Frjáls þjóð - 06.08.1955, Qupperneq 5

3Laug,ardagm> 'tí. "5 gúst 1955.
FRIÁIS ÞJÓÐ
*> ðP*
UÞorkoII Jóhnn n vssoit. stud. tnod. :
IMokkur orð um heimsmálin
Fyrri hluti —
'i|7,kkert er nýtt urídír sólinni,
segir franskt máltæki. í
því felst meiri sannleikur en
rnargan grunar, og er ekki úr
vegi að gera ,sér ljóst, hversu
litt manninum íiefur miðað hið
ánnra síðan á dögum Hellena.
]Það er raunverulega alltaf
verið að leika sama leikinn,
einungis með mismunandi til-
torigðum. Sé litið yfir söguna
frá byrjun, eða svo langt sem
við vitum, virðist svo sem allt
sé á bylgjuhreyfingu út frá
einum óþekktum punkti, og
Jbennan punkt getum við nefnt
það stig, þegar maðurinn hófst
endanlega af apastigi og varð
að tegundinni homo sapiens.
I Bylgjurnar eru óstöðvandi,
Og þróunin heldur stöðugt
áfram, en þar skiptast á af-
leiðingar og orsakir, svo- sem
allt, sem er, er afleiðing ein-
hvers, sem vár.
Sé reynt að géra sér gréin
fyrir pólitík okkar tíma, ér
iþví síður en svo út í hött að
athuga söguna og rás hennar
&. fyrri tímum, þar sem hún
JLiggur svo fjarri, að við getum
dæmt og metið nokkurn veg-
ínn óhlutdrægt. Við erum
mefnilega öll að meira eða
sninna leyti börn okkar tíma
og horfum gegnum litað gler
aiis konar hugmynda og þjóð-
ernismetnaðar eða eiginhags-
muna, svo að við skynjum
sjaldnast út yfir hinn þrönga
foring líðandi stundar, Þetta
kemur líka ofur vel heim við
jþað, að hinir fáu, séfn lengra
sjá, eru oft .álitnir geðveikir
(og verða það máski oft af
Sundstíeymi) eða' hreinir loft-
kastalasmiðir, sem engir taka
mark á, eða ánnað verra.
, Það, sem kallað e’r pólitík
eða stjóimmál, er ákaflega erf-
itt efni sundurgreiningar, en
þó í sjálfu Sér ekki ýkjaflókið
og gátu illa valdið meira en
þau höfðu. Iðnaðargeta þessara
landa fór hlutfallslega þverr-
andi. og kreppan I byrjun 4.
tugar aldarinnar lék þau
hart. Bretar urðu að hverfa frá
gullinniausn pundsins, og var
það áreiðanlega fyrsti alvar-
legi skellurinn, sem samveldið
fékk.
í Frakklandi ríkti sem fyrr
og síðar mikill glundroði í
stjórnmálum. Stjórnir skamm-
lífar, hver höndin upp á móti
annarri og spilling mikil í
landi. Undirróður og andúð var
mikil ,1 ýmsum nýlendum
Frakka og verndarsvæðum, að-
allega í Túnis, Marok'kó og
Sýrlandi. í Indlandi átt-u Bretar
við síaiikna erfiðleika að etja,
og í byrjun stríðs ufðu þeir
að heita Indverjum’ sjálfstæði
að því loknu. í löndum við
austanvert Miðjarðarhat' var
víða mikill andróöur gegn
forræði Bx-eta, sem síðar varð
þeim hættulegt.
Þýzkaland tapaði i stríðinu
1914—18 og missti þá ailar
nýlendur sínar, en slapp samt
á ýmsan hátt vel, þar eð Þjóð-
verjar sluppu að lokum við
mestallar stríðsskaðabætur og
fengu full umráð vfir Ruhr-
héraðinu og' Saar. Iðnaðargeta
þess óx þi'átt fyrir lélegt
stjórríarfár 'Weimarlýðveldsins
og það, að kreppan mikla lék
Þjóðverja grátt. Á mörgum
sviðum boluðu Þjóðverjar sig-
urvegurunum frá gömlum
mörkuðum,' ög éftir að Hitler
komst til valda, varð Þýzka-
land á skamiríri stunclu mesta
iðriaðar- og herveldi á megin-
landinu. Þegar svo var komið,
var Þjóðverjum mjög í hag að
fá spilin stokkuð á ný. Til þess
þui-fti stríð. Alveg eins og'
Bismai'ck þurfti á sínum tíma
eitthvert tileíni til að geta
knésétt Frakka, þá þurfti
Hitler nú einhvei-ja hugsjón
að yfirvarpi. Fyrir valinu vai'ð
krafan um sameiningu allra
Þjóðverja í eitt ríki (An-
schluss), sexn átti mikinn
hljómgrunrí meðal Þjóðverja
‘ heima og erlendis og krafán
um. aukið athafnarúm —
„Lebensraum“.
Japanir áttu um margt
samleið með Þjóðvei'jum. Iðn-
aðargeta þeirra var vaxandi og
japanskat* vörur mun ódýrari
en Evrópumanna og Banda-
ríkjamanna, enda voru þeir
þeirn afár skæðir keppinautar
á mörkuðum Asíu og víðar.
Fólksfjölgun var mikil, en
landrými ekki eftir því, og þess
vegna varð krafan um nýja
lar.dvinninga og athafnarúm
sett á oddinn. Japan var, þegar
hér var komið, langöflugast
þeirra rikja, sem höfðu ekki
hvíta drottna, og eina rikið,
senx óumdeilanlega hafði unn-
ið sigur í stríði við ríki hvítra
manna (rússnesk—japans.ka
striðið 1904—1905). Því var
ekki aö undra, að Japönum
yrði allvel ágengt í undirróðri
sínum gegn áhrifum hvítra
manna i Asíu. Þeir fóru ekki
heldur í launkofa með, að þeir
beittu sér fyrir sameiningu
Asíuþjóðanna undir japönsku
forræði. í anda þessa lögðu
Japanir undir sig Mansjúríu
1931 og nokkrum árum síðar
allar helztu borgir í Kína og
mikið land að auki.
Itölum fannst sem þeii' hefðu
borið skarðan hlut frá borði í
Versölum, og Mussólini
dreymdi stórveldisdrauma.
Fyrst skyldi frelsa ítali búsetta
í Túnis undan Fi'ökkum og'
Kofsíku. Enn fi’emur skyldi
Bretum stökkt frá Möltu, en
síðan stofnað keisax'aríki í lík-
ingu við ríki Ágústusar, þann-
ig að ítalir gætu enn á ný kall-
að Miðjarðarhxtfið mare nostr-
um.
Kommúnistar komust til
valda í Rússlandi við bylting-
una 1917. Þeir drógu sig fljót-
lega út úr styrjöldinni og ein-
beittu sér að því að koma á
innanlandsfriði. Siðar var tekið
til óspilltra málanna að bæta
fyrir gamlar og riýjar syndir
keisaraveldisins. Stórjörðum
vár skipt eða upp komið sam-
yrkjubúum og jarðrækt færð i
nýtízku horf. íðnaður stórum
aukinn og samgöngUr bættar
áð mun. Á fáum ánlni lyftu
Rússar því Grettistaki að
ri- ' " -------------------------:—rS
Vngur islenzkur lœknanevii, sem stundar nám í Árósum,
hejur sent FRJÁLSRI ÞJÓÐ þessa grein. Rekur hann þróun
heimsmálanna og fœrir rök að því, hvaöa stejnu hann telur
líklegt, að þau taki á nœstu áratugum. i greinarlok kemst
hami að þeirri niðurstööu, að jram undan sé uppgangstima-
bil Asiuþjóðanna, en þykir þó sennilegt, að hinum hvitu
þjóðum muni takast aö halda valdastöðu sinni í heiminum
eitthvað jram yfir nœstu aldamót.
; ______ . ._______v
♦ Á íörnum vegi ♦
jrnái, vilji menn viðurkenna, að
síngirnin. ræður mestu hjá
flestum mönnum og' allar ein-
lægar og óeigirigjarnár hug-
sjónir verða fyrr eða síðar ’not-
pðar til að hylma yfir annað
snarkmið og verra: undirokun
annarra og arðrán. sem svo er
visasti vegurinn til manndrápa
©g' styrjalda.
Það er saina. hvar borið er
miður. Alls staðar er hið sama
iuþpi á teningnum. fletti maður
■Tblöðum sögunnai ". Babýlóniu-
meiuii Gyðingar, Rómverjar . . .
lénshcrrar'. kéisarár, kirkj-
an . . . einvaidskbrí'urígaf, bylt-
ingamenn, „fr'ebun" frum-
stæðra þjóða . . kommún-
ismi, kapítalismn nazismi, svo
að nokkuð sé t.ínt tiL.
Mann óar við skinhelgi
niannsins og fuvðar sig á, gð
hið góða skuii bærast með
honum, þrátt fyrir allt.
ik
barft ér að taka fram, að j
síðasta styrjöld breytti!
valdaaðstöðu í heiminum
E'eipilega. Stórveldin tvö
Frakkland og England, sem
figUr unnu í styrjöldinni
19!4—1918,- áttu ®.Ut undir því
komið, að sem ininnst rask yrði
í heimsmálum og sem flest
heSdiát óbreýtt.-Þati ýdrú mettý
Draslarabragur.
ÍSLENDINGAR eru tviniælalaust
dugleg þjóð — áltlaupamenn,
sem láta hendur standa frafn
úr erinuin, þegar þeir vilja
það viðltafa. Þeir geta lika
verið þrautseigir, þegar liíið
krefst þess af þeiiu, sv<x sem
sága þjóðarinnar sýrilr. En það
verður ekki með sanni sagt,
að þeir st-u að sama skapi
natnir, nýtnir og hirðusániir. j
Vöruvöndun hel'ur vitjað
vera misjöfn hér á lamli, þjóð-
inni til stórtjóns. Meðferð á
margvislegum vélum til lands j
og sjávar ejr. iðulega 'ltrakleg. j
Yiðhaldi alls k'onar mttnn-
virkja' ér mjög viða stórlega
ábóta váftt; Þaniiig ber oft við,
að það, sem til er stofnað nieð
iniklum kostnaði, er látið
drahbast niður sökum van-
hirðu. Umgengni við hús og'
heimili er sums staðar liin
versta, þótt mikið hafi áunnizt
í þeim efnuni á seinni árum.
Það er áreiðanlegt, að íslend-
ingar hefðu gott af þvi að
taka sjálfuin sér tak i þessum
efnum og temja sér Jiirðusemi
, og reglusemi, nýtni og vand-
-vfrkiií.’ ‘
Ivumbl og kirkjur.
F.ITT af því, sem sums Staðar er
ekki allt of mikill sómi sýnd-
ur, er kirkjur og kirkjugarð-
ar. Kirkjan i Yiðidalstungú,
þeini fornfræga stað, er til að
sjá eins og grásvart drauga-
hýsi. Kirkján á Höskuldsstöð-
um á Skagaströnd er öskugrár
kuinbaldi og aö sögn ncgldár
kassafjalir fyrir suma glugga
og brotin göt á hurðiría áð
neðan, svo að lielzt ininnir á
liænsnakofa. Yiðlik dæmi má
finna miklu víðar,- og getur
hver og einn svipazt um hjá
sér. Þéssar tvær kirkjiir eru
ekki riefn’dar af þvi, að svipað
sé ekki ástatt lijá ýmsuni öðr-
um.
Enn verr eru þó kirkjugarð-
arnir leiknir mjög viða. Girð-
ingar um þá eru í hörmulegu
ástandi. Girðingar á íslandi
eru viða ófrýnilegar, enda
þarfnast þær mikils viðhalds,
illgresi veður uppi í fjölda
kirkjugaröa, krossarnar hanga
skakkir og skældir, hrotnir og
eyddir, rimlagirðingar um
leiði-á misraunandi stigi fúa
og eyðingar, en innan uhi allt
saman 7éiriMökii•• víri'ðár méð
glerflúr og gýllingar og stinga
öinurlega i stúf við óhirðuna.
Til er það jaínvel, að refabú
sé við kirkjugarðslilið — eða
svo til.
Sorphaugur eða legstaður?
í ÞESSU öllu og mörgu öðru af
sama toga speglast þjóðarlöst-
ur, sem við eigiim sýnilega
crfilt með að vinna bug á. En
þéim nrirn brýnna er ]>að, að
hér sé átak gert. Það má ekki
ininna vera en kirkjum, sam-
kömuliúsum, félagsheimilum
og skólurn sé sómi sýndur með
sæmilcgu viðhaldi, góðri
umgengni og hæfilegri in'ýðil
umliyerfisins. Það má ekki
rpinna vera en við vottum
látnuin forfeðrum og ættingj-
um þá virðingu að gera lcg-
staði þeirra sæmilega úr gai'ði
og lialda þeim i því liorfi, að
þeir líkist ekki uppgrónum
sorpliaugum, En með svo ó-
hrjálegri nafngift liggur við,
að unigengninni i sunnun
kjrkjugörðum sé bezt lýst.
Þa8 er lotningin, sem við liöf-
um aflögu gengntim kynslóð-
um til handa.
<, • Kliengnr.
tryggja öllum þegnum Ráð~ ,
stjórnarlýðveldanna' nolrkum
veginn til fæðis og klæðis, en ,
á því hafði oft verið hinn j
hörmulegasti misbrestur áður. <
Því ber ekki heldur að gleyma,
að mikill hluti þjóðarinnar var .
með öllu ólæs og óskrifandi,
en kommúnistar tóku þessi
mál svo föstum tökum, að nú
munu vart finnast ólæsir menn
í Ráðstórnarríkjunum, nema
hirðingjar séu. Þó hefur það
dregið mjög úr umbótum inn-
anlands og styrk ríkisins inn
á við, að deilur hafa verið hat-
rammar meðal æðstu manna
kommúnistaflokksins, og oft
hefur hin ráðandi kiíka bók-
staflega brytjað niður alla
keppinauta sina. Hefur það
orðið ríkinu slæm blóðtaka.
Rússnesku kommúnistarnir
trúðu á heimsbyltingu skömmu
eftir fyrra stríð og áttu í
öðrum löndum fjölmarga
skoðunarbræður. Þegar ljóst '
varð, að kapítalisku ríkin
döfnuðu áfram og ekki var
útlit fyrir, að vopnuð bylting
tækist, voru stofnaðir komm-
únistaflokkar víða um iönd til
að safna sem flestum undir
merkin, áður en tii aðalátak-
anna kæmi. Er þessum flokk-
um stjórnað beint frá Kreml
og eiga víða mikil ítök, sem
kunnugt er, enda stendur
borgarastétt allra landa ekkí
nú af öðru meiri stuggur en.
Rússum.
Bandaríkin voru meoal sig-
urvegaranna 1918. Þau fórú
seint í stríðið, og það kom létt
við Bandaríkjamenn nema hvaS
þeir högnuðust vel á söla
hernaðarnauðsynja til banda- .
manna sinna, eii það verð iðn-
aði Bandaríkjanna mikil lyfti-
stöng.
Velmegun mikil var í
Bandaríkjunum, og landið náði
sér furðulega eftir kreppuna
miklu. Landið er aíar áuðugt
og' þjóðin, sem byggir það, át-
orkusöm. Má •segja,. að mi'kilL
hluti Bandaríkjarnanna (og
Kanadabúa) sé niðjar þess
góða kjarna lágstéttarfólks , í
Evrópu, sem hafði dug i'sér og'
þol til þess að ríia sig frá
eymdarkjÖrum sínum á 19.
öld og fyrra hluta 20. aldar.
I Bandaríkjunum bauðst nog
landrými og rriíkil auðsvon, og
allt fram á síðustú ár hefur
það hent, að menn yrðu þar
milljónungar á örskammri
stund.
Bandaríkín framleiða allra
þjóða mest af oliu,- stáli, kol-
um, bílum og kvikmyndum.
Allt þetta hefur stuðlað að því
að gera Bandaríkin að auðug-
asta landi heims, og eru þetta
þau atriði, sem i nútima þjóð-
félagi eru bezt fallin til a5
stuðla að áhrifavaldi meðal
annarra þjóða á einn eða ann-
an hátt.
Það gat ekki héldur hjá því
j farið, að Baridáríkin næðú
ítökum hjá öðrum þjóðum.'
Þau hafa flutt út kyríLtrin öll
af fjármagni, en fram að síð-
asta stríði vár áhrifasvæði
þeirra mestmegnis bundið við ,
meginland Ameriku, þar sem
segja má, að Bandaríkin ráði
næstum óskorað, og Kína.
Bandaríkin héldu sig a tS
mestu utan deilna hinna stór-
veldanna. enda var ekki laust
við, að þau vildii láta þaú bít-
ást, en koma svo sem hinn
1 ' '^Fraríiliálí á 6. siöft. ,