Lesbók Morgunblaðsins - 17.09.2005, Blaðsíða 10

10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 17. september 2005
Barn grætur sárum gráti í hossandifaðmi nýbúamóður sem huggar átungumáli sem ég skil ekki. Dönskblöð með húðfitu og sýklum, lasinn
burkni og bláir plastpokar utan um skóaða
fætur. Hvaða skór eru bláir? Er ekki hægt að
fá svört skóplöst? Eða brún? Hvít væru skárri
en blá. Bláir fætur eru
heimskulegir.
Ég sit á læknabiðstofu
í Vesturbænum og læt hugann reika. Hann
reikar, svo mikið er víst, hvort sem það er ég
sem læt hann gera það eða ekki. Hugurinn,
það er að segja. Sem reikar, á ég við. En ég
reyni að minnsta kosti að stýra honum. Reyni
að muna. Hvaðan ég kem. Hver ég er. Hvert
ég ætla. En ég get það ekki. Enda skrifa ég til
að gleyma. Eða gleymi af því að ég skrifa.
Hálfnað er verk, þá hafið er, segir máltækið.
Og á þeim tímapunkti man ég ekki lengur
„hver kveikjan var að verkinu“, eins og sagt er.
Man ekki hver tilgangur ferðalagsins var í
upphafi, veit ekki hvert ferðinni er heitið. En
held samt áfram, því á meðan ég skrifa ER ég.
Ef ég hætti að skrifa, hætti ÉG um leið að
vera. Að skrifa er „köllun“. Samt er það stað-
reynd, að ef ég fengi greidda upphæð sem
myndi duga mér til framfærslu ævilangt,
myndi ég samdægurs leggja pennann á hill-
una. Rétt eins og ljón, sem fengi hrátt kjöt á
diski daglega, myndi hætta að veiða sér til
matar. Það „ljón“ væri ekki lengur ljón, heldur
bara eitthvað sem liti út eins og ljón.
Að veiða er ekki köllun, heldur eðli, eitthvað
sem sá sem veiðir fær í fæðingargjöf. Um leið
og sá sem veiðir þarf ekki lengur að veiða, deyr
veiðieðlið innra með honum. Gjöfin er frá hon-
um tekin. Þannig fer fyrir höfundi sem þarf
ekki lengur að skrifa. Hæfileikinn til að skrifa
deyr innra með honum. Þá hættir viðkomandi
(vonandi) að skrifa, eða snýr sér að ritun end-
urminninga.
Höfundurinn er rándýr, hann er ljón. Eðli
hans er að veiða. Hann veiðir sögur, þekkingu,
orð, tungutak, persónur, tilfinningar og margt
fleira. Sumir skrifa um það að veiða, en flestir
um bráðina. Sumir skrifa um hungrið, aðrir um
sæluna að áti loknu. Margir skrifa um sjálfan
sig í þátíð eða á efri árum, um ljónið sem hvolp
eða gamlan garm. Ég ætla að skrifa um ljónin
á gresjunni, um sjálfan mig og kollegana, um
sigra, mistök og dauða, langanir, örvæntingu
og öfund, um ólíkar veiðiaðferðir, sameiginlega
óvini og samskiptin innan hópsins. Um óútgef-
in handrit og „Liljur“ sem allir vildu kveðið
hafa. Ljón eru miskunnarlaus. Það er þeirra
eðli. Ljón sem sýnir miskunn er ekki alvöru
ljón. Það er tamið og fær kjöt á diski. Gæludýr.
Ljónið er hópdýr. Og einfari. Ég er ljón. Ég
er rithöfundur. Ég er hópdýr. Og ég er einfari.
Ég elska hin ljónin. Og ég hata þau. Óttast
þau. Lít niður á þau. Ég er einn af þeim: Minn
versti óvinur.
Búinn að skrifa mig út í horn. Aftur! Og út-
gefandinn orðinn pirraður á mér – ENN og
aftur! En segist ætla að gefa út bókina – Túr-
ista. Þá hlýtur hann að gera það, ekki satt? Ég
meina, hvers vegna ætti hann EKKI að gera
það? Vegna hinna höfundanna? Samsær-
iskenningarnar hrannast upp eins og ský á
himni jólabókaútgáfunnar – burt með ykkur!
Hvernig get ég útskýrt fyrir kollegunum að
þessi bók sem ég er að skrifa sé ekki um þá,
heldur bara svona einhverja aðra sem líkjast
þeim kannski bara svolítið en samt ekki? Auð-
vitað er hún um þá. Og mig. Okkur alla. En líka
ekki, því um leið og einhver ímyndaður veru-
leiki er klæddur í búning skáldskapar og látinn
hegða sér eftir innri lögmálum sögu sem er
bundin í bók, þá hættir hann að vera ímynd-
aður raunveruleiki og verður sjálfkrafa að
raunverulegri ímyndum. Rétt eins og eitthvað
stolið hættir að vera „stolið“ ef enginn saknar
þess og sá sem stal viðurkennir ekki „glæp“
sinn. Eitthvað brennur upp og endurfæðist
síðan sem nákvæm eftirlíking af sjálfu sér:
Fuglinn Fönix. Huglægt mat, sjáiði til. Af-
staða. Viðhorf. Sjónarhorn.
Hvernig er hægt að orða þetta?
Skáldsaga er ekki raunveruleg nema …
Nei.
En svona:
Skáldsaga er sýnd sem gerir fyrirmynd sína
einnig að sýnd. Þú ert fyrirmynd. Ergo: þú ert
sýnd.
„Stefán Máni!“
Það er læknirinn minn sem kallar.
„Ha? Já,“ segi ég og stend á fætur og elti
hann inn á stofuna. Hann gengur hratt á hvít-
um klossum og fráhnepptur sloppurinn flaks-
ast á eftir honum.
Kem auga á skáldsögu í hillu fyrir aftan
lækninn. Við hliðina á rauðum möppum og lú-
inni Lyfjaskrá: Kiljuútgáfan af Hellu eftir
Hallgrím Helgason. Af hverju er maðurinn
með skáldsögu hér? Þessa skáldsögu. Ég hef
ekki lesið hana og skilst að það hafi afar fáir
gert. Ef einhver er með eina skáldsögu í hillu
hjá sér er ekki líklegt að Hella sé sú saga. Eða
hvað? Ætli Hallgrímur hafi gefið honum bók-
ina? Trúlega. Ætli Hallgrímur sé líka sjúkling-
ur læknisins? Ætti ég að gefa honum eina af
mínum skáldsögum? Hverja þá?
„Hvað get ég gert fyrir þig í dag?“ spyr
læknirinn.
Ég ætti auðvitað að koma mér beint að efn-
inu og segja honum frá dílunum. Það eru díl-
arnir sem eru að gera mig frávita af áhyggjum.
Bókin líka. Skrifin, það er að segja. Og sam-
særiskenningar um „frystingu“ bókarinnar.
En það er ekkert nýtt. Hið hefðbundna helvíti
höfundarins. Það eru bannsettir dílarnir sem
eru nýir. Rauðir, upphleyptir og óvelkomnir.
En þetta með dílana er viðkvæmt mál. Stað-
setning þeirra, það er að segja. Þannig að ég
ákveð að lýsa bara afleiðingum þeirra á heilsu
mína svona almennt séð. Út frá þeim upplýs-
ingum hlýtur hámenntaður læknirinn að geta
þrengt hringinn um sjálfa uppsprettu vanlíð-
unarinnar: Dílana.
„Ég er bara búinn að vera með helvískan
hausverk í á þriðju viku samfleytt,“ segi ég og
bendi á svæðið kringum blóðhlaupin augun.
„Þessu fylgir lystarleysi, ógleði og svo fæ ég
reglulega blóðnasir.“
„Hljómar ekki vel,“ segir læknirinn og
hnyklar brýrnar og horfir á mig með svo fag-
legum og rannsakandi augun að mér fer undir
eins að líða betur. Eitthvað róandi við þessa
hvítu sloppa. Þessa tunguspaða. Hlustunarpíp-
una. Og alla þessa óút-fylltu lyfseðla.
„Nei, nei,“ segi ég og dæsi. „Þetta setur allt
daglegt líf manns úr skorðum.“
„Komdu hérna með mér,“ segir læknirinn
og stendur upp og gengur á undan mér inn í
bakherbergi skrifstofunnar. „Farðu úr að of-
an.“
Ég sest á pappírsdúk á hörðum bekk og
anda inn og út á meðan hann hlustar mig. Síð-
an mælir hann blóðþrýstinginn, kíkir í munn
og eyru, bankar í brjóst og þrýstir á kvið.
„Farðu aftur í,“ tautar hann og sest aftur við
skrifborðið og tekur sér eyðublað og penna í
hönd.
„Eitthvað ekki eins og það á að vera?“ spyr
ég og sest fyrir framan skrifborðið og held
áfram að hneppa að mér skyrtunni.
„Ég fann ekkert að þér,“ tautar læknirinn
og párar eitthvað á blaðið, ef til vill vonsvikinn
yfir hraustleika mínum. „Þetta gæti stafað af
umhverfisþáttum. Þessi hausverkur á ég við.
Mér líst ekki á hann.“
„Umhverfisþáttum?“ spyr ég, um leið og
höfuðið á mér fyllist af rauðum dílum á bleiku
holdi.
„Já. Streita, álag, breytingar,“ segir lækn-
irinn og horfir í augun á mér. „Nútíminn er
erfiður okkur karlmönnum.“
„Já,“ segi ég og dæsi.
„En við megum ekki taka þetta allt of alvar-
lega,“ bætir læknirinn við og brosir vingjarn-
lega. „Megum ekki kikna undan álaginu, er
það?“
„Nei, nei,“ segi ég og framkalla aumt bros.
„Þú ert rithöfundur,“ segir læknirinn, eða
fullyrðir, öllu heldur, rétt eins og það hafi
runnið upp fyrir honum heiti sjúkdómsins sem
augljóslega hrjáir mig: skrifus stupidus.
„Já?“ segi ég hikandi, enda óviss um hvort
sjúkdómur þessi er krónískur eður ei, eða
hvort ég kæri mig um að læknast af honum eða
ekki.
„Geturðu ekki fara yfirfært eigin vanlíðan
yfir á einhverjar svona skáldpersónur, ha?“
spyr læknirinn sposkur og blikkar mig með
hægra auga.
„Og setja lyfjaiðnaðinn á höfuðið?“ spyr ég á
móti.
„Ég segi svona,“ segir læknirinn og grúfir
sig aftur yfir pappírana.
„Hver veit,“ tauta ég og sýg upp í nefið.
„Ég ætla að senda þig með þvagsýni upp á
Landspítala. Og þar vil ég að þú farir í blóð-
rannsókn. Ég læt þig hafa beiðni,“ segir lækn-
irinn og klárar að pára á blöðin sín. „Þú færð
bauk hérna frammi sem þú pissar í að morgni.
Síðan ferðu fastandi upp á Lansa. Þeir senda
mér niðurstöðurnar.“
„Hvað heldurðu að …?“ tauta ég og yppi öxl-
um.
„Við sjáum hvað kemur út úr þessu,“ segir
læknirinn og réttir mér beiðnina og lyfseðil.
„Ég skrifaði líka upp á sterkar verkjatöflur.
Það gengur ekki að þú þjáist svona.“
„Takk,“ segi ég og brosi, og samtímis hverf-
ur hausverkurinn eins og útstrokaður texti á
tölvuskjá. Deleteum.
„Hjemmet“
„Búinn að skrifa mig út í horn. Aftur! Og út-
gefandinn orðinn pirraður á mér – ENN og
aftur! En segist ætla að gefa út bókina – Túr-
ista. Þá hlýtur hann að gera það, ekki satt?
Ég meina, hvers vegna ætti hann EKKI að
gera það? Vegna hinna höfundanna? Sam-
særiskenningarnar hrannast upp eins og ský
á himni jólabókaútgáfunnar – burt með ykk-
ur!“
Eftir Stefán Mána
stefan.mani@simnet.is
Höfundur er rithöfundur.
Morgunblaðið/Þorkell
Fórnarlömbin „Höfundurinn er rándýr, hann er ljón. Eðli hans er að veiða. Hann veiðir sögur,
þekkingu, orð, tungutak, persónur, tilfinningar og margt fleira.“
Hafið er skrautbúið í dag.
Ég man önnur höf,
aðrar strendur.
Sandurinn var gulur eins og hér.
Svartir klettar
fylktu liði
með polla
fulla af marflóm,
þangi, lifandi gróðri
sjávarins. Morgnar og kvöld.
Stundum var aldan hávær
og hellarnir fundarsalir
mikilla örlaga,
beiskju, tára móður.
Einu sinni fann ég
dauðan skarf í grjótinu,
stoltan fugl loftanna.
Blóð manna og fugla
hefur litað þessa strönd
og allar strendur heimsins.
Það er oft langt til lands
og farkostirnir veikburða.
Hafið gleymir ekki vinum sínum.
Sumum skilar það líflausum,
bleikum
upp í fjöru bernskunnar.
Sandurinn, þar sem þú lékst þér
átti eftir að horfa á þig
varnarlausan,
án ástar án söngs
með spyrjandi augu þín
starandi til himins.
Skýin, sem þú skildir aldrei
litu niður til þín.
Hvað hugsuðu þau?
Af hverju komstu
of snemma heim?
Lesbók Morgunblaðsins | 9. júlí 1967
Hafið
Jóhann Hjálmarsson