Morgunblaðið - 26.08.2004, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 2004 25
ð hlustar.
n tréð veit
thías hafi
menntir í
menntir
manna-
ð verða
a ljóð-
að vinna
krifa fyrir
valdist í
ari blaðs-
in þín úr
Njáls
má segja
Þú varst
ð Matth-
sdvöl þeg-
koma
aðinu.
ú varst
atthías
tir.
að hafi
ð starfa
stjóra á
í Sjálf-
etta voru
mikið á
afði frjáls-
lfur.
að ljóð
gerð al-
efð-
i, segir
anleg og
– Það var eins og kjarnorku-
sprengja fyrir íslenskt menningarlíf
á fimmta áratugnum þegar herir
Breta og Bandaríkjamanna komu til
landsins, segir Magnús. Og fyrir
efnahaginn. Þá sáu Íslendingar í
fyrsta skipti jarðýtur, sem sýnir hve
aftarlega þeir höfðu verið á merinni
fram að þeim tíma.
Sprengingin hafði meðal annars
áhrif á ljóðagerðina, segir Magnús.
Atómskáldin komu til sögunnar; nýr
bragarháttur varð til. Atómljóðið
leysti hlekki bundna málsins. Nýtt
form varð til, nýr tónn sleginn.
Matthías les erindi úr fyrstu
ljóðabók sinni, Borgin hló, sem kom
út 1958. En segir fyrst við áheyr-
endur: „Þið verðið að muna að þetta
er skrifað af ungum náunga, ástríðu-
fullum og hamingjusömum. Þessi
kveðskapur er hluti af ástinni, ekki
dauðanum.“
Matthías segir svo atómskáld-
skapinn vissulega hafa verið bylt-
ingu, en hann hafi einnig staðið fyrir
byltingu innan hins nýja brag-
arháttar vegna þess að sér hafi ekki
staðið á sama hvernig ljóðlistin þró-
aðist; fólk hafði lesið ljóð í þúsund ár
en smám saman hætt því vegna þess
að það var hætt að skilja um hvað
ljóðin fjölluðu.
„Fólk var farið að halda að ljóðið
væri einungis fyrir menntamenn.
Þess vegna varð ég gagnbylting-
arsinni. Ég nam norræn málvísindi
og hef ef til vill þess vegna alltaf not-
að rím að einhverju leyti. Ég hef
ekki getað annað vegna þess að það
er í blóðinu.“
Þegar Magnús spyr hvernig mót-
tökur hann hafi fengið við fyrstu
bókinni, segir Matthías: „Þær voru
mismunandi. Sums staðar góðar,
annars staðar slæmar. En það skipti
ekki máli. Það var skrifað um bókina
og í bókmenntum er það aðalatriðið.
Og ég hafði gaman af þessu. Var að
gera það sem mig langaði til; naut
lífsins, naut þess að yrkja og naut
þess ef til vill sérstaklega að skrifa
ekki doktorsritgerðina mína! Enn
var hlegið dátt.
IV
Þegar Magnús hefur orð á því að
Matthías fjalli meira um Guð en
önnur atómskáld, segir skáldið ein-
ungis: „Guð minn góður!“ Svo þegar
langt er liðið á dagskrána snýr hann
sér allt í einu að Magnúsi og spyr:
„Varstu búinn að spyrja mig um
Guð? Ég man það ekki.“
– Já, og þú svaraðir engu, segir
Magnús.
„Öll erum við guðs börn, en ég
veit ekki mikið um Guð, ekki meira
en til dæmis Billy Graham,“ segir
Matthías og eftir að hlátur áheyr-
enda er þagnaður segir hann sögu af
hinum kunna bandaríska predikara.
„Billy Graham kom í smábæ og
hitti lítinn dreng.
Geturðu sagt mér hvar pósthúsið
er, spyr predikarinn.
Já, að sjálfsögðu. Það er þarna
hinum megin, svarar drengurinn.
Kærar þakkir, segir Graham og
spyr drenginn síðan hvort hann ætli
að koma á predikunina hjá sér í
kvöld.
Þegar drengurinn spyr um hvað
hann ætli að fjalla, svarar Graham
því til að umfjöllunarefnið sé guð og
paradís.
Nei, þá kem ég ekki, segir dreng-
urinn.
Hvers vegna ekki?
Vegna þess að ég hef ekki áhuga á
að hlusta á mann, sem veit ekki einu
sinni hvar pósthúsið er, tala um
paradís.“
Þessa litlu sögu kunni salurinn vel
að meta eins og margt annað sem
fór á milli Íslendinganna tveggja á
sviðinu. Spurningar úr sal voru
leyfðar í lokin og komust færri að en
vildu. Dagskrá hátíðarinnar í Ed-
inborg er þétt og tæma þurfti salinn
á réttum tíma. En þessi klukku-
stund í Edinborg gleymist eflaust
seint þeim unnendum íslenskrar
menningar sem á hlýddu.
er tré
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
. Magnús Magnússon, sjónvarpsmaður og rithöfundur, kynnti líf og ljóðlist Matthíasar
yrrverandi ritstjóra Morgunblaðsins, á Edinborgarhátíðinni.
skapti@mbl.is
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
em er við hlið föður síns) og Anna, lengst til
enda í Edinborg í gær. Þau gera hér að gamni
auk.
’Fólk var farið að haldaað ljóðið væri einungis
fyrir menntamenn. Þess
vegna varð ég gagnbylt-
ingarsinni.‘
Það er mikil eymdþarna og mikiðsem þarf að geratil að málin fari
ekki á versta veg,“ segir
Kristjón, sem er nýkominn
frá Darfur eftir þriggja
mánaða starf í héraðinu.
Þar eru nú rúmar 1,2 millj-
ónir manna í flóttamanna-
búðum í kjölfar ættflokka-
erja og fleiri átaka á
svæðinu. Kristjón starfaði
við að bæta vatnsmál og að-
stöðu fólks, sem var vægast
sagt bágborin. „Þar má
helst nefna heilbrigðismál,
vatnsmál, skjól og mat-
væli.“
Meirihluti fólksins í hin-
um fjölmörgu flóttamanna-
búðum í Darfur eru sjálfs-
þurftarbændur sem hafa
lifað á jörðinni í héraðinu
en hrakist í burt vegna
átakanna á svæðinu. Að
sögn Kristjóns veldur þessi flótti
bændanna fleiri vandamálum, þar
sem matvælaframleiðsla stöðvast.
„Bændurnir hafa hingað til farið
með umframuppskeru sína á mark-
að, en nú verður ekkert um það,
þannig að nú fer að verða matvæla-
skortur í borgunum. Það er þegar
farið að bera á næringarskorti hjá
börnum í borgunum.“
Ættflokkaerjur og málaliðar
„Þarna er að sjálfsögðu löng saga
af ættflokkaerjum á svæðinu og auð-
vitað er undir þessum kringumstæð-
um mikið um flokka sem taka sig
saman um að hagnast á ástandinu,“
segir Kristjón. „Þá eru þarna arab-
ískir málaliðar sem heita Janjaweed
og vinna óformlega í skæruhernaði
fyrir ríkisstjórnina.“ Janjaweed þýð-
ir á arabísku vopnaðir hestamenn og
hafa flokkar þeirra verið sakaðir um
umfangsmiklar þjóðernishreinsanir.
„Fólkið er hrakið í burtu frá heim-
ilum sínum með það sem það getur
tekið með sér, bara brýnustu nauð-
synjar. Yfirleitt eru þetta konurnar
og börnin sem eru í flóttamannabúð-
unum, en karlarnir reyna að fara aft-
ur til að rækta jörðina eða halda í
jarðsvæðin sem þeir eiga.“
En hvernig var aðkoman að þessu
svæði og aðstæður til hjálparstarfs?
„Það er búið að vera mjög erfitt,
þetta eru frumstæðar aðstæður og
aðstaða fyrir starfsfólk var mjög
bágborin í upphafi,“ segir Kristjón.
„Það var mikið af fólki sem veiktist,
næstum 100% fólksins veiktist þarna
á tveggja til þriggja mánaða tímabili.
Það var reynt að tryggja að fólk
hefði hreint vatn og aðstöðu til að
nærast og hvílast. Eftir það lagaðist
ástandið talsvert. Burtséð frá því
hefur verið mjög erfitt um vik vegna
þess að vegakerfið er ekki neitt.
Dreifing á hjálpargögnum er mjög
erfið ef það er ekki við þessa aðal-
vegi sem liggja milli höfuðborganna í
héruðunum, þá eru bara slóðar úti
um hvippinn og hvappinn. Nú er
regntíminn genginn í garð og þá er
nánast ófært út fyrir veginn. Til að
mynda, tíu dögum áður en ég kom
hingað vorum við með dreifingu á
matvælum og gögnum um 130 kíló-
metra frá Myallah, og það tók tvo og
hálfan dag að fara með þetta.“
Er einhver von að komast fyrir
þessa vaxandi eymd?
„Eymdin og mannfjöldinn í búð-
unum er fljót að magnast upp. Það
fer eftir því hvað alþjóðasamfélagið
kemur sterkt inn og hvaða aðferðir
eru til staðar. Það sem er mikilvæg-
ast núna er skjól, matur, vatn og
heilbrigði. Alnæmi er vandamál alls
staðar í Afríku, en þó ekki eins stórt
þarna og víða annars staðar í Afríku.
Aðalsjúkdómarnir þarna eru þó mal-
aría og mislingar. Svo eru menn
mjög á varðbergi gagnvart kóleru.“
Umfang hjálparstarfs vex ört
Hvert er umfang hjálparstarfsins
nú?
„Það er ört vaxandi og mörg sam-
tök eru að senda hjálparstarfsfólk á
svæðið. Rauði kross Íslands er með
þrjá sendifulltrúa í Darfur og starfa
þeir við dreifingu á gögnum og ýmis
heilbrigðismál. Alþjóða Rauði kross-
inn er með áttatíu til níutíu starfs-
menn á svæðinu og margar aðrar
hjálparstofnanir eru þarna með
starfsfólk, þar á meðal UNICEF,
USAID og CARE.
Þetta hlutfall okkar Íslendinga,
við erum með þrjá sendifulltrúa,
þjóð sem er með innan við þrjú
hundruð þúsund manns getum við
sett í samhengi við þjóð eins og
Bandaríkin sem er með tæpar þrjú
hundruð milljónir íbúa. Hvað ættu
þeir að vera með marga hjálpar-
starfsmenn? Ætli þeir séu ekki með
eitthvað í kringum fjörutíu manns.
Við erum að senda fjórða manninn
út núna eftir mánaðamót. Okkar
hluti í þessu starfi er tiltölulega
stór.“
Hvernig er tilfinningin að starfa
þarna?
„Það sem er erfiðast að horfa upp
á eru börn sem eru vannærð og mað-
ur getur ekkert gert. Góðu hlutirnir
eru þegar maður getur skilað ein-
hverju jákvæðu af sér með matvæla-
dreifingu eða vatni eða slíku, sem
maður veit að hindrar að meiri eymd
eigi sér stað.
Aðspurður hvort þetta sé ekki
eins og að reyna að slökkva eld með
fingurbjörg segir Kristjón kannski
svo vera, en engu að síður verði að
reyna, það sé siðferðisleg skylda
okkar. „Það er alltaf spurning hvort
maður eigi að leyfa eldinum að
brenna eða hvort maður eigi að ráð-
ast á hann. Þegar hjálparstarf er
annars vegar, þó að það sé ótrúlega
umfangsmikið, þá er ekkert sem
réttlætir það að alþjóðasamfélagið
setjist aftur og segi „Nei, þetta er of
stórt fyrir okkur.“ Við höfum horft á
dæmi gerast áður, t.d. í Rúanda, þar
sem alþjóðasamfélagið gjörsamlega
brást. Ég held að siðferðislega, þótt
það sé ekki nema takmarkað sem við
getum gert á þessari stundu, sé það
skylda okkar að gera það.“
Alþjóðlegur þrýstingur
nauðsynlegur til að ná friði
Hvernig taka menn að sér starf
sendifulltrúa?
„Grunnurinn að því að gerast
sendifulltrúi er að fara á sendifull-
trúanámskeið hjá Rauða krossinum.
Þar lærirðu grunninn að mannúðar-
starfi á vegum hans. Þegar því er
lokið ákveður maður hvort maður sé
tilbúinn að fara til starfa eða ekki.
Þetta starf hentar ekki öllum og þótt
það sé göfugt þá eru ekki allir til-
búnir að vinna við þær aðstæður sem
maður þarf að horfast í augu við. Á
þessum námskeiðum er fólk und-
irbúið fyrir það sem það er að fara út
í og eftir það getur það ákveðið sig
hvort það fer í starfið eða starfar að
mannúðarmálum á öðrum vettvangi.
Starf á vegum Alþjóða Rauða kross-
ins felst oft í því að starfa á átaka-
svæðum. Það getur verið allt frá því
að heyra skothvelli í fjarska og að
lenda í kúlnahríð. Það getur allt
gerst líka varðandi mannlega þátt-
inn. Þú getur komið að smáslysi og
þú getur komið að stóru slysi. Ég
held að maður geti aldrei sagt að
maður sé undirbúinn fyrir það, en
maður þarf að vera reiðubúinn að
takast á við það.“
Er einhver von um að átökin réni í
fyrirsjáanlegri framtíð?
„Það er erfitt að segja til um það
hvort átökin eigi eftir að minnka.
Það er nýbúið að skrifa undir samn-
inga í suðurhlutanum og það getur
orðið allt að tíu ára ferli í Darfur
nema þrýstingur frá alþjóðasam-
félaginu verði það mikill að aðilar
neyðist til að setjast við samninga-
borðið og gera eitthvað í málinu.“
Kristjón segir þó erfitt að ná til
allra vígamanna og stríðandi fylk-
inga. „Þetta land er tuttugu og fimm
sinnum stærra en Ísland og Darfur-
hérað eitt og sér er stærra en
Frakkland, þannig að það er erfitt að
hafa yfirsýn yfir allt þarna. Stjórn-
kerfið nær bara niður í héruðin en
ekki niður í sýslurnar. Sýslurnar eru
enn innan gamla kerfisins, þar sem
ættflokkarnir ráða. Þar eru sheikar
og aðrir ættarhöfðingjar sem ráða.
Það má eiginlega segja að það sé
land innan í landinu.
Það eru líka aldagamlar deilur
milli arabanna og Afríkubúanna á
þessu svæði. Súdan var einu sinni
hluti af Egyptalandi og sumir vilja
meina að egypskur uppruni sé æðri
þeim arabíska. Samfélagið er ekki
ósvipað því sem var á Sturlungaöld
hjá okkur. Kerfið hjá þeim er á þann
veg að ef þú gerir eitthvað gagnvart
öðrum ættbálki, þá þarf að setjast
niður og ræða blóðgjald og greiða.“
Þetta er ótrúlega framandi því
sem við Íslendingar eigum að venj-
ast?
„Já, það eru margir sem átta sig
ekki á því hvað við Íslendingar höf-
um það gott að vera t.d. ekki með her
á Íslandi. Það eru margir milljarðar
sem við spörum á því bara að vera
ekki með hernaðarmaskínu. Það
skilar því að við getum gert meira
við þjóðfélagið okkar. Það er ein af
ástæðum þess að við erum ein af rík-
ustu þjóðum heims og því er það
skylda okkar að hjálpa öðrum þjóð-
um í hlutfalli við velgengni okkar.“
Vatn og heilbrigði
mikilvægustu
áhersluatriðin
Kristjón Þorkelsson, sendifulltrúi Rauða
kross Íslands, er nýkominn frá Darfur-
héraði í Súdan. Segir hann ástandið afar
báglegt, en um 1,2 milljónir manna hafa
hrakist í flóttamannabyggð. Svavar
Knútur Kristinsson ræddi við Kristjón um
starfið, hörmungarnar og Sturlungaöldina.
Morgunblaðið/Eggert
Kristjón Þorkelsson: Eymdin í flótta-
mannabúðunum er fljót að magnast upp.
svavar@mbl.is