Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.2005, Qupperneq 4

4 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. október 2005
M
estu hneykslis-
málin í norsku
menningarlífi
hafa tengst
Edvard Munch.
Þannig hefur
það verið í 120 ár, allt frá því hann
kom fyrst fram á sjónarsviðið sem
listamaður og fram að 22. ágúst á
síðasta ári.
Í fyrstu var það listamaðurinn
sjálfur, sem var hafður að háði og
spotti fyrir sín ónorsku uppátæki
en nú er hlegið að Munch-safninu í
Ósló og menningarpólitíkusunum.
Ástæðan er sú, að á 20 árum hefur
„Ópinu“, kunnasta verki Munchs,
verið stolið tvisvar. Til að full-
komna niðurlæginguna er annað
verk, „Madonna“, einnig í þjófa-
höndum og svo illa er komið fyrir
málverkasafninu, að kosta verður
til hundruðum millj. kr. í við-
gerðir. Segja má, að „Ópið“ sjálft
sé besta lýsingin á ástandinu.
Allt við það sama
Því miður er ekkert nýtt við þetta
í Noregi. Nafn Munchs er ekki á
allra vörum, langt í frá, þrátt fyrir
alla hans frægð í hundrað ár. Tök-
um sem dæmi: Þótt allur heimur
fylgist með leitinni að „Ópinu“ og
„Madonnu“ og fólk streymi á sjálf-
an vettvang ránsins, Munch-safnið,
er næstum ekkert að finna um
listamanninn í opinberum upplýs-
ingalindum. Á vefsíðunum tveimur,
sem kynna ferðamönnum Noreg
og Ósló, er enginn beinn tengill
við Munch. Kannski er það gert af
öryggisástæðum að hafa ekki
Munch-safnið með þeim 62 stöð-
um, sem visitnorway.com telur
rétt að benda ferðamönnum á.
Ekki þótti heldur taka því að
nefna Munch í styttri útgáfu af
Noregssögunni.
Frægt að endemum
Með tilliti til þess, sem á undan er
gengið, er það kannski skiljanlegt,
að Munch-safnið skuli láta lítið
fyrir sér fara. Það er nefnilega
orðið frægt að endemum og er
ekki síst í heimsfréttunum fyrir
það. Jafnvel metaðsókn nú í sumar
fær ekki lappað upp á orðstírinn.
Fjölmiðlar um allan heim hafa
skýrt rækilega frá því, að vegna
ónógra öryggisráðstafana hafi
þjófar gengið út úr safninu með
tvö af frægustu málverkum heims.
Á öllum heimstungum getum við
lesið, að það hafi verið auðveldara
að ræna Munch-safnið en pylsu-
sjoppu. Það síðasta, sem sást til
málverkanna, var, að þeim var
stungið í skottið á stolnum Audi
A6.
Allt minnti þetta mest á lélega
B-mynd og nú er bara beðið eftir
því, að almennilegur handritshöf-
undur láti til sín taka. Ránið og
það, að verkin eru enn ófundin,
eru fínt efni í góða spennumynd.
Hver var svo óforskammaður að
ræna sjálfu „Ópinu“, sem metið er
á nærri 5,6 milljarða ísl. kr.?
Hróður Munch-safnsins hefur
farið minnkandi allt frá því á ní-
unda áratugnum þegar í ljós kom,
að hvorki byggingin né mál-
verkasafnið voru í góðu ásigkomu-
lagi. Ekki batnaði það í fyrra þeg-
ar upplýst var, að meira en 1.100
málverk þyrftu viðgerðar við. Tal-
ið er, að unnt sé að lagfæra 1.060
málverk en óvíst er hvort unnt er
að bjarga 98.
Norska lögreglan býst enn við
að upplýsa ránið en óttast, að mál-
verkin kunni að hafa skemmst.
Það er þó huggun harmi gegn, að
áhuginn á Munch hefur vaxið mik-
ið og í erlendum blöðum og sjón-
varpsstöðvum er fólk hvatt til að
fara til Óslóar áður en það verður
um seinan.
„Múnk“ en ekki „Monk“
Munch er góður þótt hann hafi
ekki þótt nógu góður til að auglýsa
Noreg og umræðan, sem sprottið
hefur upp eftir ránið, er líka
skemmtileg um margt. Til dæmis
þau fyrirmæli norska ríkisútvarps-
ins til starfsmanna sinna að bera
nafnið fram með „ú-i“ vegna til-
mæla frá Munch-fjölskyldunni.
Kvaðst hún vera orðin leið á röng-
um framburði en Norðmenn hafa
nú kallað listamanninn „Monk“ í
bráðum mannsaldur. Munch sjálf-
ur kynnti sig alltaf sem „Múnk“.
Um þessi skringilegheit hefur um-
ræðan snúist þótt víst sé, að
Munch verður áfram „Monk“ í
munni almennings.
„Ópið“ í Playboy
Eftirtektarverðasta Noregsauglys-
ingin, nú eða Munch-auglýsingin,
eftir því hvernig á er litið, birtist í
Playboy-tímaritinu síðastliðið vor.
Á 14 síðum var sagt frá öllu um
ránið. Jafnvel miðopnan og nakin
Paris Hilton féllu í skuggann af
æpandi kvenímynd Munchs. „Ma-
donnu“ Munchs, eins af mun-
aðarfyllstu verkum hans, var ekki
einu sinni getið. Í greinarlok var
því slegið fram, að hugsanlega
hefðu þjófarnir bara stolið mynd-
unum til að monta sig. Þeir eru
fleiri, sem hafa látið sér detta það
í hug.
Lise Mjøs, forstöðumaður lista-
verkasafna í Ósló, segir, að í Nor-
egi sé lítil hefð fyrir vopnuðum
vörðum og skotheldu gleri. Hún
fullyrðir samt, að í Munch-safninu
hafi mikið verið gert með öryggið,
að eftirlitsmyndavélarnar hafi
virkað og þær 500 millj. ísl. kr.,
sem nú er verið að nota í örygg-
isráðstafanir ýmiss konar, hafi
verið búið að samþykkja áður en
málverkunum var rænt. Samt sem
áður lítur menningarlega sinnað
fólk í Noregi á safnstjórnina sem
meðábyrga.
„Ég get vel skilið, að fólk skuli
vera reitt, en öryggið var ekki
minna en gerist og gengur í okkar
heimshluta,“ segir Mjøs en við-
urkennir, að neikvæð umræðan sé
ekki skemmtileg.
„Aðsóknin að safninu eftir að
það var opnað í sumar er mjög
ánægjuleg og það sama má segja
um uppsetningu verkanna.“
Japönsk ölmusa
Nafn Munchs hefur tengst
hneykslismálum og deilum allt frá
því listamaðurinn kom fyrst fram
á sjónarsviðið um miðja 19. öld. Til
að byrja með vegna listrænnar
sýnar hans og fyrirlitningar á allri
málamiðlun. Gagnrýnendum líkaði
ekki það, sem fyrir augu bar, og
hikuðu ekki við að stimpla verkin
sem hneyksli. Áratugum saman
reyndu þeir að afskrifa Munch
sem listamann en án árangurs.
Nokkru áður en Munch lést gaf
hann Ósló rúmlega 1.100 málverk,
alla grafíkina, 15.500 blöð með 700
fyrirmyndum, 4.700 teikningar,
skúlptúrana sína sex, húsið sitt og
vinnustofu. Það gerði hann þótt
borgin hefði aldrei metið hann að
verðleikum en hann hélt, að
„hneykslistíminn“ væri að baki.
Eftir dauða hans 1944 tóku norsku
blöðin upp hanskann fyrir hann og
vöktu á því athygli, að hvorki Ósló
né ríkið virtust hafa áhuga á að
Frá einu hneykslinu til ann
AP
„Madonna“ Verkið er enn í þjófahöndum.