Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.2005, Blaðsíða 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 26. nóvember 2005
!
Það er sagt að samkvæmt lög-
málum eðlisfræðinnar geti bý-
fluga ekki flogið. Þetta þýðir
bara tvennt. Annaðhvort eiga
lögmál eðlisfræðinnar ekki við
rök að styðjast, eða býflugan er
guðleg vera, hafinn yfir lögmál
þessa heims.
Sjálfur hallast ég að þriðja mögu-
leikanum, sem er sá að þessi frasi sé ónýt-
ur og menn eigi ekki að hafa hann eftir.
Býfluga getur flogið og þar með er það
eðlisfræðileg staðreynd.
Um þessar mundir er
talsvert rætt um raunveru-
leika í bókmenntum, þ.e.
skáldsögum, jafnvel talað
um raunveru-leikabókmenntir. En skáld-
skapur er skáldskapur og raun-veruleiki
er raunveruleiki. Þetta tvennt verður ekki
sameinað nema annað yfirtaki hitt. Það
sem birtist innan ramma skáldskapar er
sjálfkrafa ekki til í raun og veru nema sem
eftirlíking af einhverju sem lesandinn
kannast við úr raunveruleikanum. Það
getur vel verið að samkvæmt lögmálum
skáldskaparins geti hann rúmað raun-
veruleika, en eins og frasinn með býflug-
una og eðlisfræðina stingur fullyrðingin í
stúf við eðli þeirra hluta sem hann fjallar
um.
Skáldsaga mín, Túristi, er hreinrækt-
aður skáldskapur, en þó fullur af hermilík-
önum og spegilmyndum úr raunveruleika
sem margir þekkja. Ég hef til dæmis búið
til eftirhermur eða staðgengla fyrir
nokkra kollega mína. Þessar strengja-
brúður kalla ég til dæmis Andra S. og Ein-
ar M. Ég læt þá tala og hreyfa sig, gefa út
bækur og svo framvegis. En þetta eru
ekki raunverulegir höfundar, þ.e. Andri
Snær Magnason og Einar Már Guð-
mundsson. Ég gæti kynnt til sögunnar t.d.
pípulagningamanninn Einar Má Guð-
mundsson, það væri dálítið fyndið og svo-
leiðis sprell hefur verið framkvæmt með
ágætum árangri. En hinn raunverulega
rithöfund get ég ekki notað í eigin skáld-
skap, því þá myndi tvennt óæskilegt eiga
sér stað: Annars vegar væri ég að ljúga
eða hafa rangt eftir, því orð og athafnir
þessa „raunverulega“ manns gætu varla
átt sér stoð í „raunveruleikanum“ nema ég
hefði elt manninn á röndum og skráð niður
hverja hreyfingu, hvert orð, og hins vegar
dræpi ég eigin skáldskap, því hann væri
samstundis orðinn að skýrslu, ævisögu
eða blaðagrein.
Stórskáldið mitt, Einar M., er jafn-
raunverulegur og Erkibóndinn Bjartur
frá Sumarhúsum. Ég gæti auðvitað, eða
hefði getað, nefnt sköpunina bara Guðjón
eða eitthvað, svona til að skera á öll tengsl
við raunverulega fyrirmynd, en Einar M.
á ekki að vera bara einhver erkitýpa, held-
ur hermilíkan eða eftirmynd af rithöfund-
inum snjalla, Einari Má Guðmundssyni.
Raunverulegir menn eru búnir til af Guði
eða Darwin eða eru eigin sköpunarverk,
en Einar M. og allar mínar skáldpersónur
eru mitt leirhnoð; skopteikningar, grímur
og strengjabrúður búnar til úr orðuðum
hugsunum.
Kveikjan að þessum pistli eru vanga-
veltur Hermanns Stefánssonar í Lesbók
fyrir viku, þar sem hann tvístígur vegna
notkunar minnar á „raunverulegum“ per-
sónum og spyr sjálfan sig hvers vegna ég
hafi þá ekki bara notað fullt nafn þeirra.
Eins segist hann gruna mig um að bera
kala til sömu manna eða persóna, en setur
reyndar spurningarmerki við þann grun
sinn; kannski að hann sé bara að ímynda
sér þetta.
Fyrir ári sendi ég frá mér sögu um
hættulega menn í hættulegum heimi. Í ár
sendi ég frá mér hættulega bók. Túristi er
hættulegur vegna þess að hann er raun-
verulegur skáldskapur; eldur tilfinninga
sem brennur þar sem áður var myrkur
sem var þögnin sem ríkti um fáviskuna um
fánýti skáldskapar sem stofustáss. Hann
er hættulegur vegna þess að hann hefur
raunveruleg áhrif á raunverulegt fólk.
Fólk sem ekki á heima eða getur átt heima
innan ramma skáldskaparins, en verður
fyrir áhrifum frá honum, vegna hans, í
gegnum hann.
Fólk sem ég elska og dái svo mikið að
ég kasta mér á eldinn þeirra vegna.
Davíð Scheving Thorsteinsson fluttiathyglisvert erindi um Ragnar íSmára á fundi sem Verslunarráð ogStofnun Sigurðar Nordals stóðu
fyrir í aprílmánuði. Davíð sagði þar ýmsar sög-
ur af Ragnari, meðal annars þá að í hvert skipti
sem Ragnar eða fyrirtæki hans urðu fyrir
skakkaföllum hefði hann
sest niður með samstarfs-
mönnum sínum og spurt:
Hvernig getum við grætt
á þessu?
Ég hugsaði oft til Ragn-
ars þegar ég gerði föstudagsinnkaupin í Bónus
síðsumars. Það gerðist þá hvað eftir annað að í
stöndunum við afgreiðslukassana voru á boð-
stólum tímarit eða dagblöð með fréttum af eig-
endum Bónus/Baugs, umfjöllun um einkamál
þeirra, úttekt á persónuleika þeirra eða grein-
ingu á ákærum yfirvalda í þeirra garð. Fyrstu
vikurnar var dramatískasta umfjöllunin reynd-
ar í fjölmiðlum sem eru ekki að neinu leyti í
eigu þessara einstaklinga, þar á meðal Séð og
heyrt og Mannlíf, en áður en langt um leið tók
DV líka þátt í gleðinni, en sá fjölmiðill er, eftir
því sem ég kemst næst, að umtalsverðu leyti í
eigu sömu einstaklinga og Bónus.
Og þetta var bara upphafið. Haustið leið og í
hverri einustu viku var eitthvað nýtt í fréttum
um hin svokölluðu Baugsmál: „Hæstiréttur
vísar 32 af 40 ákæruatriðum frá dómi … rík-
islögreglustjóri felur ríkissaksóknara að fjalla
um þessa 32 ákæruliði … verjandi hinna
ákærðu segir að ólöglegt sé að sækja Baugs-
málið af tveimur saksóknurum … rík-
issaksóknari segir sig frá málinu vegna per-
sónulegra tengsla … verjandi efast um að
dómsmálaráðherra sé hæfur til að skipta nýjan
saksóknara í málið … dómsmálaráðherra segir
sig hæfan og skipar mann í starfið … héraðs-
dómur úrskurðar þennan setta ríkissaksókn-
ara ekki bæran til að taka við ákæruliðunum
átta sem áður voru í höndum ríkislög-
reglustjóra … setti saksóknarinn kærir þann
úrskurð til hæstaréttar …“ Þetta eru að vísu
engar æsifréttir rétt í bili en fréttir samt og
örugglega meiri dramatík framundan.
Andskoti eru þessir viðskiptajöfrar séðir,
sagði ég við sjálfan mig fyrstu vikurnar á þess-
ari miklu fréttavertíð. Jafnvel þótt Mannlíf og
Séð og heyrt birti nístandi umfjöllun um þessa
menn þá græða þeir á henni, í bókstaflegri
merkingu, nokkrar krónur á hverju seldu ein-
taki. Einn föstudaginn jókst aðdáun mín svo
enn frekar þegar ég sá forsíðu DV í yfirstærð á
útvegg Bónusbúðarinnar í Holtagörðum með
aðalfyrirsögninni: „Konurnar á bakvið Baug:
Sjálfstæðar, sterkar & standa saman“. Blaðið
var auðvitað til sölu við kassana og virtist selj-
ast vel. Hvílík snilld, tautaði ég fyrir munni
mér. Nú rennur bæði heildsöluálagning DV og
smásöluálagning Bónus í sama vasann. Og var-
an sem er á boðstólum er frásögn af sjálfum
búðareigendunum. Þetta er líklega það sem
menn eiga við þegar þeir tala um sjálfbæran
rekstur: úrbeinaður slátrari í kjötborðinu.
Síðan þetta gerðist hef ég ítrekað hugsað um
þær raddir sem fullyrða að Baugsveldið hafi
lagt undir sig drjúgan hluta íslensks fjölmiðla-
heims til að tryggja jákvæða umfjöllun um
Baugsmálið. Þær raddir gætu vafalítið gert sér
einhvern mat úr fyrirsögnum á borð við „sjálf-
stæðar, sterkar og standa saman“ en ég held
samt að þarna liggi annar fiskur undir steini.
Að minnsta kosti hef ég komið mér upp allt
annarri (og kannski enn hæpnari) samsær-
iskenningu sem skýrir rás viðburðanna:
Þegar eigendur Baugs sáu hvert stefndi
settust þeir niður og spurðu sig sömu grund-
vallarspurningar og Ragnar í Smára. Fram-
undan var lögreglurannsókn, ákærur, málþóf,
pólitískar samsæriskenningar, dramatík; með
öðrum orðum efni sem fjölmiðlar gætu gert sér
stórkostlegan mat úr, efni sem ætti eftir að
selja, dag eftir dag, viku eftir viku, mánuð eftir
mánuð. Já, spurningin var: Hvernig getum við
grætt á þessu? Og svarið var einfalt: Með 365
miðlum.
Sjálfbær þróun
’Hvílík snilld, tautaði ég fyrir munni mér. Nú rennurbæði heildsöluálagning DV og smásöluálagning Bónuss
í sama vasann. Og varan sem er á boðstólum er frásögn
af sjálfum búðareigendunum.‘Fjölmiðlar
Eftir Jón Karl
Helgason
jonkarl@gmail.com
Það verður að viðurkennast að ég var örlítið kvíðin þegar ég sá hvílíkur doðrantur var á ferð-inni, Blóðberg eftir Ævar örn Jósepsson, heilar 400 síður, en léttleikandi stíllinn, hraðurog fjörugur, með skemmtilegum samtölum og hæfilega mikið af frumlegum líkingum, og
fimlega unnin fléttan gerir það að verkum að síðurnar rjúka hjá. Glæpasagan er greinilega komin
til vits og ára hér á landi og er augljóst að fleiri og fleiri íslenskum höfundum er treystandi til að
hafa ofan af fyrir manni og stela af manni tíma eins og alvöru glæpasögum einum er lagið.
Gunnþórunn Guðmundsdóttir
Yrsa og Jón Hallur
Glæpasögur Jóns Halls og Yrsu eru tvö afar ólík dæmi um nálgunarleiðir á glæpasöguformið og
því nokkuð áhugavert að skoða þær saman. Það er ljóst að Krosstré er mun alvarlegra verk en
Þriðja táknið, sem er mun reyfarakenndari. Alvarleikinn dregur úr mætti Krosstrés en reyf-
arastíllinn gefur Þriðja tákninu skemmtilega léttúðugt yfirbragð sem gerir þá sögu öllu skemmti-
legri aflestrar. Báðar eru þessar nýju glæpasögur því forvitnilegar um margt, án þess að ná endi-
lega hæstu hæðum glæpasagnahefðarinnar.
Úlfhildur Dagsdóttir
Stella
Að flestu leyti er bókin ánægjulegur lestur. Morðið í Drekkingarhyl er vel heppnuð glæpasaga og
líklega ein besta bókin um Stellu. Hver sem hinn raunverulegi höfundur er, þá er hann ágætlega
skrifandi. Viðfangsefnið er vel valið, því gerð ágæt skil og spennuþátturinn betur heppnaður en í
mörgum öðrum íslenskum glæpasögum. Stælarnir í stílnum eru hins vegar dálítið leiðigjarnir til
lengdar. Að tala um silfurlitaðan Benz sem silfurfák, karlmenn sem fola, löggur sem prúðupilta
og þetta sífellda „sagði mamma“ verður smám saman pirrandi og skemmir fyrir. Allra leiðinleg-
ast er að Jack Daniels búrbón skuli kallað Nonni Daniels eða bara Nonni (!!!). Auðvitað er þetta
fáránlega orðfæri dálítið ætlað til þess að hrekkja og pirra, sýna að Stella sé töff stelpa og svo-
leiðis auk þess að tengja skáldskap þennan rækilega við „pulp“-reyfara fyrri tíma. Þetta er vissu-
lega gamaldags og um leið er höfundurinn að segja við lesandann: Fyrir alla muni, ekki taka
þessi skrif alvarlega.
Ingvi Þór Kormáksson
Bókmenntavefurinn www.bokmenntir.is
Morgunblaðið/Ásdís
Túristi á Mánaskeri.
Krimmahaust
I Þorpsskáldið Jón úr Vör nefnist ný sam-talsbók Magnúsar Bjarnfreðssonar þar sem
rætt er við skáldið um ævi þess og verk. Í bók-
inni er meðal annars forvitnileg frásögn af því
þegar fréttir bárust um að Jón úr Vör kæmi
sterklega til greina við úthlutun bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs árið 1986. Bar-
áttan virtist standa á milli hans og danska
skáldsins Rolfs Jacobsens. Fulltrúar Íslands í
dómnefndinni voru Jóhann
Hjálmarsson og Sveinn
Einarsson og héldu þeir sínum manni á lofti.
Þegar upp var staðið hlaut hins vegar ungt
færeyskt skáld verðlaunin, Rói Patursson. Jón
úr Vör vill fátt segja um málið þegar Magnús
ræðir við hann en dagbók sem skáldið hélt
segir allt sem segja þarf um þau áhrif sem nið-
urstaðan hafði á það.
II „Það er auðvitað beiskari drykkur en framkemur í skrifum mínum í þessa bók, sem
ég hef orðið að drekka síðustu dægur. Sig-
urlíkur mínar voru í rauninni orðnar miklu
sterkari en ég hef hér talið rétt að orða,“ segir
Jón í dagbókinni daginn eftir að úrslitin voru
tilkynnt. Í ljós kom að Rói Patursson hafði
unnið atkvæðagreiðsluna með einu atkvæði
umfram þau sem Jón fékk. „Þessum mun varð
ekki haggað þrátt fyrir frekari umræður,“
segir í dagbókinni. „Annar fulltrúi Svía las
bréf frá Ol. Lagercranz – og sagði síðar við Jó-
hann, að hann sjálfur teldi J.ú.V. vera meðal
mestu núlifandi ljóðskálda á Norðurlöndum. –
En svo fór sem fór.“
III Jón úr Vör ber sig karlmannlega í dag-bókinni en Magnús segir að honum hafi
fallið þungt hver úrslitin urðu „enda var hann
fluttur á gjörgæsludeild Landakotsspítala
með hjartatruflanir og hafði þá fengið tvö vond
köst eftir stigagöngur, eins og hann orðar
það.“ Jón kynnti sér ljóðagerð Paturssonar
eftir að úrslitin urðu kunn og leist ekki meira
en svo á: „Ég fékk ennfremur að láni Róa Pat-
urssonar bók Líkasum á dönsku. Ég las í jan.
s.l. færeysku útgáfuna og hélt, að ég mundi
njóta kvæðanna betur þýddra, en svo varð
ekki. Nú, eins og áður, er það bara eitt kvæði,
sem ég get talið boðlegt. Það er þegar hann
yrkir um regnið og litlu dóttur sína, sem segir:
„Það rignir allsstaðar í heiminum“. Hvað á ég
að halda?
Reynsla mín hefur verið sú að ég hef fundið
það við fyrsta lestur, hvort kvæði eru góð eða
aðeins tískufyrirbrigði sem fölna. Mér er því
nær að halda að aumingja Færeyjapiltinum
hafi verið gerður bjarnargreiði með þessari
verðlaunaveitingu og öll þessi tilstandsmál séu
orðin marklaust sprell.“
Jón segir enn fremur í dagbókinni að þögnin
um Patursson sé meiri en venjulegt er: „Menn
vilja gleyma þessum unga manni. Því miður
get ég það ekki. En ekki á hann sök á ósigrum
mínum.“
IV Jón úr Vör hlaut síðar þetta sama ártvær viðurkenningar sem honum þótti
vænt um. Í maí var hann gerður að heið-
ursfélaga í samtökum rithöfunda og í lok árs-
ins komst hann í hóp heiðurslistamanna og
fékk með því tryggð föst laun til æviloka. Sam-
kvæmt frásögn Magnúsar átti Indriði G. Þor-
steinsson frumkvæði að því að stinga upp á
Jóni úr Vör í heiðurslaunaflokkinn. Eftir að
hafa fengið fréttirnar segir skáldið í dagbók
sinni: „Ég hef í dag skrifað á þrjú stór jólakort
til útlanda og sagt að þetta sé fyrir mig fjár-
hagslega eins þýðingarmikið og Nóbels-
verðlaun. Nú veit ég að við getum veitt okkur
það sem okkur langar í og heilsan leyfir okkur
að njóta. En ég veit líka að hjá mér breytist
ekkert. Núna eftir hádegið beygði ég mig eins
og alltaf áður, þegar ég sá liggja við fætur
mínar bréfaklemmu. Mér verður ekki breytt.“
Neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Umsjón Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111
netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Að ekki
vera
Eftir Stefán
Mána
stefan.mani@
simnet.is
Höfundur er rithöfundur.