaldur ásamt Colettu
Bürling og Frank Glaubrecht
með upplestur í Berlín.
L
jó
sm
yn
d/
E
lín
H
an
sd
ót
ti
r
Grafarþögn er í einu af tíu efstu
sætunum á lista yfir metsölukiljur
í Þýskalandi. Sextán lönd hafa
keypt útgáfuréttinn á bókum Arn-
aldar, mest á Mýrinni.