Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.2005, Síða 5

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 2. apríl 2005 | 5
H.C. Andersen
að sjá hann og taka þátt í einhverju sem skiptir
verulegu máli.“ Og gamli afinn kinkaði kolli, og
þeim mun lengur sem hann horfði á Holgeir
sinn danska því ljósara varð honum að myndin
sem hann hafði gert væri góð; honum þótti jafn-
vel sem hún tæki á sig lit og að brynjan ljómaði
einsog járn og stál; hjörtun í danska skjaldar-
merkinu urðu æ rauðari og ljónin voru komin
með gullkórónur.
„Þetta er fegursta skjaldarmerki sem til er í
heiminum!“ sagði öldungurinn. „Ljónin eru
styrkurinn og hjörtun eru mildin og kærleik-
urinn.“ Og hann leit á efsta ljónið og hugsaði um
Knút konung sem tjóðraði hið mikla England
við konungdæmi Danmerkur, og hann leit á
annað ljónið og hugsaði um Valdemar sem sam-
einaði Dani og sigraðist á Vindum; og hann leit
á þriðja ljónið og hugsaði um Margréti sem
sameinaði Danmörku, Svíþjóð og Noreg; en um
leið og hann leit á rauðu hjörtun ljómuðu þau
skærar en nokkrusinni fyrr, þau urðu að bloss-
um sem hreyfðust og hugur hans fylgdist með
hverjum og einum þeirra.
Fyrsti blossinn leiddi hann inní þrönga og
myrka dýflissu; þar sat fangi, falleg kona, dóttir
Kristjáns fjórða: Eleonora Ulfeld; og blossinn
settist einsog rós á brjóst hennar og blómgaðist
ásamt hjarta hennar – hennar sem var göfugust
og best allra danskra kvenna.
„Já, það er hjarta í skjaldarmerki Danmerk-
ur!“ sagði afi gamli.
Og hugur hans fylgdi blossanum sem flutti
hann útá hafið þarsem fallbyssurnar drundu,
þarsem skipin lágu sveipuð reykjarmekki; og
blossinn festi sig einsog orðuband við brjóstið á
Hvidtfeldt um leið og hann bjargaði flotanum
með því að sprengja sjálfan sig og skip sitt í loft
upp.
Og þriðji blossinn flutti hann til vesalla
hreysa Grænlands þarsem presturinn Hans
Egede stóð með kærleikann í orði og verki;
blossinn var stjarna á brjóstinu á honum, hjarta
í danska skjaldarmerkinu.
Hugsanir gamla mannsins flugu á undan svíf-
andi blossanum afþví hugur hans vissi hvert
blossinn vildi fara. Í fátæklegri stofu bóndakon-
unnar stóð Friðrik sjötti og reit nafn sitt með
krít á bjálkann; blossinn titraði á brjósti hans,
titraði í hjarta hans; í stofu bóndans varð hjarta
hans að hjarta í skjaldarmerki Danmerkur. Og
afi gamli þurrkaði sér um augun, því hann hafði
þekkt og lifað fyrir Friðrik konung með sínar
silfurhvítu hærur og sín hreinskilnu bláu augu,
og hann spennti greipar og horfði kyrrlátum
augum framfyrir sig. Þá kom tengdadóttir afa
gamla og sagði að orðið væri frammorðið, nú
ætti hann að hvíla sig, búið væri að leggja á
borð fyrir kvöldmatinn.
„En fallegt er það sem þú hefur þarna gert,
afi!“ sagði hún. „Holgeir danski og gamla
skjaldarmerkið okkar í heilu lagi! – Það er engu
líkara en ég hafi séð þetta andlit áður!“
„Nei, það hefurðu áreiðanlega ekki gert,“
sagði afi gamli, „en ég hef séð það og leitast við
að skera það í tré einsog ég man það. Þetta var
þegar Englendingar lágu við Rheden þann
þjóðfræga annan apríl þegar við sýndum að við
vorum gamlir Danir. Á ‘Danmark’ var ég í flota-
deild Steens Billes og við hliðina á mér stóð
maður; var engu líkara en kúlunum stæði ógn af
honum! Kampakátur söng hann gamlar vísur
og skaut og barðist einsog hann væri eitthvað
annað og meira en mennskur maður. Ég man
enn eftir andlitinu á honum; en hvaðan hann
kom eða hvert hann fór, veit ég ekki, veit eng-
inn. Ég hef oft hugsað með sjálfum mér að
þetta hafi verið sjálfur Holgeir danski, sem
hefði synt ofanfrá Krónborg og komið okkur til
hjálpar á hættustund; það var hugmynd mín og
þarna er myndin af honum!“
Og hún varpaði stórum skugga upp allan
vegginn og jafnvel á hluta loftsins; svo var að
sjá sem það væri hinn raunverulegi Holgeir
danski sem stóð þarna bakatil, því skugginn
bærði á sér, en það gat líka stafað af því að log-
inn á kertinu var óstöðugur. Og tengdadóttirin
kyssti afa gamla og leiddi hann í stóra hæg-
indastólinn við endann á borðinu; og hún og
maðurinn hennar, sem var sonur afa gamla og
faðir litla snáðans í rúminu, sátu og snæddu
kvöldskattinn, og gamli maðurinn talaði um
dönsku ljónin og dönsku hjörtun, um styrkinn
og mildina, og hann útskýrði einkar ljóslega að
til væri annar styrkur en sá sem lægi í sverðinu,
og hann benti á hilluna sem hafði að geyma
margar gamlar bækur; þar lágu allir gaman-
leikir Holbergs, sem oft voru lesnir, því þeir
voru svo skemmtilegir og mönnum fannst þeir
raunverulega þekkja allar þessar persónur frá
löngu liðnum dögum.
„Sjáiði til, hann kunni líka að höggva!“ sagði
afi gamli; „hann hefur eftir bestu getu höggvið
það óþjála og kantaða af fólki!“ Og afi gamli
kinkaði kolli í áttina til spegilsins þarsem
almanakið með Sívalaturni stóð, og síðan sagði
hann: „Tyge Brahe, hann var líka maður sem
beitti sverðinu; ekki til að höggva í hold og bein,
heldur til að höggva sér greiðari leið gegnum
stjörnuskara himinsins. – Og svo hann sem var
af stétt föður míns, gamla myndskerans, sá sem
við höfum séð með sínar hvítu hærur og öflugu
herðar, sá sem nefndur er í öllum löndum
heimskringlunnar, já, hann kunni að höggva, en
ég get bara skorið út! Jú, Holgeir danski getur
birst með mörgu móti, þannig að menn frétta af
styrk Danmerkur í öllum heimsins hornum!
Þessvegna skulum við drekka skál Bertels!“
En litli snáðinn í rúminu sá greinilega fyrir
sér gömlu Krónborg ásamt Eyrarsundi, hinn
raunverulega Holgeir danska sem sat þar djúpt
niðri með skeggið samvaxið marmaraborðinu
og lét sig dreyma um allt sem gerist hér uppi;
Holgeir danska dreymdi líka litlu fátæklegu
stofuna, þarsem myndskerinn sat, hann heyrði
allt sem talað var og kinkaði kolli í draumi og
sagði:
„Já, mundu bara eftir mér, danska þjóð!
Hafðu mig hugfastan! Ég birtist þegar neyðin
kallar!“
Og fyrir utan Krónborg ljómaði bjartur dag-
ur og vindurinn bar tóna veiðihornsins yfirtil
grannlandsins. Skipin sigldu hjá og heilsuðu:
„búm! búm!“ og frá Krónborg var svarað:
„búm! búm!“ en Holgeir danski vaknaði ekki
hversu hátt sem lét í byssunum, því fyrir honum
merkti það bara „góðan daginn!“ – „kærar
þakkir!“ Það verður að skjóta öðruvísi áðuren
hann vaknar; en áreiðanlega vaknar hann, því
það er töggur í Holgeiri danska.
Sigurður A. Magnússon íslenskaði.
ier. Eftir það notar hann sitt á hvað heitin Eventyr og Historier. Árið 1835 gefur Andersen einnig út sína fyrstu skáldsögu, Improvisatoren. Sagan kom skömmu síðar út á þýsku og var vel tekið. Hún var þýdd á mörg tungumál eins og aðrar skáldsögur And-
ersens. Í Evrópu varð hann fyrst þekktur sem skáldsagnahöfundur en hann var þó alltaf viss um að verða fyrst og fremst frægur fyrir ævintýrin. Andersen skrifaði í allt sex skáldsögur, þekktust þeirra eða vinsælust varð Kun en Spillemand (1837) sem fór
sigurför um Þýskaland, Svíþjóð og Holland. 1838: Hlýtur nú og héðan í frá árlegan höfundarstyrk af dönskum fjárlögum. 1839: Ævintýri Andersens slá í gegn í Þýskalandi. 1845: Ævintýri og skáldsögur Andersens hljóta góðar viðtökur í Englandi og Am-
eríku. 1853: Fyrstu bindi í ritsafni Andersens (Samlede Skrifter) koma út. 1855: Gefur út sjálfsævisögu sína Mit Livs Eventyr. 1860: Les fyrstur danskra rithöfunda upp hjá danska Verkamannasambandinu. Upplestrar hans þar urðu alls um tuttugu talsins
og voru iðulega sóttir af 500–1.000 áheyrendum. Hann las einnig upp fyrir stúdentaráðið, saumakonur, í konungshöllinni og á herragörðunum. 1867: Hlýtur tignarheitið etasráð og er gerður að heiðursborgara í Óðinsvéum. 1875: Andersen deyr 4. ágúst
og er grafinn í Assistenskirkjugarðinum í Kaupmannahöfn.