Sunnudagsblaðið - 17.01.1965, Blaðsíða 13

RÁÐ TIL LAND-
STJÚRNARMANNA
ÞAÐ er skylda konungs a'ð
sPyrjast fyrir um hagi almúga og
hers, bæði nær og íjær, og vita
í liöfuðdráttum, hvernig ástand-
iö ér, Geri hann þetta ekki, mun
fólk saka liann um vanrækslu,
leti og harðstjórn. Það mun
segja: „Annað hvort veit kon-
ungurinn. um þá kúgun og ó-
stjórn, sem á sér stað í landinu,
eða hann veit ekki um hana. Ef
hann veit, en gerir ekkert til að
hindra hana og létta henni af, er
hann sjálfur kúgari og lætur sér
harðstjórnina vel líka; en ef
hann Veit ekki um hana, þá van-
rækir hann embætti sitt. Hvorug
Þessara ásakana er æskileg. Hann
verður þyí óhjákvæmilega að hafa
njósnara, og á öllum tímum hafa
konungar líka haft njósnara, sem
kenningunum, en þetta var fyrsta
birtíngin á þeim hugmyndum, sem
Kópernikus hafði verið að þróa
með sér alla ævi. Ætlunin var að
láta fleiri slík ágrip fylgja á eft-
'r, en til þess kom aldrei. Kóp-
ernikus sendi nú loks sjálfur
handrit sitt til prentunar.
Eins og fyrr segir, hafði Kóp-
ernikus ætíð staðið af sér allar
áskoranir um birtingu athugana
sinna. En einhvern tíma, meðan
Kheticus var hjá honum, eða
skömmu eftir að hann hvarf aft-
hr til Wittenberg, skipti Kóper-
nikus um skoðun. Erfitt er að
Segja, hvað valdið hafi sinna-
skiptum hans. Ef til vill hefur
hann látið undan þeim, sem
heimtuðu verkið á prent, ef til
Vill hefur hann órað fyrir dauða
5inum. í formála bókarinnar get-
Ur hann um hvatningar ýmissa
hranna og nefnir sérstaklega til
hardinála einn og Tiedemann Gi-
hafa sagt þeim allt, sem gorð-
ist, gott sem illt. ÍCf einhver t.
d. tók syo mikið sem kjúkling
eða heybagga ranglega frá öðr-
um, komst konungurinn að því og
refSaði þeim seka, svo að hinir
sæju, að hann væri vakandi.
★
Konungur getur ekki verið án
herbergisfélaga, sem hann getur
blandað geði við. Ef hann um-
gengst aðeins aðalsmenn og her-
foringja, glatar konungurinn tign
og virðingu, því að þá gerast þeir
of hrokafullir. Reglan skyldi vera
sú, að embættismönnum leyfðist
ekki náin umgengni við konung-
inn, og herbergisfélaga hans skal
ekki skipa í nein embætti, því
að vegna vináttu þeirra við kon-
ese biskup. Giese hafði um langt
skeið verið einhver nánasti vin-
ur Kópernikusar og skoðanabróð-
ir í mörgu, og til hans sendir
hann handritið. Giese sendi það
áfram til Rheticusar, en hann
skyldi annast um útgáfu á því.
En Rheticus gat ekki sjálfur vak-
að yfir setningu og prentun
ritsins, því að honum var um
þessar mundir veitt nýtt emb-
ætti í Leipzig, heldur fól hann
vini sínum, Osiander að nafni að
sjá um þá hlið málsins. Sú ráða-
breytni átti eftir að draga dilk á
eftir sér. Osiander skrifaði við-
auka við formála Kópernikusar
án þess þó að láta þess getið, að
?á formáli væri eftir annan en
höfund verksins sjálfan. Ýmsar
breytingar aðrar voru líka gerð-
ar á verkinu, svo að prentaða
útgáfan frá 1543 var talsvert frá-
brugðin handritinu. Svo heppi-
lega vildi til, að um miðja síð-
Nizam al-Muík
var persneskur
ráðgjafi Tyrkja-
soldána á 12.
öld. Hann ritaöi
bók um stjórnar
hætti og stjórn-
as far, og birtast
hér nokkrir kafl
ar úr Þeirri bók.
Um hana var á
sínum tíma sagt
að þaS væri rit,
sem enginn kon
ungur hefði efni
á aS þekkja
ekki. i
unginn liættir þeim til harðstjórn-
ar og þeir munu kúga almúgann.
ustu öld skaut eiginhandarriti
Kópernikusar upp í Prag, og þá
varð mönnum ljóst, hvernig útr
gefandinn hafði leikið bókina. —>
Eftir því handriti var verkið fyrst
prcntað í Torun árið 1873 í til-
efni af 400 ára afmæli höfundar-
ins.
Handrit Kópernikusar var
nafnlaust og ekki er vitað, hvaða
heiti hann hafði ætlað bókinni.
En út kom hún undir latneska
titlinum De Revolitionibus Orbi-
um Coelestium Libri VI, hvað út-
leggst á íslenzku: Sex bækur um
snúningar himinhnattanna. — f
þessu verki birtist hin nýstár-
lega kenning, sem sagði, að sólin,
ekki jörðin, væri miðdepill sól-
kerfisins og um leið alheimsins.
Eins og hvert mannsbarn véit
hefur þessi skoðun fyrir löngu
sigrað, og það er meginframlag
Kópernikusar að hafa fyrstur
manna kómið fram með þá kenn-
•ÁLÞÝÐUBLAÐIÐ - SUNNUDAG6BLAÐ 29