Vikublaðið - 26.08.1994, Síða 6

6
Viðhorf
VIKUBLAÐIÐ 26. ÁGÚST 1994
Árni
Bergmann
Friðarspillir?
Þjóðríkið kemur þá inn í umræðuna
með þeim neikvæðu formerkjum, að
þar sé um að ræða helsta friðarspilli í
Níðið
/
Islendingar hafa verið að halda upp
á fimmtíu ára afmæli lýðvéldisins.
Margir lögðu orð í belg eins og
gengur og töluðu um ótvíræðan á-
vinning, bæði efnahagslegan og
menningarlcgan, sem Islendingar
hafa af því haft að koma sér upp þjóð-
ríki. En við hliðina á þeim ræðum er
annað mjög áberandi: ýmisleg skrif
sem öll eru því marki brennd að gera
sjálft þjóðríkið og þar með fullveldið
vafasamt og tortryggilegt, sem og þá
þjóðernishyggju eða sjálfsvitund þjóð-
ar sem það vill byggja á.
heiminum. Fullveldið er talið úrelt
vegna mikiiia samskiptaþarfa þjóða.
Þjóðernishyggja er talin einangrandi,
ófrjó, yfirgangssöm og fordómaftill -
fær einna helst merkinguna þjóð-
remba. En er ekki leyft að tengja sig
við eitthvað jákvætt eins og þjóð-
rækni, sjálfsvirðingu stórra þjóða sem
smárra eða blátt áfram virðingu fyrir
fjöbreytileika heimsins.
Um þetta eru inörg dæmi. Ung-
iingar úr stjórnmálafræðum skrifa
greinar um að þjóðir séu reyndar ekki
til vegna þess að þeir finna þeim ekki
ótvíræð fastaein-
kenni eins og augu
uglunnar eða kynlíf
mauranna. Jón
Baldvin skrifaði
grein í Morgunblað-
ið í vor þar sem hann
tengdi hugmyndir
um þjóðríki nær ein-
göngu við það, að á
þeim grunni hefðu
einvaldar fyrr á tíð
fylkt þegnum sínum
til landvinninga! Nú
á dögunum birtist
hér í Vikublaðinu
grein efdr Hallffíði
Þórarinsdóttur þar
sem þjóðríkið er
fyrst og síðast skoð-
að sem bölvaldur.
Annarsvegar er talað
um að hið ffanska
þjóðríki hafi reynt
að uppræta tungur
minnihlutaþjóða í
ríkinu (sem er alveg
rétt). Hinsvegar seg-
ir að „réttlætingin
fyrir tilvist þjóðríkis-
ins hefúr leitt af sér blóðugustu styrj-
aldir mannkynssögunnar" - og er þá
vitnað til skelfinga í Bosmu.
(Aður en lengra er haldið: Bosnía er
reyndar ekki þjóðríki, heldur svæði
þar sem sagan hefur skilið eftir sig
þrjá hópa Suður-Slava, sem allir tala
sama mál, en hafa aðhyllst rétttrúnað,
kaþólsku eða íslam. Og þessir hópar
bjuggu ekki áður saman í ffiðsemd
eins og Hallfríður telur, heldur við
margskonar óffið sem oftar en ekki
tengist erlendum yfirráðum (Austur-
ríkismanna, Tyrkja) og nær sú saga
margrar aldir aftur fyrir nútíma þjóð-
ríki. Gagnlegan fróðleik um þessi efni
má finna í þekktri skáldsögu Ivo
Andric, „Brúin yfir Drínu“.)
Lýðræði, jafnræði
„Réttlætingin fyrir tilvíst þjóðríkis"
- hver er hún? Blátt áfram sú lýðræð-
iskrafa, að ákvarðanir um menntun og
velferð og skatta og fleira séu teknar af
þeim sem þessar ákvarðanir kosta og
verða að sætta sig við eða njóta góðs
af. Sú jafnræðiskrafa að smærri þjóðir
geti ekki síður en þær stærri leyst á
sína ábyrgð þann vanda, að halda uppi
sæmilega siðuðu samfélagi og geti
með því lagt sitthvað gott til í reynslu-
sjóð þjóðanna. En þurfi ekki að lúta
forsjá og tilskipunum frá París,
Moskvu, Vínarborg eða London, þar
sem menn hafa eðli málsins sam-
kvæmt takmarkaðan skilning á þörf-
um Bretóna, Pólverja, Tékka eða Ira.
Menn þurfa að setja sig í sérstakar
þröngsýnisstellingar til að taka ekki
eftir því, að „réttlæting fyrir tilvist
þjóðríkis11 er í flestum greinum tengd
mjög jákvæðum gildum. Baráttan fyr-
ir tilvist þjóðríka getur svo leitt til
styrjalda - mikil ósköp, rétt eins og
sambúð stétta og trúarbragða getur
farið í þann sama farveg, eða þá valda-
barátta ríkra ætta, svo vísað sé til
helstu ófriðartíma í sögu Islands -
Sturlungaaldar.
Hæpin söguskoðun
Það er reyndar meira en hæpið að
segja, að átök um tilvist þjóðríkja leiði
af sér „blóðugustu styrjaldir mann-
kynssögunnar". Þrjátíu ára stríðið
sem tortímdi obbanum af þýsku þjóð-
inni á sautjándu öld átti sér „réttlæt-
ingu“ í átökum milli tveggja kristinna
kirkjudeilda. Borgarastríðið í Banda-
ríkjunum var margfalt mannskæðara
en uppreisnin gegn bresku krúnunni
sem leiddi til þess að Bandaríkin urðu
til. Heimsstyrjöldin fyrri var fyrst og
síðast átök milli stórvelda um skipt-
ingu Evrópu og heimsins - margra
þjóða ríki eins og Austurríki-Ung-
verjaland leystist svo upp eftir hana
vegna þess, að sigurvegararnir töldu
sér hag í að sýna sjálfstæðiskröfúm t.d.
Tékka og Pólverja skilning sem þeir
aldrei sýndu sínum eigin þegnum.
Styrjöld Stalíns gegn bændum í Sov-
étríkjunum kostaði mun fleiri manns-
líf en þátttaka Rússlands í fyrri heinis-
styrjöldinni. Og svo mætti lengi telja.
Til góðs og ills
Það sem skiptir máli í þessu sam-
hengi er að þjóðríkið og þjóðernis-
hyggjuna sem því tengist rná hafa til
ills sem góðs - rétt eins og kristin-
dóminn, sósíalismann eða sjónvarpið.
Þjóðernishyggja getur kynt undir
átök, mikil ósköp, hana má og nota til
að níðast á minnihlutaþjóðum eins og
franska dæmið sýnir. En hana má
einnig og ekki síður nota til að efla
lýðræði, jafnræði stórra og smárra
þjóða og menningarheilda (allír erum
vér nokkur virði!). Það má nota hana
til að sækja réttindi í hendur valdhafa,
ekki síst réttinn til að nota eigið
tungumál til allra hluta. Fullveldið er
ekki síst notað til þess að tryggja að
þau réttindi verði meira en orðin tóm
(með því að þjóð kemur sér upp öllurn
menningarstofnunum á eigin for-
sendum).
Allt þetta ætti að vera Islendinguin
nokkuð sjálfsagður hlutur, því við
erurn það heppnir, að einmitt þessir
jákvæðu hlutir ráða inestu um reynslu
okkar sjálfra af smáþjóðarþjóðernis-
hyggju og fúllveldi. En svo virðist ekki
lengur - amk efast maður um það
þegar lesin er grein sein sú er hér var
vitnað til, þar sem þjóðríki og þjóð-
erni fá helst ekki að vera til nema sem
bölvaldar og dragbítar.
Oll væru slík skrif í lagi ef inenn
væru barasta að fullnægja þörf sinni
fyrir að stinga á einhverju sem nefna
mætti óþolandi sjálfsánægju þjóðríkis-
ins. En því er reyndar ekki að heilsa í
því samhengi sem umræddur mál-
flutningur óhjákvæmilega gengur inn
í. Samhengið er vitanlega það, að
drjúgur hlud af hinni kjaftandi stétt
(stjórnmálamenn, fjölmiðlarar) vilja
fyrir alla muni teyma íslendinga inn í
Evrópusambandið.
Til þess að það megi takast þarf
fyrst að sannfæra landsmenn um að
fúllveldið sé úrelt, óþarft og óffarn-
kvæmanlegt, þjóðríkið skaðleg tíma-
skekkja og þjóðernishyggjan eða
þjóðræknin sveitamennska og útúr-
boruháttur og okkur til vansæmdar og
trafala í heimsþorpinu þar sem skinka,
bjór og gallabuxur eru skítbilleg og
hvert hús alsælt með fjörtíu sjónvarps-
rásir.
Wleð þessum nyja Lada Sport færðu kærkomið
! lækífæri til að eignast
kraffmikinn og göðan bil
sem hefur alla burði ávið
! \\ margfalt dýrari jeppa.
• Billinn er þægilegur i
! nkstri. með rumgóðu
i; farangursrými og i alla
j staði mun betur útbúinn
f en áður.
Líttu á Lada Sport áður en
þú heldur lengra.
Það borgar sig...
\\ ... í beinhorðum pemngum
LADA
SPORT
Öflugri og
betur útbúinn
Stærra og aógengilegra
farangursrými
Ný og kraftmeiri 1700 cc vél
Betri sæti • meó ullaráklæói
Ný og breytt innrétting
Léttara stýri
T,*MÍTÚ
Aukabunaður a mynci: álfelgur og toppgrind
ÁRMÚLA 13 • SÍMI: 68 12 00 • BEINN SÍMI: 3 12 36
um þjóðríkið