Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.2005, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 19. mars 2005 | 11
Nýjasta skáldsaga Ian McEwan,Saturday, eða Laugardagur,
hlýtur góðar viðtökur gagnrýnenda.
Í bókinni segir
frá afdrifaríkum
sólarhring í lífi
taugaskurðlækn-
isins Henry Per-
owne. Dagurinn
er 15. febrúar
2003 þegar tæpar
tvær milljónir
Lundúnabúa
mótmæltu fyr-
irhuguðum
stríðsrekstri Breta í Írak. Á leið
sinni í vinnuna lendir Perowne í úti-
stöðum við smákrimma sem reynast
hafa miklar afleið-
ingar fyrir söguhetj-
una.
Að mati gagnrýnanda Inform-
ation styrkir McEwan með þessari
bók stöðu sína sem einn greindasti,
áhugaverðasti og skemmtilegasti
höfundur samtímans. Saturday er
að sögn gagnrýnanda snilldarvel
saman sett skáldsaga, uppfull af sið-
ferðilegum deiluefnum, þar sem lyk-
ilspurning bókarinnar snýr að því
hvað siðmenntaður einstaklingur er
reiðubúinn að gera í þeim tilgangi að
vernda þá sem hann elskar þegar
hann þarf skyndilega að takast á við
bæði frumstæðan og ósiðmenntaðan
ógnvald.




Fyrsta bók Kelly Braffet, Josieand Jack, lofar góðu að mati
gagnrýnanda The New York Times.
Segir hann staðsetningu sögunnar í
smábæ í vesturhluta Pennsylvaníu
henta hinum gotneska anda bók-
arinnar afar vel. Í forgrunni eru
flókin samskipti táningssystkina
Jacks og Josie sem alast upp við
fremur ömurlegar aðstæður. Þau
eru móðurlaus og ganga því nánast
sjálfala, en ofbeldisfullur faðir
þeirra, sem er prófessor í lækn-
isfræðum, lætur aðeins sjá sig á
heimilinu um helgar þegar hann
býður vinnufélögunum á fyllerí
heima hjá sér.
Sagan um Josie og Jack er að
mati gagnrýnanda afar vel upp
byggð. Höfundur býr yfir þeim
hæfileika að fá lesendur til að langa
óstjórnlega til að vita hvað gerist
næst, sem helgast fyrst og fremst af
góðum hraða frásagnarinnar. Á það
sérstaklega við í síðari hluta sög-
unnar þegar systkinin flýja
bernskuheimili sitt og hverfa á vit
ævintýranna í New York.




Allt frá því að Cynthia Ozicksendi frá sér sína fyrsta skáld-
sögu, Trust, árið 1966, hefur hún
ítrekað tekist á við afleiðingar gyð-
ingahaturs nas-
ista í skáldverk-
um sínum. Það á
einnig við um nýj-
ustu sögu hennar
er nefnist The
Bear Boy eða
Bjarnardreng-
urinn og gerist í
Bandaríkjum
millistríðsáranna.
Ung mun-
aðarlaus stúlka, Rose Meadows,
ræður sig til starfa hjá prófessor
Mitwisser og fjölskyldu hans, sem
nýflúin er frá Berlín til Bandaríkj-
anna í leit að nýju lífi. Að mati gagn-
rýnanda The Guardian er bókin í
senn bitur, hugljúf og heillandi í
margbreytileika sínum, en um leið
nokkuð kvalafull lesning. Segir hann
Ozick sem höfund greinilega heillast
sérstaklega af þverstæðum og þeim
siðferðilegum spurningum sem fel-
ast t.d. í samspili gnægtar og fá-
tæktar, hugar og líkama, sagnfræði
og ímyndunar.
Líkt og í fyrri bókum Ozicks snýr
eitt lykilþema bókarinnar að því
hversu saklaus og bláeygður hinn
nýi heimur vestanhafs er gagnvart
þeirri mannvonsku og því óréttlæti
sem Mitwisser-fjölskyldan hefur flú-
ið. Í umsögn sinni veltir gagnrýn-
andi því fyrir sér hvernig standa
skuli á því að skrif Ozicks hafi ekki
vakið meiri athygli í Bretlandi en
raun ber vitni. Telur hann það m.a.
stafa af því að í verkum hennar er
aldrei neitt einfalt og aldrei neitt
sem sýnist.
Erlendar
bækur
Ian McEwan
Cynthia Ozick
K
azuo Ishiguro fæddist í Naga-
saki í Japan 1954 og fluttist til
Englands með foreldrum sínum
er hann var á sjötta ári, en fað-
ir hans var haffræðingur og
vann að rannsóknum fyrir
bresk stjórnvöld. Ishiguro segir að alltaf hafi
staðið til að snúa aftur til Japan, á hverju ári
hafi það verið rætt á heimilinu að nú væri tími
til kominn. Fyrir vikið fannst honum aldrei
eins og hann ætti heima á Englandi, hann var
alltaf á leiðinni heim, og hann segir að fyrir sér
sé England ævinlega goðsagnakenndur staður.
Ákvörðun um að setjast að í Englandi fyrir
fullt og fast var ekki tekin fyrr en hann var
sextán ára og fyrir vikið
segist Ishiguro sífellt hafa
verið að búa sig undir það
að flytjast til Japan, meðal
annars með því að gera
sér í hugarlund hvernig Japan væri byggt á
minningarbrotum hans þaðan og ímyndum.
„Fólki fannst eins og Japan væri eins og fram-
andi pláneta og það gaf mér visst frelsi til að
skálda upp Japan fyrir vini mína.“ Þegar hann
svo kom til Japan í fyrsta sinn frá fimm ára
aldri 1989 áttaði hann sig á að það Japan sem
hann mundi eftir er ekki til heldur aðeins brot
af Nagasaki.
Innblásinn af Margaret Drabble
Sem táningur hafði Ishiguro mikinn áhuga á
tónlist og samdi lög af miklum móð. Það bráði
af honum þegar hann tók að skrifa lengri texta.
Hann tók sér frí frá námi 1973 og fór meðal
annars í puttaferðalag um Bandaríkin. Hann
tók svo upp þráðinn í Kent-háskóla þar sem
hann lærði ensku og heimspeki. Hann útskrif-
aðist 1979 og fór að vinna við að aðstoða heim-
ilislausa þar sem hann hitti eiginkonu sína sem
vann sama starf. Hann segist ekki hafa haft
neinn sérstakan áhuga á bókmenntum á þeim
tíma, en lestur á Jerusalem the Golden eftir
Margaret Drabble varð honum hvatning til að
spreyta sig á að skrifa skáldsögu. Ekki datt
honum þó í hug að nokkur vildi gefa hana út
hvað þá að einhver myndi vilja kaupa bækur
eftir hann.
A Pale View of the Hills, kom út 1982 og var
vel tekið og verðlaunuð. Í kjölfarið var Ishig-
uro boðið að skrifa handrit að sjónvarpsþáttum
fyrir BBC og í framhaldi af því hætti hann að
vinna úti og tók til við að skrifa í fullu starfi.
An Artist of the Floating World (Í heimi hvik-
uls ljóss, Bjartur 1991) kom út 1986 og enn
fékk Ishiguro verðlaun, nú Whitbread-
verðlaunin fyrir bók ársins.
Í A Pale View of Hills og An Artist of the
Floating World segist Ishiguro meðal annars
hafa verið að skírskota beint til japansks upp-
runa síns en honum hafi síðan þótt það óþægi-
legt hve menn tóku að leita til hans með spurn-
ingar og álit á japanskri menningu, nýjum
bókum eða álíka, enda vissi hann næsta lítið
um Japan. „Ég vissi meira en almennur Eng-
lendingur, en ekki meira en hver sá sem hafði
kynnt sér líf í Japan af einhverjum áhuga.“
Frægasta bók Ishiguros, Remains of the Day
kom út 1989 (Dreggjar dagsins, Bjartur 1990).
Fyrir hana fékk Ishiguro Booker-verðlaunin og
síðan var gerð vinsæl kvikmynd eftir henni
sem fékk fjölda tilnefninga til Óskarsverðlauna.
Skrifaði sig út í horn
Í þessum bókum þremur, A Pale View of Hills,
An Artist of the Floating World og Remains of
the Day notaði Ishiguro svipaða frásagn-
artækni; eldri maður eða kona leit yfir farinn
veg og velti fyrir sér mistökum ævinnar. Hann
segist hafa ímyndað sér að eftir því sem maður
yrði eldri væri fortíðin ljósari en annað hafi
komið á daginn er hann sjálfur tók að eldast,
nálgaðist fimmtugsaldurinn. „Þegar ég velti
fyrir mér ævi minni sé ég mikinn fjölda
ákvarðana – sumar tók ég yfirvegað, aðrar rat-
aði ég á fyrir slysni og enn aðrar tók ég óafvit-
andi.“
Hann segir í dag að eftir að Dreggjar dags-
ins kom út hafi sér fundist sem hann væri bú-
inn að skrifa sig út í horn, fannst sem hann
hefði skrifað sömu bókina þrívegis og yrði að
gera eitthvað annað, skrifa „öðruvísi“ bók, erf-
iða og sérkennilega. Afrakstur þeirrar ákvörð-
unar var The Unconsoled, sem kom út 1995
(Óhuggandi, Bjartur 1996).
The Unconsoled var frábrugðin öllum þeim
bókum sem Ishiguro hafði áður skrifað, þéttari
vefur og uppbyggingin allt önnur. Bókin, sem
er 600 síður, gerist í ónefndri evrópskri borg
og segir frá endalausri bílferð píanóleikara á
tónleika sem aldrei eru haldnir. Henni var ekki
vel tekið, en með tímanum hafa menn kunnað
betur að meta hana og margir af þeim sem
dæmdu hana hart á sínum tíma hafa skipt um
skoðun.
When We Were Orphans, sem kom út 2001
(Veröld okkar vandalausra, Bjartur 2002), var
öllu venjulegri bók, ef svo má segja, svipaði til
fyrstu bóka Ishiguros þó greinilegt sé að hann
sé að fjarlægjast hefðbundna frásagnartækni
að nokkru. Hún var meðal annars tilnefnd til
Booker-verðlaunanna.
Undanfarin ár hefur Ishiguro skrifað nokkuð
fyrir kvikmyndir, skrifaði til að mynda hand-
ritið að Hvítu greifynjunni, kvikmynd James
Ivory sem frumsýnd verður á árinu. Einnig
skrifaði hann hluta af handriti myndarinnar
Sorglegasta tónlist í heimi sem frumsýnd var á
síðasta ári. Hann segist gera það aðallega til
gamans og einnig til að læra af því. „Aðalvinna
mín er að skrifa bækur, en ég er áhugasamur
viðvaningur í handritsgerð,“ segir hann og
bætir við að kvikmynd sé ólík skáldsögunni að
því leyti að mynd og orð vinna saman í fyrr-
nefnda verkinu en í því síðara sé ekki úr neinu
að spila nema orðum. „Eitt af því sem mér
þykir skemmtilegast við handritsgerð er að
hún byggist á samvinnu. Það er óheilbrigt að
vera sífellt að skrifa skáldsögur. Rithöfundur
vinnur ekki með öðrum eins og tónlistarmenn
eða leikarar og það er hættulegt að kynnast
ekki nýjum hugmyndum.“
Ekki vísindaskáldsaga
Fimmta skáldsaga Ishiguros, Never Let Me
Go, kom svo út fyrir stuttu og var gríðarlega
vel tekið í Bretlandi. Kveikjan að bókinni var
er Ishiguro sá fyrir sér hóp af ungu fólki sem
sat og ræddi bókmenntir og hversdagslega
hluti án þess að gera sér grein fyrir yfirvofandi
ógn. Þetta var fyrir fimmtán árum og Ishiguro
segist hafa skrifað sögu af þessum ungmennum
aftur og aftur en aldrei verið ánægður því hann
áttaði sig ekki á hver ógnin væri. Lausnin kom
svo er hann hlustaði eitt sinn á útvarpsþátt um
líftækni og sá fyrir sér hvað steðjaði að ung-
mennunum.
Fyrir vikið hafa ýmsir talið Never Let Me
Go vísindaskáldsögu, framtíðarsögu, en Ishig-
uro segist ekki hafa haft neitt slíkt í huga,
hann hafi sjálfur lítinn áhuga á slíku og ekki
nennu til að hugsa upp nýstárlega framtíð-
artækni. Síst hafi hann þó verið að spá fyrir
um framtíðina, heldur langaði hann að skrifa
sögu sem allir lesendur hennar gætu samsamað
sig. Í viðtali á vefsetri Random House-
útgáfunnar segist hann hafa séð sögusviðið fyr-
ir sér sem England áttunda og níunda áratug-
arins, það England sem hann ólst upp í. „Ég sá
fyrir mér England á skýjuðum degi, auðir akr-
ar, dauft sólskin, móskulegar götur, yfirgefin
býli og auðar götur.“
Framan af Never Let Me Go er eins og les-
andinn sé að fylgjast með nemendum í hefð-
bundnum heimavistarskóla, sérkennilegum um
margt að vísu, en gæti eins verið heimavist. Is-
higuro segist hafa valið skólann til að sýna
heim barna sem einangruð eru frá umheim-
inum og fá síðan að vita sannleikann smám
saman, líkt og börn almennt: „Börn eru ein-
angruð frá heimi hinna fullorðnu og fá upplýs-
ingar um heiminn sem bíður þeirra í smá-
skömmtum, gjarnan með drjúgri skvettu af
blekkingu, góðlátlegri eða ekki.“
Einræktaðir líffæragjafar
Þeim sem hyggjast lesa bókina er bent á að
betra sé að lesa ekki kaflann sem hér fer á eft-
ir, enda er bókin ekki síst vel heppnuð vegna
þess hvernig söguþráðurinn birtist smám sam-
an.
Sögumaður bókarinnar er Kathy H, sem er
31 árs og starfar sem umsjónarkona sem sinnir
sjúklingum að því er virðist framan af. Hún
rifjar upp æskuárin í Hailsham, sem er eins
konar heimavistarskóli, en þó sérkennilegur
um margt. Smám saman áttar lesandinn sig
svo á því hvað það er sem er svo sérkennilegt
við lífið í Hailsham og líf Kathy H í dag – hún,
og börnin og ungmennin öll sem eru með henni
í Hailsham, eru einræktuð til að vera líf-
færagjafar. Þegar þau eru orðin fullvaxin byrja
þau að „gefa“ líffæri úr sér og líkamshluta þar
til þau deyja, ung vitanlega. Kathy H hugsar
um þá sem eru að jafna sig eftir slíkar líf-
færagjafir, hjálpar þeim að sætta sig við hlut-
skipti sitt þar til þeir eru búnir, eins og hún
kallar það. Sjálf er hún í þann mund að fara að
„gefa“ líffæri.
Tilfinningin sem hellist yfir lesandann þegar
þetta kemur í ljós, ógnin sem kraumar undir
yfirlætislausum textanum, er óttaleg – minnir
einna helst á það er raunverulegt eðli eyj-
arinnar W rennur upp fyrir lesanda í san-
nefndri skáldævisögu Georges Perec.
Sorg, gleði og ást
Þótt mikil sorg sé falin í sögunni er það líka
gleði og ást. Ishiguro segir að þegar hann var
að hefjast handa hafi honum fundist sem þetta
yrði glaðværasta bók hans, enda megi ekki
gleyma því að fólk tregi aðeins hve lítill tími sé
til að lifa að það eigi dýrmætar minningar.
„Fólkið í sögunni trúir því, líkt og við öll, að
ástin geri alla hluti mögulega, eins órökrétt og
það annars er, meðal annars losað mann undan
örlögunum.“ Víst sé sögusviðið um margt dap-
urlegt „en ekki dapurlegra en það sem við vit-
um öll, að við erum dauðleg,“ segir hann.

Byggt á Guardian, vefsetri Random House o.fl.
Öll erum við dauðleg
Það þykja meiri háttar tíðindi þegar ný bók
berst frá enska rithöfundinum Kazuo Ishiguro,
sem er að vísu fæddur í Japan en hefur dvalið
nánast allan sinn aldur í Englandi. Hann er
þekktastur fyrir skáldsöguna Remains of the
Day, eða Dreggjar dagsins eins og hún heitir í ís-
lenskri þýðingu, og samnefnda kvikmynd sem
naut mikilla vinsælda fyrir nokkrum árum. Fyrir
skemmstu kom út fimmta skáldsaga Ishiguros
sem hefur vakið mikla umræðu um einræktun og
siðferðisspurningar tengdar henni.
Kazuo Ishiguro Nýjasta skáldsaga hans, Never Let Me Go eða Slepptu aldrei tökum á mér, sem væntanleg er í
byrjun næsta mánaðar, fær afar góður viðtökur hjá gagnrýnanda The Guardian.
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is