Frjáls þjóð - 01.08.1968, Qupperneq 5

2. grein
MÚTMÆLAAÐGERDIR A ÍSLANDI
NIÐUR MEÐ LANDSHOFÐINGJANN
Skólapiltar neita að skála fyrir Hilmari Finsen
StöcSulögin, sem danska
þingið setti A janúar 1871,
án þess a'ö leita -íamráös viÖ
íslenzka þingiö eöa sam-
þykkis þess, mæltust mjög
illa fyrir á íslandi. Þessi laga
setning, ásamt konungsúr-
skurði 4. maí 1872 um stofn
un landshöfcSingjaembættis,
vakti nokkra mótmælaöldu,
fyrst á alþingi sumariö 1871
þar sem stöðulögunum var
mótmælt, og síðar í kring-
um stofnun landshöfÖingja-
embættisins voriö 1873 og
á Þingvallafundi sumarið
eftir.
LandshöfÖinginn nýi hafÖi
töluvert meiri völd en stift-
amtmaÖur hafÖi haft, og
þótti mönnum sem verið
væri að herÖá á veldi Dana
á íslandi. Ekki jók þaö á
vinsældir hins nýja embætt-
is að í það var skipaður
Hilmar Finsen, sem verið
hafði stiftamtmaður frá því
1865. Hilmar var sonarson-
ur Hannesar Finnssonar
biskups, en var alinn upp í
Danmörku og haföi ekki til
íslands komið fyrr en hann
gerðist stiftamtmaður. Var
hann dyggur þjónn danskra
stjórnarvalda og skiljanlega
lítt vinsæll af róttækari
mönnum á íslandi.
Allmikil ólga var í mönn-
um út af þessum atburðum,
einkum meðal skólapilta.
Til tíðinda dró þó ekki fyrr
en 1. apríl, daginn sem Hilm
ar Finsen tók við embætti
landshöfðingja. Um nóttina
hafði svartur fáni (sumir
nefna líka dauðan hrafn)
verið dreginn að húni á
flaggstöng landshöfðingja
fyrir framan núverandi
stj órnarráö shús. Á flaggið
var letrað: „Niður með
landshöfðingjann". Sömu-
leiðis hafði plakötum með
SÖmu áletrun verið komið
upp víðsvegar um bæinn.
Ekki er vitað hverjir stóðu
fyrir þessum aðgerðum, en
sennilegasLmá telja aö skóla
piltar hafi verið þarna að
verki. Þeir munu hafa haft
uppi ráðagerðir um að hrópa
amtmann niður, en af því
varð ekki. Svo virðist sem
þeir hafi verið einna ákaf-
astir í andstöðunni við lands
höfðingjann, eins og líka
kom fram á fæöingardegi
konungs, 8. apríl.
Þann dag voru þrjú sam-
sæti haldin í Reykjavík. Eitt
héldu skólapiltar, annað
stúdentar, menntamenn og
almennir borgarar, hið
þriöja héldu embættismenn
og betri borgarar. Jón Ól-
afsson ritstjóri heldur því
fram að í engu þessara sam-
sæta hafi skál landshöfð-
ingja verið drukkin, sem þó
var auðvitað sjálfsögð kurt-
eisisskylda, og hafði raunar
verið fastur siður að drekka
skál stiftamtmanns í slxkum
samkvæmum. Er þetta efa-
laust rétt, a. m. k. um tvö
fyrrnefndu samkvæmin.
1 il tíöinda dró ekki nema
í hófi skólapilta. Var þar
ekkert sterkara en rauðvín á
borðum, því að skólapiltar
höfðu allir gengið í nýstofn-
að ,,bindindisfélag‘‘. Mælt
var fyrir fjölda skála, kon-
ungs, íslands og kennara.
Rektor, biskup og Bergur
amtmaður Thorberg komu
þá til veizlunnar, en þeir
höfðu verið í hófi embættis-
manna. Frá því sem síðan
gerðist segir Jón Ólafsson
svo í Göngu-Hrólfi:
„Gekk rektor þá um
kring meðal pilta og bað þá,
að mæla firir skál stiftsifir-
valdanna, en til þess vanst
enginn, mælti þá einn kenn-
arinn firir skál þeirra, og
það inn málsnialli kennari
Gísli Magnússon, en alt um
það var þeirri skál lítill rómr
gjör og enginn skólapiltr
drakk hana, enda var eigi
vín þá á borðum haft. Alt
Heimskulegur prakkara-
skapur
má það heita, að varla er
svo nokkurt mannvirki á al-
manna-Ieiðum, að ekki sé
það að einhverju leyti
skemmt, ef unnt er. Vörður
stundum felldar eöa færðar
úr lagi. Steinar, sem látnir
hafa veriö á vegbrúnir eða
á brúnir við brúarsporða,
settir ofan fyrir, og má sjá
glögg dæmi þess túða (sbr.
sporðinn á Hólmsárbrúnni).
Nú er Vatna-sæluhúskof-
inn, sem nýbyggður er, eitt
dæmi þess, því fyrir stuttu
ætluöu menn að leita sér
þar skýlis í kaíaldsby! um
næturtíma, en bá var kof-
inn opinn, hurðin á öðru
hjarinu og glugginn brotinn
og kofinn þar af leiðandi
hálffullur af snjó . . . Enn
má geta þess í sambandi við
þetta, að síðan „ReglugerÖ
fyrir umferð um brúna á
Ölfusá“ var fest upp, hefur
í þrjú skipti verið brotiö
glerið fyrir auglýsingunum,
um það svaraði Bergur amt-
maðr og þakkaði firir
(þurra) skálina og mælti vel
og snjalllega firir skál skól-
sem eru að noi-ðanverðu við
brúna (stungið í gegnum
glerið með broddstaf) . . .
(Þjóðólfur, 30. 3. 1894).
N
Að hafa á höfðinu.
Hættulegur siður er það,
sem víðast viðgengst enn,
að allir menn standa berhöfð
aðir við jarðarfarir, hverju
sem viðrar. Er þaö segin
saga, að slíkt hefir ósjaldan
ollað skaða heilsu manna og
lífi. Stöku prestar eru farnir
að banna þenna ósið, en
það ættu allir prestar að
banna hann. EÖa - til hvers
miðar allur þessi langi söng
ur yfir gröfum um hávetur
og í illviðrum? Og enn er
eitt: í ísköldum kirkjum við
messugjörðir ættu menn alls
ekki að sitja með bert höf-
uð, heldur ættu prestar að
segja fólki þegar mjög kalt
er, að hafa á höfðinu. Sama
ættu prestar sjálfir að gera;
þeir eiga að hafa litla húfu
þegar frostkuldi er, eins og
ans; hrósaði hann sérílagi
þeirri reglu og siðpríði e?
þar ætti sér stað í samsæti
þessu (þar sem aðeins var
rauðvín drukkið og enginn
ölvaðr), og fór um það
mörgum fögrum orðum
Fóru svo stiftsifirvöldin
burt aftur. Enn voru ímsar
skálar druknar; nefnum vér
þar helzt til skál Jóns Sig-
urðssonar, er kand. Lárus
Halldórsson mælti firir; var
hún drukkin af fögnuði og
með óteljandi húrra-hróp-
um. Undir lok samsætis, eða
klukkan undir 1, stóð fram
piltr einn og birjaði að mæla
firir skál landshöfðingja.
Heirðist þá þegar almennur
kurr og pípublístr og fór
einn piltr til að draga tölu-
mann niðr af málpallinum;
en meðr því að þá voru þeg
ar hroðin matborð, og eigi
hnútur til að kasta að forn-
Framh. á bls. 7.
prestar opt gera erlendis,
húfu, sem ver hvirfilinn.
Prestur.
(Stefnir, 1. maí 1895).
Heyrðu kunningi!
Þú sem leyfðir þér að taka
eykarstaf, úr skúrnum hjá
honum Einari á Ósi, og fara
með hann suður í Mjóa-
fjörð, gjörðu svo vel og
skilaðu honum þangað apt-
ur eða eg neyðist til að birta
nafn þitt í Austra og kemur
það þá fyrir almenningssjón
ir, hversu mikill hættugripur
þú ert.
Fjarðaröldu, 27. jan. 1894.
Halldór Eiríksson.
(Austri, 3. febr. 1894).-
Þess hefir gleymzt að
geta, að hinn 23. febr. f. á.
(1894) andaðist að heimili
sínu, Hellum í Vatnsleysu-
strandarhreppi, Bjarni Þor-
láksson, 40 ára gamall, einn
hinn nýtasti tómthúsmaður
þar í hreppi.
(Isafold, 8. febr. 1895).
5
Frjáls þjóS — Fimmtudagur 1. ágúst 1968
GuIIkorn úr gömlum hlöium