Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.2005, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 8. janúar 2005 | 3
T
ónlistarárið 2004 var um margt
líkt árinu á undan. Allt í sóm-
anum gætu verið einkunnar-
orðin, en fátt eitt sem uppúr
stóð sem einstakt eða fágætt.
Gróskan margumtalaða var þó
mikil að vanda, tónleikar með sígildri senni-
lega aldrei fleiri, að minnsta kosti yfir vetr-
armánuðina.
Hásumarið er vertíð sumartónleikanna,
tónlistarhátíða og sumartónleikaraða, og á
þeim vettvangi var mikið umleikis eins og
endranær. Þau tímamót urðu á árinu, að
frumkvöðull sumartónleika á Íslandi, Helga
Ingólfsdóttir, stjórnaði
sínum síðustu sumartón-
leikum í Skálholti, en þar
hófust sumartónleikar fyr-
ir liðlega 30 árum. Í árslok
var arftaki Helgu kynnt-
ur, Sigurður Halldórsson sellóleikari, sem
hefur mikla reynslu af tónleikahaldinu í Skál-
holti, sem hljóðfæraleikari, en ekki síður sem
söngvari í Hljómeyki, sem hefur verið eins
konar sumarkór Skálholts frá því hann var
stofnaður, og átt stóran þátt í því góða starfi
sem þar hefur verið unnið. Framlag Helgu til
tónlistarlífsins í landinu verður seint til fulln-
ustu metið. Með frumkvöðulsstarfi sínu skap-
aði hún hefð fyrir flutningi nýrrar íslenskrar
tónlistar í bland við gamla tónlist – músík-
mixtúru sem hefur virkað vel og átt miklum
vinsældum að fagna. Undir hennar stjórn í
Skálholti hafa mörg bestu kórverk þjóð-
arinnar á síðustu þrjátíu árum heyrst í fyrsta
sinn.
En hverjir voru topparnir í tónlistarárinu
2004? Fyrir íslenska tónlist var það tvímæla-
laust það að Hauki Tómassyni skyldi hlotnast
Tónlistarverðlaun Norðurlandaráðs fyrir
verk sitt, Fjórða söng Guðrúnar.
Klais-áhrif
Svo virðist sem vegsemd Klais-orgelsins í
Hallgrímskirkju sé farin að skila hingað
hverjum orgelsnillingnum á fætur öðrum.
Orgeltónleikar í kirkjunni voru margir á
þessu ári, og þónokkrir afburða góðir. Tón-
leikaröðin Sumarkvöld við orgelið skartaði
nokkrum afburðaorganistum, þeirra á meðal
Bretanum Christopher Herrick. Um áhrifa-
mikinn flutning hans á tilbrigðum Liszts við
stef Bachs, Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen,
sem Liszt samdi eftir að hafa misst tvö börn
sín, skrifaði Jónas Sen: „Óhætt er að fullyrða
að þetta hafi verið eitt mergjaðasta augnablik
í íslensku tónlistarlífi í lengri tíma.“ Tveimur
vikum uppskar franski organistinn Thierry
Mechler ekki síðri dóm gagnrýnanda blaðsins
fyrir tónleika sína í sömu tónleikaröð, og
Stephen Tharp, bandarískur organisti, sýndi
bæði fádæma tæknikunnáttu og listfengi á
tónleikum sínum í röðinni í ágúst. Þegar
Tharp kom svo aftur hingað í desem-
bermánuði til tónleikahalds, biðu hans margir
þeir sem höfðu heyrt í honum í sumar, og var
honum tekið eins og stjörnu – hann hafði í
nógu að snúast við að árita tónleikapró-
grömm bæði fyrir og eftir tónleika – og í hléi.
Fyrri tónleikar hans hér voru með allrabestu
tónleikum sem gagnrýnandinn og organistinn
Jón Ólafur Sigurðsson hafði heyrt um dag-
ana, og stemmningin á mögnuðum tónleikum
hans í desember var einstök.
Ef til vill voru þetta hápunktar ársins í tón-
listinni; – kannski ekki. Það er þó alltént víst
að Hallgrímskirkja og Listvinafélag kirkj-
unnar hafa sameinast um að leggja þann
metnað í orgeltónleikahald, sem sæmir því
mikla og góða hljóðfæri sem þar var reist fyr-
ir rúmum tólf árum.
Nærvera Guðs
Listahátíð sveik ekki tónlistarunnendur um
góða tónleika nú frekar en fyrri daginn. Þótt
allir sígildu tónleikar hátíðarinnar hafi verið
sérstaklega góðir, báru án efa af tónleikar
kanadíska píanóleikarans Marc-Andrés
Hamelin, en sagt hefur verið um töfra hans
við hljómborðið að þeir storki náttúrulögmál-
unum. „Nærvera Guðs“ var yfirskrift afar lof-
samlegs dóms Jónasar Sen, sem sagði að tón-
leikarnir hefðu verið hvorki meira né minna
en „listræn opinberun.“ Tvennir tónleikar
Brodsky-kvartettsins voru gríðarlega vel
heppnaðir, og tónleikar I solisti Veneti og Ás-
hildar Haraldsdóttur flautuleikara þóttu frá-
bærir. Söngstjarna Listahátíðar, rússneska
dívan Olga Borodina, sem söng með Sinfón-
íuhljómsveit Íslands, var mistæk, en stór-
fenglegur söngur hennar í ítölskum óperu-
aríum, var þó talsvert meira en sárabót fyrir
það sem á vantaði í ljóðasöngshluta tón-
leikanna. Músíkölsku æringjarnir í frönsku
sveitinni Klezmer nova áttu eina bestu tón-
leika ársins; frábærir músíkantar og sviðs-
framkoma þeirra afburða skemmtileg.
Á tónleikum þeim sem hér hafa verið upp
taldir, voru útlendingar í nánast öllum aðal-
hlutverkum. Það er kannski sárt, en stað-
reyndin er sú, að enn eigum við nokkuð í land
með að standast því snúning sem best gerist
erlendis. Okkur vantar einfaldlega ennþá
hnjúkana sem rísa upp úr annars þokkalega
hálendu tónlistarlandslaginu. Að sama skapi
má segja að það sé okkur hollt að fá lista-
menn á borð við þessa snillinga hingað til
lands, til að bera okkur saman við, en líka
einfaldlega til að fá tækifæri til að njóta þess
allra besta. Þessar heimsóknir ættu frekar að
blása okkur kappi í kinn en að draga úr okk-
ur; víkka sjóndeildarhring okkar og bera okk-
ur ferska vinda. Orð mín má engan veginn
skilja svo að hér séu ekki gerðir góðir hlutir.
Öðru nær. Íslensk tónlistarmenning stendur
með miklum blóma og tónlistarmenn vinna
vel og spila vel, það er reglan, og eins og á
síðustu árum, algjör undantekning ef tón-
leikar eru með öllu illa heppnaðir.
Unga kynslóðin
Vonin blaktir þó enn á skarinu og sýnt að
senn fari ef til vill að draga til meiriháttar
tíðinda í íslensku tónlistarlífi. Yngsta kynslóð
tónlistarmanna okkar vakti mikla eftirtekt á
árinu, og ljóst að í þeim flokki gætu leynst
stórir listamenn. Tríó Gorkí Park, skipað
Birnu Helgadóttur píanóleikara, Unu Svein-
bjarnardóttur fiðluleikara og Freyju Gunn-
laugsdóttur klarinettuleikara hélt afbragðs-
góða tónleika í ágúst, en metnaður þessa
unga kammerhóps liggur í frábærri spila-
mennsku og vel smíðuðum efnisskrám. Jónas
Sen fullyrti að Gorkí Park væri þegar einn
fremsti kammerhópur landsins. Einn af há-
punktum Myrkra músíkdaga snemma á árinu
var vafalítið flutningur Víkings Heiðars
Ólafssonar píanóleikara og Blásarasveitar
Reykjavíkur á Konsert fyrir píanó og blásara
eftir Stravinskíj. Víkingur er kornungur en
hefur þegar vakið mikla eftirtekt fyrir frá-
bæran leik. Jónas Sen sagði um leik hans á
tónleikunum. „Víkingur er afburða píanisti
með gríðarlega tækni; leikur hans var hvass
eins og tónlistin krefst, hratt fingraspil var
sérlega tært, háskaleg heljarstökk eftir
hljómborðinu svo örugg og þróttmikil að það
hrikti í flyglinum. Þetta var frábær flutn-
ingur og veisla fyrir eyrun.“ Enn eitt ung-
mennið heillaði gagnrýnendur á haustdögum.
Ari Vilhjálmsson fiðluleikari hélt sína fyrstu
einleikstónleika í Salnum og fór gagnrýnandi
hástemmdum orðum um frammistöðu hans,
og bauð hann þegar í velkominn í fremstu röð
íslenskra hljóðfæraleikara. Ari, Víkingur
Heiðar og Gorkí Park eru öll tilnefnd til Ís-
lensku tónlistarverðlaunanna sem bjartasta
vonin í sígildri tónlist.
Umræða
Umræður um tónlistarhús voru óvenju litlar
á árinu miðað við fyrri ár. Svo virðist sem
þeir sem hafa látið sig byggingu hússins
varða treysti því að unnið sé af kappi við und-
irbúning, en samkvæmt síðustu áætlun hefst
bygging þess á næsta ári, og lýkur árið 2008.
Umræður sköpuðust hins vegar um verk-
efnaval Sinfóníuhljómsveitar Íslands eftir að
gagnrýnendur blaðsins settu út á rýran hlut
íslenskrar tónlistar á efnisskrá hljómsveit-
arinnar og daður hennar við lágmenningu,
sem skiptar skoðanir hafa verið um hvort hafi
heppnast sem skyldi. Efnt var til málþings
um þessi mál, og annars þar sem staða sam-
tímatónlistar var í brennidepli. Það má telja
til tíðinda og sérstakt fyrir árið að efnt hafi
verið til málþinga af þessu tagi um það sem
snýr almennt að tónlist og tónlistarlífi.
Tónlistarútgáfa var metnaðarfull á árinu,
og bar þar trúlega hæst útgáfu á silfurplötum
Kvæðamannafélagsins Iðunnar, en sá mikli
sjóður á vafalítið eftir að verða íslenskum
tónskáldum og tónlistarmönnum brunnur
sem hægt verður að sækja í til nýsköpunar í
tónlistinni.
Úthlutað var úr Nýsköpunarsjóði tónlistar-
innar í annað sinn á árinu, og ljóst að það
fjármagn sem í hann hefur verið lagt dugar
engan veginn til þeirra fjölmörgu verkefna
sem tónlistarmenn og aðrir sækja um fé til.
Í árslok náðust samningar milli tónlistar-
kennara og sveitarfélaganna, en málefni tón-
listarskólanna voru talsvert til umræðu á
árinu. Þar eru mörg vandamál enn óleyst og
líklegt að umræða um tónlistarmenntun muni
setja svip sinn á nýbyrjað tónlistarár.
Ár orgelsins, ungdómsins
og erlendra gesta
Tríó Gorki Park „… metnaðurinn liggur í frábærri spilamennsku og vel smíðuðum efnisskrám.“
Morgunblaðið/Ásdís
Marc-André Hamelin „„Nærvera Guðs“ var yfirskrift afar lofsamlegs dóms Jónasar Sen, sem sagði að
tónleikarnir hefðu verið hvorki meira né minna en „listræn opinberun.““
Morgunblaðið/Jim Smart
Víkingur Heiðar Ólafsson „Einn af hápunktum Myrkra músíkdaga var flutningur Víkings og Blásara-
sveitar Reykjavíkur á Konsert fyrir píanó og blásara eftir Ígor Stravinskíj.“
Morgunblaðið/Árni Torfason
Tónlist
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
Höfundur er tónlistargagnrýnandi Morgunblaðsins.
Lesbók | Íslensk menning 2004