Vikublaðið - 04.02.1993, Síða 5

VIKUBLAÐIÐ 4. febrúar 1993
5
greinir þannig að „stjórnendur
vinni fyrir opnum tjöld-
um. .
Ein róttækasta tillaga
nefndarinnar er að rekstur
grunnskóla færist að l'ullu til
sveitarfélaga. Tillagan er rök-
studd með vísun til hugmynda
um valddreifingu og að æski-
legt sé að ábyrgð á skólahaldi
verði sem næst starfsvett-
vangi, það er sveitarfélögum
og skólunum sjálfum. En
jafnframt því að sjálfstæði
skólanna verði aukið og dreg-
ið úr miðstýringu ráðuneytis
leggur nefndin til að sam-
ræmd próf verði aukin, þann-
ig að þau verði haldin í völd-
um greinum í lok 4. bekkjar, í
lok 7. bekkjar og, eins og ver-
ið hefur, við lok 10. bekkjar.
Þessi tvíátta stefna, annars
vegar í átt til valddreifingar og
hins vegar í átt til samræm-
ingar, virðist ekki vefjast fyrir
nefndinni um mótun mennt-
astefnu, en kennarar eiga erf-
itt með að sjá samhengið.
Grundvallarhugmyndin með
valddreifmgu hlýtur að vera
sú að þeir sem ábyrgðina bera
fái líka vald til að móta stefn-
una. Nefndin gerir ekki ráð
fyrir að skólamir fái aukið
frelsi til að haga kennslu eftir
aðstæðum og áhuga þeirra
sem kallaðir verða til ábyrgð-
ar, sveitastjórna og foreldra,
heldur er stefnt að aukinni
miðstýringu ráðuneytis. Sam-
ræmd próf múlbinda hendur
kennara sem verða að leggja
allt kapp á að koma til skila
afmörkuðu og skýrt skil-
greindu námsefni og geta ekki
leyft sér að bregða útaf því,
jafnvel þó að efni og aðstæður
gefi tilefni til.
Stefna Kennarasambands-
ins hefur verið sú að auka
sjálfstæði skóla og gera þeim
kleift að haga starfi el'tir um-
hverfi og aðstæðum, innan
þess ramma sem skólanám-
skrá setur. Að fenginni
reynslu telur Kennarasam-
bandið samræmd próf hafa
neikvæð áhrif á skólastarfið. I
staðinn mælir það með könn-
unarprófum sem hjálpartæki í
skólastarfi. í könnunarprófum
er ekki reynt að flokka nem-
endur heldur er leitast við að
nieta frammistöðu bekkja í
sama skóla og skólastarf í ein-
stökum landshlutum auk ann-
arra þátta.
Gæðastjórnun
Gæðasjórnun er í tísku um
þessar mundir. Yfirleitt þýðir
gæðastjórnun í fyrirtækjum
að sett er upp innra eftirlit
með því að gallaðar vörur og
ófullnægjandi þjónusta fari
ekki til neytenda. Þó að mark-
mið starfsemi fyrirtækja sé
skýrt og vel skilgreint er oft
erfitt að koma upp virku innra
eftirliti sem tekur til allra
þátta starfseminnar. Það stafar
ekki síst af því að forsenda
fyrir heildstæðri gæðastjórn-
un er að hægt sé að brjóta
margslungið ferli upp í ein-
ingar sem lúta rökréttu sam-
hengi. Vandinn er sá að mann-
legt atferli lýtur ekki rökræn-
um lögmálum nema að
takmörkuðu leyti.
Vandinn við að koma á
gæðastjórnun í skólum er
margfaldur á við það sem
gengur og gerist í fyrirtækj-
um. Öll viðmið eru óskýrari
og tilgangur „framleiðslunn-
ar“ svo margræður að virk og
heildstæð gæðastjórnun er
nánast ómöguleg í fram-
kvæmd.
Nefnd um mótun mennta-
stefnu leggur til að „á árinu
1995 hafi allir skólar í landinu
komið á innra eftirliti (gæða-
stjórnun) sem nær til helstu
þátta skólastarfsins." Nefndin
treystir sér ekki til að leggja
línumar fyrir framkvæmd
gæðastjómunar og tillagan er
látin hanga í lausu lofti.
Forsendan fyrir gæða-
stjórnun er samt sem áður tí-
unduð í skýrslunni og þar
kemst nefndin nærri því að
skilgreina hinn fullkomna
skóla (sem ætti þá ekki að
þurfa gæðastjórnun):
„Raunverulegt innra eftirlit
næst ekki nema saman fari
margir samverkandi þættir
svo sem skýr framkvæmda-
áætlun skóla (skólanámskrá),
sterk forysta skólastjóra, góð
nýting á tíma, góðir og áhuga-
samir kennarar, góður starfs-
andi, markviss endurmennt-
un, góð umgengni, sameigin-
legar áherslur í samskiptum
við nemendur, gott samstarf
við foreldra svo að dæmi séu
tekin.“
Það eina sem vantar í þessa
lýsingu eru nemendurnir. En
skilgreiningin felur nánast í sér
að nemendurnir verði eins og
góðu kennaramir vilja hafa þá.
Baráttan um barnssálina
Síðustu ár og áratugi hefur
ómældur tími farið í það að
ræða „innrætingarhlutverk"
skóla. Það var tekist á um
hvort innræting ætti sér stað í
skólum landsins, enda fólk til
sem trúði því að það væri
hægt að senda börn í skóla án
þess að þau yrðu fyrir áhrifum
sem mótuðu lífsviðhorf
þeirra. Þá sem tóku þessa af-
stöðu grunaði að kerfisbundið
samsæri væri í gangi í skólum
landsins sem miðaði að því að
innræta börnum róttæka hug-
myndafræði. Það féll um það
bil saman að þegar fólk áttaði
sig á því að hjá innrætingu
varð ekki komist, dró úr grun-
semdum um samsæri róttækra
kennara. Enn eimir þó eftir af
þessum viðhorfum. Þegar fá-
einir unglingar köstuðu eggj-
um að menntamálaráðherra á
liðnum vetri mátti sjá lesenda-
bréf í dagblöðum sem sögðu
sökina liggja hjá kennurum.
I aðalnámskrá grunnskóla
frá 1989, saminni í ráðherratíð
Svavars Gestssonar, er ítar-
lega fjallað um þau gildi og
meginsjónarmið sem skulu
heiðruð í skólastarfinu. Þar
segir meðal annars:
„Starfshættir grunnskóla
skulu mótast af gildum lýð-
ræðislegs samstarfs, kristilegs
siðgæðis og umburðarlyndis."
Og síðar:
„Helstu gildi lýðræðislegs
samstarfs eru: Jafngildi allra
manna, virðing fyrir einstakl-
ingnum og samábyrgð." Og
meira:
„Grunnskólinn skal stuðla
að því að nemendur temji sér
víðsýni og efli skilning sinn á
mannlegum kjörum og um-
hverfi, á íslensku þjóðfélagi,
sögu þess og sérkennum og
skyldum einstaklingsins við
samfélagið." Og svo þetta:
„Jafnframt skal leggja
grundvöll að sjálfstæðri hugs-
un nemenda og þjálfa hæfni
þeirra til samstarfs við aðra.“
Þetta voru aðeins brot úr
kaflanum „Hlutverk og mark-
mið grunnskóla“ og textinn er
ekki eldri en þriggja ára.
Þegar nefndin fjallar um
þennan þátt í námskrá grunn-
skóla er vísað til nágranna-
þjóða og sagt að þar sé miðlun
lífsgilda mikilvægur þáttur í
starfi skólanna. Síðan stendur
skrifað: „Full ástæða er í
tengslum við samningu nýrrar
aðalnámskrár fyrir íslenska
grunnskóla að hefja umræðu
um slík gildi sem leggja beri
áherslu á í öllu skólastarfi.“
Þetta hljómar undarlega og
verður ekki skýrara þegar
meðfylgjandi neðanmálsgrein
er lesin: „Sem dæmi um slik
gildi væru háttvísi, agi, virð-
ing fyrir náttúrunni, virðing
fyrir öðru fólki, virðing fyrir
menningararfi og móðurmáli,
frumkvæði og framtakssemi
svo að eitthvað sé nefnt.“
Einhvern veginn virðist
umræða síðustu ára og ára-
tuga um hlutverk skóla í mót-
un lífsviðhorfa barna og ung-
menna hafa farið fyrir ofan
garð og neðan hjá 18 manna
nefnd um mótun mennta-
stefnu. Aðalnámskrá grunn-
skóla frá 1989 er niðurstaða
þessara umræðna og svo kem-
ur nefnd Ólafs G. Einarssonar
og talar eins og umræðan hafi
aldrei farið af stað. Eðli máls-
ins samkvæmt eru rökræður
um lífsgildi og uppeldi ævar-
andi en það er nýstárlegt að
byrja si svona upp á nýtt á
þriggja ára fresti að ræða slík
eilífðarmál án tillits til þess
sem áður er sagt.
Það er tvennt sem sennilega
kemur í veg fyrir að nefnd um
mótun menntastefnu marki
það upphaf sem að er stefnt. I
fyrsta lagi virðir nefndin ekki
þá meginreglu samráðsþjóð-
félags, eins og þess íslenska,
að til að gera grundvallar-
breytingar á kerfi, sem þegar
hefur skotið rótum, verður að
gera það í samvinnu við
helstu hagsmunaaðila. í öðru
lagi gildir það um mennta-
stefnu eins og annað, að það
verður ekki byrjað upp á nýtt
nema fyrst sé gert upp við for-
tíðina.
Ekki flokkspólitísk nefiid
segir Sigríður Anna Þórðardóttir, formaður nefndar um mótun menntastefnu
- Ég vona að áfangaskýrsla neftidarinnar verði ekki af-
greidd með pólitískum fordómum og ég hafna því að þetta
sé flokkspólitísk nefhd, segir Sigríður Anna I*órðardóttir
þingmaður, en hún er formaður 18 manna nefndar um
mótun memitasteíhu sem skipuð var á liðnum vetri af Olafi
G. Einarssyni menntamálaráðheiTa.
Sigríður tekur því fjairi að
óeðlilega hafi verið slaðið að
skipun og starfi nefndarinn-
ar. Hún bendir á að í nefnd-
inni starfi fólk sem hefur
mikla reynslu og þekkingu á
skólastarfi.
Sigríður vill ekki svara
fyrir það hvemig ráðherra
stóð að skipun nefndarinnar,
enda var það ekki á hennar
valdi að hafa áhrif þar á. Sig-
ríður segir að það hafi ekki
verið tímabært að opna fyrir
almenna umræðu um hug-
myndir um breytingar á
skólastarfi, sem nefndin hef-
ur velt fyrir sér, fyrr en nú
þegar nefndin leggur fram
áfangaskýrslu sem umræðu-
grundvöll. Sigríður segir það
óraunsætt að svona stór
nefnd geti starfað nema hún
fái að vera í friði á meðan til-
lögur eru mótaðar. Sigríður
leggur áherslu á að urn sé að
ræða áfangaskýrslu og að
nefndin muni taka til um-
fjöllunar athugasemdir og
gagnrýni sem kann að korna
l'ram.
- Við viljum fá umræðu
og gagnrýni og ég fagna rök-
studdri og málefnalegri um-
fjöllun um skýrsluna. Það er
þörf á aukinni umræðu um
skólastarf hér á landi.
Að áliti Sigriðar Önnu
lúta mikilvægustu atriði
skýrslunnar að tillögum um
valddreiflngu, mat á frammi-
stöðu skóla og nýmælum á
sviði framhaldsmcnntunar,
auk miðlunar upplýsinga og
rannsókna.
Sigríður Anna segir
nefndina hafa haft undir
höndum menntastefnu
Kennarasambandsins,
Mennl er máttur, þótt ritsins
sé ekki getið í heimildaskrá.
- Það má vel vera að ritið
hefði átt heima á heimilda-
listanum, svarar Sigríður
Anna spurningu um þetta at-
riði.
Sigríður neilar því að mót-
sögn felist í þeirri afstöðu
nefndarinnar að leggja ann-
ars vegar til valddreifingu í
skólurn og hins vegar að
boða aukna samræmingu
menntamálaráðuneytis á
skólastarfi, til dæmis með
því að fjölga samræmdum
prófum.
- Ég er ekki sammála því
að samræmd próf hafi nei-
kvæð áhrif á skólastarfið. Ég
get alveg fallist á að sant-
ræmd próf stýri náminu en
það er hægt að nota niður-
stöður prólanna til að bæta
skólastarfið. Það sem skiptir
máli er að prófin séu faglega
unnin og við leggjum til að
prófagerðin verði endur-
skoðuð. Þá leggjum við jafn-
framt til að kennarar taki þátt
í prófagerðinni.
Uni það hvort nefndin um
mótun menntastcfnu tæki
aðra stefnu en þá sem boðuð
er í aðalnámskrá grunnskóla
frá 1989, um afstöðu til mót-
unar lífsgilda í skólastarfi,
sagðist Sigríður Anna ekkert
hafa frekar að segja en það
sem stæði í skýrsiunni.
Framsækin skólahugsun í Bandaríkjunum
Bandaríkjamönnum hefur
á síðustu árum orðið tíðrætt
um menntakerfið þar í landi.
Flestir eru sammála um að
róttækra umbóta sé þörf, en
áhöld eru um hvernig skuli
staðið að þeim. Tímaritið US
News & World Report tók
nýlega (llta janúar 1993)
saman þær umbætur sem
hvað best hafa reynst. Blaða-
menn tímaritsins fór vítt og
breitt um Bandaríkin til að
kynnast umbótastarfi í skól-
um og þeir nefna níu leiðir til
úrbóta. Eftirfarandi er mjög
stytt og lausleg endursögn úr
tímaritinu.
IKennarar sem sjálf-
stæðir frumkvöðlar.
Það hefur reynst vel að
virkja frumkvæði kennara í
skólum með því að veita
þeim aukið sjálfstæði í starfi.
Tekið er dæmi af grunnskóla
í Flórída, með 1700 nemend-
ur, þar sem kennarar fengu
aukið vald til að ákveða
kennsluhætti og velja náms-
bækur. Þeir gerðu róttækar
breytingar á hvorutveggja,
meðal annars til að koma til
móts við vilja meirihluta
nemenda, sem eru spænsku-
mælandi.
Skrifstofubáknið
skorið niður. Skólar
hafa hlaðið utan á sig
skrifstofubákni í mörgum
fylkjum Bandaríkjanna og
skrifræðið hefur gert skóla-
hald bæði þyngra í vöfum og
dýrara. Á liðnu sumri skar
fylkisstjórnin í Ohio-fylki
skrifstofubáknið niður um
helming (51 prósent) og gat
með því aukið fjármagn til
skólanna samtímis því að
stórlega var dregið úr mið-
stýringu.
3Kennaranemar fá
æfingu á vettvangi. í
Holt framhalds-
skólanum í Michigan koma
kennaranemar úr nærliggj-
andi háskóla til að fá
kennsluþjálfun undir hand-
leiðslu reyndra kennara.
Verkefnið er byggt upp á
svipuðum grunni og sjúkra-
hús sem taka læknanema til
þjálfunar á vettvangi.
4Afmarkaðra náms-
efni. Það hefur gefið
góða raun að fækka
námsgreinum í skólum og
eyða þess í stað meiri tíma í
hverja grein. Þróunin hefur
verið sú að fjölga námsgrein-
um og það hefur bitnað á
gæðum námsins; kennsla
verður yfirborðskennd þegar
reynt er að komast yfir of
mikið efni.
Könnunarpróf til að
bæta kcnnslu. Sam-
ræmd könnunarpróf
voru tekin upp í þrem bekkj-
um grunn- og framhalds-
skóla í Kentucky-fylki í
fyrra. Prófin eru frábrugðin
hefðbundnunt samræmdum
prófum með því að einföld-
um þekkingarspurningum
var hafnað. Ein spurningin
var með þeirri forsendu að
höfuðborg Bandaríkjanna
hefði verið sprengd í loft upp
og nemendurnir voru beðnir
að leggja línurnar fyrir nýja
ríkisstjórn og byggja á kenn-
ingum stjórn- og heimspek-
inganna Hobbes, Locke,
Rousseau og Montesquieu.
6Kennarar fái iaun
eftir frammistöðu.
Bandarískir skólar
hafa margir hverjir átt erfitt
með að halda í góða kennara
vegna þess að launin hafa
verið lág. Það hefur ekki ver-
ið metið í launum þegar
kennarar hafa náð árangri
umfram meðaltalið. Tilraunir
hafa verið gerðar í skólutn í
Arizona og Tennessee með
að launatengja frammistöðu
kennara þannig að launin
hækka í samræmi við betri
árangur.
7Tæknivæðing. í
dreifbýlinu í suður-
hluta Indiana-fylkis
stóðu skólayfírvöld í smábæ
frammi fyrir því að einangr-
un dró allan mátt úr skóla-
starfi framhaldsskólans.
Ákveðið var að fjárfesta í
tölvu- og fjarskiptabúnaði til
að styrkja tengslin við um-
heiminn. Núna geta nemend-
ur skólans fylgst með fyrir-
lestri prófessors í Kaliforníu
á breiðtjaldi og spurt hann
síðan útí lesturinn.
8Samkeppni skóla.
Þegar foreldrar geta
valið um hvaða skóla
börnin sækja er kominn hvati
fyrir skólana að standa vakt-
ina og gæta þess að dragast
ekki aftur úr.
9Lengra skólaár.
Bandarískir grunn-
skólar starfa að með-
altali 180 daga á ári en þeir
japönsku 235 daga á ári.
Skólaárið þarf að vera
lengra, segir í tímaritinu US-
News and World Report.