Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.2005, Blaðsíða 7

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 19. mars 2005 | 7
tjáning, án þeirra, óhugsandi. Hvorttveggja verður að hafa í huga
sem órjúfanlegt, ekki aðeins á þeim tíma, heldur á öllum þeim,
sem mannveran þekkir. Einnig nú hafa tækniframfarir á þessu
sviði verið talsverðar. Léreftsgerðin í Belgíu er aldagömul og
traust, og áfram þræðir hún sína slóð, sem þeir eru hressir yfir,
er að því standa. Það veit ég, því að eitt sinn heimsótti ég höf-
uðbólið þar í landi. En meiri hafa breytingar verið í framleiðslu
synthetískra lita og bindiefna nútímans, því að endurreisnin er
langt að baki. Þá var kvartað yfir óþjálum fernis, þess gerist nú
ekki þörf. Ekki er nauðsynlegt, að allt séu náttúruefni, ef þau
ekki eru nógu góð, verða þau að víkja. Efnafræði nútímans býður
upp á margar lausnir, og sá á kvölina sem ekki veit völina. Hol-
lendingar bjóða bezt, eins og við var að búast. Efnafræðingar á
þeim slóðum hafa gert ítarlega efniskönnun á verkum gamalla
meistara, svo framarlega sem það er mögulegt. Hvert sem er
sannleiksgildi slíkra fullyrðinga, er víst að lausnin er frábær,
enda tel ég hana vera þeirra eigin, fyrst og fremst. En hvers-
vegna skilar hún sér ekki til þeirra, sem ættu að renna til hennar
hýru auga? Hinir gömlu meistarar hefðu án efa gert það, svo
glæst efni, föst og fljótandi, hafa þeir tæplega milli handa haft.
Ekki er hugmyndafræði nóg, líka þarf að huga að efnisheimi,
hvaða nafni sem hann nefnist. Olíulitir eru gljúpir, massífir, þétt-
ir, þykkir, þunnir, gegnsæir. Þeir voru, eru, og verða um ófyr-
irsjáanlega framtíð, vegna langtíma yfirvegunar í tækniþróun,
frjóastir allra efna til myndsköpunar. Sú þróun var í rás árþús-
undanna, eins og segir í vísunni um vorið, að „því miðar hægt og
hægt“, samt ekki án stökkbreytinga í sínum árstíðum. Gömlu
módernistarnir klöppuðu saman lófunum, stöppuðu niður fót-
unum, og sneru sér rækilega í hring, svo að flest sem í þeirra
kjalsogi lenti varð kollvelta. Þegar bilið nú breikkar á rúmsjó
tímans, er stefnan auðveldar tekin, samt aldrei án þess að tekið
sé mið af ofanskráðu.
Nú má kannski segja, að senn skuli ég hætta lofsöng um Cro
Magnon-manninn, því list hans hafi verið frumstæð, og hans vís-
indi einnig. Vissulega var hann samt fyrsti efniskönnuður í sögu
mannkyns. Slík könnun hefur nú hlaðið upp miklu bákni gervi-
efna, sem óhjákvæmilegt er, því vísindin fæða af sér þann heim. Í
myndlist, einkum málaralist, hafa vísindi lengi verið að verki,
unnið vel og gera enn, því ekkert hafa þau skemmt, nema síður
sé. Ástæðan er einfaldlega sú, að virðing fyrir náttúruefnum hef-
ur skapazt í langtíma starfi, en vísindamenn hafa þó ekki látið
aftra sér frá tilraunum, sem leitt hafa til bóta á efnavali. Ég fæ
ekki séð annað en jafnvægi sé þar gott, því mikið er af góðum
náttúruefnum, þótt ekki sé um algild lögmál að ræða. Synthetísk
efni geta bætt sumt, renna mjúklega inn í heildina, samlagast svo
vel, að engin röskun á sér stað. Gott væri, ef oftar tækist svo til, á
ýmsum öðrum sviðum. Könnun efnisheims hefur í gerviefnum og
tækjaflóði mörgu drekkt, jafnt í mannlífi sem náttúrunnar ríki.
Hátæknin verður vélrænt alræði, sé mótvægi ekki fyrir hendi.
Hún getur þá valdið andarteppu, en ég mæli samt ekki með aft-
urhvarfi til hnútaleturs.
Málaralistin gengur sinn efnis gang líkt og sólkerfi, og tölvu-
tækni ratar í ferlið, sem ný reikistjarna. En sé horft til seinni
hluta 20. aldar, einmitt þegar málaralist varð fyrir meira aðkasti
en nokkur önnur listgrein, létu efniskönnuðir þau ólæti sig engu
varða, og héldu sínum rannsóknum ótrauðir áfram. Árangri hef-
ur það skilað slíkum, sem ég lauslega hef minnst á. Fyrr á tímum
var gjarnan talað um töfraefnið, já, hver vildi ekki eignast sitt
fasta og fljótandi Grail? Ég veit satt bezt að segja ekki, hvaða orð
væri nú við hæfi að nota. Eitt er samt víst, ekki er um neitt þús-
und og einnar nætur ævintýri að ræða, öllu heldur ótímabundið
lögmál efnisins, er miðlað getur vitneskjunni: Fylgir þú mér,
fylgi ég þér.
Febrúar–apríl 2004
’Vil ég þá færa tölvuna í átt að málverki? Já, á vissan hátt, þótt alla leiðinakomist hún ekki, því að hugsunin ein nægir ei til sköpunar þeirrar efnis-
hleðslu, sem fæðir æðra ljós málaralistar. Að gera því ferli öllu skil í ritgerð,
nei, þá geri ég hlé og læt mér nægja að fjalla um sólarljósið. Það hefur góðu
komið til leiðar, eins og bindiefnið, já, heill þér, efnisheimur. Að Cro Magn-
on-maðurinn hafi blandað blóði, sem bindiefni í litina, nei, því trúi ég varla.
Hann hefur kannski einhverntíma rekið fingur í steinnibbu á hellisvegg, þeg-
ar eigið blóðstreymi varð voldugt.‘
Höfundur er myndlistarmaður.