24 stundir - 28.12.2007, Blaðsíða 25

Árið 1901 fékk Guðmundur
Finnbogason, heimspekingur og
sálfræðingur, tveggja ára styrk frá
Alþingi til að kynna sér uppeldis- og
menntamál á Íslandi. Tillögur sínar
birti hann almenningi í bókinni
Lýðmennt sem Rannsóknarstofnun
Kennaraháskóla Íslands endurútgaf
árið 1994. Í inngangi segir Ólafur H.
Jóhannsson, aðjúnkt við KHÍ, að
bókin hafi á sínum tíma markað
„tímamót í íslenskri alþýðu-
fræðslu.“
Gunnfáni íslenskrar almennings-
menntunar er sú einkunn sem Ólaf-
ur gefur riti Guðmundar í inngangi
sínum en Ólafur er sjálfur einn
áhrifamesti menntafrömuður Ís-
lands í nútímanum.
Í inngangi bókarinnar lýsir Ólaf-
ur þeirri stöðu sem ríkti í skólamál-
um við lok nítjándu aldar og upphaf
þeirrar tuttugustu. Í þorpum og
kaupstöðum við sjávarsíðuna voru
skólar starfandi, oftast að frum-
kvæði heimamanna, en flestir
studdir af ríkissjóði. Í sveitum var
farkennslan hið ríkjandi form ásamt
heimakennslu.
Hér er ekkert frumkvæði presta
eða kirkju. Foreldrar hafa ávallt vilj-
að mennta börn sín og í þéttbýli
gefst tækifæri til raunverulegs skóla-
halds. Útvegsmenn voru hlynntir
skólarekstri og voru jafnvel frum-
kvöðlar að stofnun skóla og spyrja
má hvort að baki hafi legið sam-
keppni við sveitirnar um vinnuafl
en vistarbönd voru afnumin stuttu
áður en þessi þróun hófst.
Togstreita milli sjávar og sveita er
ekki ný á Íslandi. Ólafur lýsir því í
fyrrnefndum inngangi að á tveimur
síðustu áratugum 19. aldar hafi ein-
staka þingmenn gert „ítrekaðar til-
raunir“ til að færa skipan fræðslu-
mála í nútíðarhorf, þ.e. undan
umsjá kirkju og presta yfir til ríkis
og skóla, en án árangurs. Hann telur
áðurnefnda togstreitu búa þarna að
baki og þarf lesandi ekki að lesa
mikið milli lína til að skipa kirkj-
unni í lið með fulltrúum sveitanna,
gegn skólastarfi.
Óhjákvæmilegt?
Bókin Lýðmennt kom út árið
1903 eins og áður sagði en þar fjallar
Guðmundur Finnbogason meðal
annars um „kristnidómsfræðslu“.
Hann bendir á að snörp barátta hafi
verið háð víða um lönd um þessi
mál og sumstaðar hefur henni lokið
þannig, að kristindómsfræðslan
hefur verið afnumin í lýðskólunum.
Svo er til dæmis í Frakklandi, Hol-
landi, í Bandaríkjum Norður-Am-
eríku og víðar. Þetta fyrirkomulag er
nálega óhjákvæmilegt, þar sem svo
hagar til, að ýmis meira eða minna
fjarskyld trúarfélög verða að senda
börn sín til sama skólans.
Guðmundur bendir á nokkur
rök fyrir því að fræðsla um kristni
eigi ekki heima í skólum. „Foreldr-
arnir eiga rétt á að uppala börn sín í
þeirri trú eða lífsskoðun, sem þeir
sjálfir aðhyllast,“ segir hann og
bendir jafnframt á að varla sé hægt
að heimta ákveðnar trúarskoðanir
af kennurum, og sé því rangt að
leggja þeim á herðar fræðslustörf í
þeirri grein sem engin trygging er
fyrir, að þeir geti kennt af sannfær-
ingu sinni.
Að lokum kemst Guðmundur þó
að þeirri niðurstöðu að hægt sé að
halda kristindómsfræðslunni innan
lýðskólakerfis á Íslandi enda sé ís-
lenskt samfélag mjög einsleitt hvað
kristni varði. Hér sé engin togstreita
um stöðu kirkjunnar gagnvart rík-
inu auk þess sem prestastétt vor er
frjálslynd. Allt gæti þetta hafa átt við
fyrir hundrað árum en öllum má
ljóst vera að svo er ekki lengur.
Ekki bók af himni ofan
Sú kristindómsfræðsla sem Guð-
mundur sá fyrir sér átti að felast í
því að lesa valda kafla úr biblíunni
og þeir útskýrðir, sungnir fagrir
sálmar og loks veitt nokkur fræðsla
um sögu kristilegrar kirkju. Ferm-
ingarfræðsla verði alfarið á vegum
kirkjunnar og hann varar eindregið
við einu:
„Varla ætti að þurfa að taka það
fram, hve rangt það er að láta börn-
in læra ýmislegt sem stendur í
Gamla testamentinu sem sögulegan
sannleika og ekki ættum vér að dylja
börnin þess, að Gamla testamentið
er alls ekki bók fallin af himni ofan
eða til orðin í heimi bókmenntanna
á annan hátt en aðrar bækur,“ segir
Guðmundur og vitnar í rit Jóns
Helgasonar, síðar biskups, „Hvernig
er gamlatestamentið orðið til“ sem
kom út árið 1901.
Af ofansögðu má ljóst vera að
kirkjan stóð engan veginn að upp-
byggingu grunnskólastarfs á Íslandi,
jafnvel að hún hafi lagst gegn því
starfi. Kristin kirkja hefur haft nærri
2000 ár til að efla menntun og sið-
gæði á áhrifasvæði sínu, þar af rúm
1000 ár á Íslandi. Hvernig stendur
þá á því að frelsi, lýðræði og jafnrétti
ásamt almennri menntun blómstri
fyrst núna á síðustu öld eða jafnvel
áratugum, einmitt þegar kirkjan er
búin að missa ítök sín og orðin að
jaðarfyrirbæri í mannlegu sam-
félagi?
Höfundur stundar nám í sagnfræði
UMRÆÐAN aBrynjólfur Þorvarðarson
Hvernig
stendur þá á
því að frelsi,
lýðræði og
jafnrétti
ásamt al-
mennri
menntun blómstri fyrst
núna á síðustu öld eða
jafnvel áratugum, einmitt
þegar kirkjan er búin að
missa ítök sín og orðin að
jaðarfyrirbæri í mann-
legu samfélagi?
Aðskilnaður
skóla og kirkju
Andstaða Af ofansögðu má
ljóst vera að kirkjan stóð engan
veginn að uppbyggingu grunn-
skólastarfs á Íslandi, jafnvel að
hún hafi lagst gegn því starfi.
24stundir FÖSTUDAGUR 28. DESEMBER 2007 25
Sölustaður
KR-heimilið við Frostaskjól
Afgreiðslutími
28.12.kl. 10–22
29.12.kl. 10–22
30.12. kl. 10–22
31.12. kl. 9–16
4.000,- 3.000,-
5.500,-
5.500,-
7.000,-
6.000,-
Goðheimar og Jötunheimar
Risakökur og ísskápar
Yfir tuttugu tegundir af risakökum og ísskápum.
Hlaupvídd 1–2”, 49–150 skot.
Það allra nýjasta eru blævængir,
marghleypur og tjaldsveipir.
Ekki missa af þeim.
Takmarkað magn.
5.000,-
Royal flugeldar
Kökur, rakettur og skotrör frá Royal eru
alvörugræjur sem klikka ekki.
24stundir/Kristinn