Morgunblaðið - 26.08.2004, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FORNLEIFAUPPGREFTRI á Hól-
um í Hjaltadal er lokið í bili og fyrir
þá sem stýrt hafa verkefninu, sem
taka mun fimm ár og ljúka árið
2007, taka úrvinnsla og rannsóknir
við í vetur. Ragnheiður Traustadótt-
ir, fornleifafræðingur og stjórnandi
uppgraftarins, sem gengur undir
nafninu Hólarannsóknin, segir
þriðja sumarið hafa gengið vel. Um
30 manna hópur fornleifafræðinga,
beinafræðinga, fornvistfræðinga,
nema í fornleifafræði og fleiri hefur
verið við uppgröft á Hólum og við
Kolkuós þar sem áður var höfn
Hólastaðar. Að sögn Ragnheiðar
bendir allt til að höfnin við Kolkuós
hafi skipt höfuðmáli þegar ákveðið
var að gera Hóla að biskupssetri.
Meðal þess sem fundist hefur við
uppgröftinn á Hólastað eru 300
prentsátur, eða prentstafir, og geta
þau elstu verið úr prentsmiðju Guð-
brands Þorlákssonar biskups. Þá
segir Ragnheiður að eftir að hafa
fundið gröf, sem að öllum líkindum
er heiðin, við Kolkuós og ýmsa bú-
staði megi telja líklegt að höfnin hafi
verið landnámshöfn.
„Við erum meðal annars að skoða
af hverju við erum yfir höfuð með
biskupsstól á Hólum. Við höldum að
höfnin í Kolkuósi sé lykilatriði. Að
hafa aðgang að höfn frá byrjun hef-
ur líklega skipt miklu máli.“ Hún
segir niðurstöður uppgraftarins
benda til þess að byggð hafi verið á
Hólum allt frá landnámi. Rann-
sóknir á húsum og munum sem kom-
ið hafa í ljós í uppgreftrinum komi
þó til með að skýra þessar nið-
urstöður frekar. Hingað til hafi ver-
ið talið að byggð á Hólum hafi hafist
á 11. öld. Uppgröfturinn niðri við
sjó, við Kolkuós, er að sögn Ragn-
heiðar björgun mikilla verðmæta því
minjarnar eru á góðri leið með að
skolast á haf út. „Við fundum marg-
ar búðir eða hús sem notuð voru um
sumartímann og töluvert af þeim er
frá landnámi og fram til 1500.“
Mýs og rottur hjálpa til
Minnstu smáatriði skipta máli
þegar verið er að grafa upp og rann-
saka fornar minjar. Ragnheiður seg-
ir músarholu í gólfi eins húsanna
gefa vísbendingar um lifnaðarhætti
á þeim tíma sem húsið var reist. „Inn
í músarholuna dró músin kjarna úr
sveskju. Við sjáum á því að ávextir
hafa verið fluttir inn á miðöldum.
Við erum líklega að tala um 14.–15.
öld.“
En það eru ekki bara mýsnar sem
koma fornleifafræðingunum til að-
stoðar því rottur hafa líka haft áhrif
á uppgröftinn. „Við höfum líka fund-
ið rottubein sem er í raun einstakt.
Við höldum að elstu rottubein sem
hafa fundist hérlendis séu frá 18.
öld. Fram að því höfðu lítil merki
fundist um rottur hér á landi. Það
hefur lengi verið ágreiningur um
hvenær rottan kom fyrst til landsins,
hvort hún kom um leið og svarti-
dauði til dæmis.“
Uppgröfturinn á Hólum gengur
undir nafninu Hólarannsókn. Hún er
þverfagleg vísindarannsókn undir
stjórn Ragnheiðar en að henni koma
innlendir og erlendir sérfræðingar
úr flestum greinum menningar-
sögulegra rannsókna. Rannsóknin
fer fram á vegum Hólaskóla,
Byggðasafns Skagfirðinga og Þjóð-
minjasafns Íslands og nýtur styrks
úr Kristnihátíðarsjóði. Ýmsar stofn-
anir á Norðurlöndum, eins og til
dæmis Zoologiske Museum, Vik-
ingaskibsmuseet i Roskilde, Háskól-
inn í Falun og Þjóðminjasafnið í
Danmörku leggja rannsókninni lið
t.d. með því að leggja til sérfræð-
inga.
Síðasta sumar var Ragnheiður
ásamt starfsfólki Hólarannsóknar
við uppgröft í Keldudal. Hún segir
dýrabeinafræðinga hafa komist að
þeirri merkilegu niðurstöðu að í
einu kumlinu hafði verið lagður með
hundur sem ekki er íslenskur lág-
fættur hundur heldur svokallaður
„greyhound“ sem er háfættur mjó-
hundur. Ragnheiður segir slíka
hunda hafa verið lagða með höfð-
ingjum í Skandinavíu á víkingaöld
og því gæti sá fundur bent til þess að
þarna sé um að ræða höfðingjagröf.
Bendir allt til að Kolkuós
sé landnámshöfn
Spurð að því hvað standi upp úr
eftir sumarið segir Ragnheiður það
vera niðurstöðurnar á Kolkuósi.
„Allar þessar vísbendingar um inn-
flutning og að þetta hafi verið höfn
Hólastaðar hafa mikla þýðingu,“
segir Ragnheiður. Við Kolkuós hafa
fundist gröf fornmanns, víkingaald-
arminjar og silfurpeningar ofan í
holu fyrir húsastoð svo að eitthvað
sé nefnt. „Annað sem er mjög
áhugavert er að við höfum komist að
því að fjöldi íbúa á Hólastað hefur
líklega verið um 200 manns á 14.
öld,“ segir Ragnheiður og bætir við
það sé mun meiri fjöldi en áður hafi
verið talið að þar hefði búið. „Þá var
það mjög merkilegt að þegar við
vorum að hætta fundum við gröf
með mannabeinum og grísabeinum
sem er fátítt ef ekki einsdæmi hér-
lendis. Við vitum ekki um aldurinn
ennþá en allt bendir til að þetta sé
gröf úr heiðni. Það segir okkur að
Kolkuós sé landnámshöfn,“ segir
Ragnheiður.
Hólarannsókn veitir nýja sýn á upphaf byggðar á Hólum í Hjaltadal
Höfnin skipti höfuðmáli
Uppgröftur forn-
leifa á biskups-
setrinu á Hólum
bendir til þess að
byggð hafi hafist
þar við landnám
Uppgreftri er lokið í bili á Hólum í Hjaltadal en Hólarannsókn lýkur ekki fyrr en árið 2007. Niðurstöður rannsókn-
anna geta varpað nýju ljósi á upphaf byggðar á biskupssetrinu sem talið er að sé allt frá landnámi.
Í gröf fornmanns sem fannst við uppgröft í höfninni við Kolkuós sem talin
er vera landsnámshöfn má sjá mannatennur og svínakjálka.
ÞINGVELLIR verða formlega
teknir inn á heimsminjaskrá
UNESCO á laugardaginn og verð-
ur efnt til vígsluhátíðar á Þingvöll-
um af því tilefni. Nokkrir erlendir
gestir munu leggja leið sína til
landsins til að vera viðstaddir há-
tíðina og meðal þeirra má nefna
stjórn Norrænu heimsminjaskrif-
stofunnar og forstjóra heimsminja-
stofnunar UNESCO, Fransesco
Bandarin. Vígsluhátíðin er einnig
opin almenningi.
Þingvellir voru samþykktir á
heimsminjaskrá 2. júlí síðastliðinn
og komust þá í hóp tæplega 800
menningar- og náttúruminjastaða í
heiminum sem eru á lista yfir al-
þjóðlega viðurkennd verndarsvæði.
Mikilvægt fyrir menning-
artengda ferðaþjónustu
Margrét Hallgrímsdóttir þjóð-
minjavörður segir að viðurkenn-
ingin sé mikilvægur grunnur fyrir
menningartengda ferðaþjónustu á
landinu. „Þetta þýðir að Ísland er
komið á kortið í þessu samhengi,“
segir Margrét og leggur áherslu á
mikilvægi þess að vinna vel úr
þeirri viðurkenningu sem fengist
hefur.
Sigurður Oddsson, þjóðgarðs-
vörður á Þingvöllum, segir að sam-
þykki Þingvalla inn á heimsminja-
skrá valdi ekki breytingum hvað
starfsemi á Þingvöllum varðar en
UNESCO hefur nú eftirlit með
varðveislu staðarins og grípur inn í
ef einhverju er ábótavant að þeirra
mati. Starfsmönnum á Þingvöllum
verður ekki fjölgað í tengslum við
varðveislu staðarins en þeim gæti
þó fjölgað ef ferðamannastraumur
á Þingvelli eykst, að sögn Sigurð-
ar.
Dagskrá hátíðarinnar hefst
klukkan 14.30 og mun Björn
Bjarnason, formaður Þingvalla-
nefndar, flytja ávarp ásamt Franc-
esco Bandarin. Skálholtskórinn
syngur og að því loknu verður
gengið að útsýnisskífunni á Haki
og litið yfir Þingvelli og gengur
hópurinn svo niður Almannagjá
undir hornablæstri. Diddú mun
einnig syngja fyrir gesti sem og
barnakór. Við vesturbrún Al-
mannagjár mun Gunnar Eyjólfs-
son leikari flytja pistil og Steindór
Andersen fer með rímur en að því
loknu verður gestum boðið upp á
kaffi og veitingar.
Vígsluathöfn á Þing-
völlum á laugardag
Þingvellir
formlega
vígðir sem
heimsminjar
EINAR K. Guðfinnsson, þingmaður Sjálfstæð-
isflokks í Norðvesturkjördæmi, segir að leggja
beri áherslu á að háskóli á Vestfjörðum yrði
sjálfseignarstofnun en ekki ríkisrekinn enda hafi
slíkt rekstrarform gefist vel hjá háskólum annars
staðar, meðal annars á Bifröst.
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamála-
ráðherra sagði í Morgunblaðinu á þriðjudag um
hugmyndir að stofnun háskóla á Vestfjörðum að
ekki bæri að útiloka eitt né neitt um hugsanlegan
háskóla en að öll teikn væru þess eðlis að frekar
ætti að efla þá háskólastarfsemi sem fyrir væri á
staðnum.
„Sammála ráðherra“
Einar segir ummæli ráðherra til marks um já-
kvæð viðbrögð hennar við áhuga Vestfirðinga á
að eignast eigin háskóla. Fyrst beri þó, að hans
mati, að styrkja forsendur hins mikla fjarnáms
sem þar fari fram, en einnig að hefja undirbúning
að háskólakennslu.
„Ég er sammála ráðherra að þar eigi fyrst og
fremst að finna það svið sem við höfum tiltekið
forskot á en ekki keppa við stóru háskólana í öðr-
um námsgreinum.
[…] Ég lít þannig á að það væri ekki bara verið
að setja á háskóla fyrir Vestfirðinga heldur fyrir
alla Íslendinga.“ Nefnd sem skipuð var í fyrra til
að fara yfir hugmyndir um háskólakennslu á
Vestfjörðum hefur þegar skilað af sér niðurstöðu
og á Einar von á að hún ljúki störfum von bráðar.
„Þá þarf að tryggja fjármagnið og það tekst okk-
ur vonandi á þessu ári og því næsta.“
Þá þurfi að vinna að því að fá atvinnulífið til að
leggja sitt af mörkum til háskólanáms á Vest-
fjörðum.
„Okkar val hvað
sé kennt á svæðinu“
Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, formaður Fé-
lags ungra framsóknarmanna á norðanverðum
Vestfjörðum, segist fagna því að menntamálaráð-
herra vilji efla háskólastarfsemi á svæðinu.
Ungir framsóknarmenn og aðrir muni halda
áfram að berjast fyrir því að fá sjálfstæða
menntastofnun með sjálfstæðan fjárhag á Vest-
firði „enda er það okkar markmið fyrst og fremst
að það verði okkar val hvað sé kennt á svæðinu
og að við séum ekki undir náð og miskunn ann-
arra skóla hvað er kennt og hversu margir fái að
læra,“ segir hún.
Einar K. Guðfinnsson, þingmaður Sjálfstæðisflokks í Norðvesturkjördæmi
Vill einkarekinn háskóla á Vestfirði
HALDINN var óformlegur við-
ræðufundur um vinnutíma og verk-
stjórnarmál í kjaradeilu Félags
grunnskólakennara og samninga-
nefndar Launanefndar sveitarfélaga
sl. þriðjudag.
Ekki hefur verið ákveðið hvenær
næsti formlegi sáttafundur í kjara-
viðræðunum verður haldinn en á
morgun er ráðgert að halda óform-
legum viðræðum áfram, samkvæmt
upplýsingum Finnboga Sigurðsson-
ar, formanns FG.
Að sögn hans komu fjórir fulltrúar
samningsaðila saman til óformlegra
en gagnlegra viðræðna á þriðjudag-
inn. „Það sem okkur fór á milli var
allt í mesta bróðerni en það er
ómögulegt að segja hvort það hefur
leitt okkur eitthvað nær samkomu-
lagi. Staðan er óbreytt,“ segir hann.
Grunnskólakennarar hafa boðað
verkfall 20. september, hafi samn-
ingar ekki náðst fyrir þann tíma.
Kjaradeila grunnskóla-
kennara og sveitarfélaga
Staðan er
óbreytt
♦♦♦