Mánudagsblaðið - 19.03.1956, Síða 3

Mánudagur 19. marz 1956
mAnudagsblaðbd

Jóns ReyhríMngs
IpttastdSdíjandinn
Eújihver magnaðasti
draugagangur, sem mam
kaunast \ið hér.á landi, að
F róðáruudnuHun imdaxi-
skUdum yoru þeir leiðu at-
burðir, sem eitt siirn gerð-
ust á Hjaltastöðum i tjt-
manuasveit. Þar gekk svo
ramnuir draugur um hús,
að ekkert stóð t'yrir hon-
urn. Hlutir voru mölbrote-
ir, máinytu hellt niður, bú-
peningi spillt, og fór aiit úr
skorðum á bænura. Draug-
urinn taiaði hátt og snjaltt,
em allt var það ófagurt,
sem iiann mæiti. Nokkur
hió urðu á þessum atgaugi
draugsins, og komst þá
allt í skapiegt horf á bæn-
um. En fyrr en vaxði byrj-
aði draugsi aftur að br jót-
ast um á hæl og hnakka og
eirði engu. Svona gekk
þetta með hléum og hryðj-
um, þar tii draugurinn
missti smám saman mátt
og hvarf ioks með öllu..
Það er ekki alveg út í
loftið, að nianni skuli detta
þessi draugur, sem kallað-
ur var Hjaitastaðafjand-
ijin, í hug, þegar maður
Mtur yfir íslenzkt stjóm-
málalíf í dag og þá sérstak
lega á Framsóknarflokk-
Inn og hina svonefndu
„verkalýðshrejfingu“. Eg
segi svonefndu, af því að
það er langt síðan raun-
verulega var unnt að
kenna þessi samtök við
verkafólk, því þau eru orð-
im póiitískt liandbendi
stjórumálaflokka og er
stjómað í sambandi við
kagsmuni Jæirra, en ekki
verkalýðsins sjálfs.
ir rrýju Hjalfasiair
Nú hafa Framsóknar-
f ÞKÍÐJA SINN hlaupið
frá sfcjóraarsamstarfi við
Sjáilfstæðisf iokkinn. Frain
að þessu hefur jiess ekkí
urðið vart, svo sjáanlegt
bafí verið, að Framsókn
væri neitt óánægð. Hún
befur varið allar gerðir
stjórnarinnar — eða rétfc-
ara sagt: þingmenn henn-
ar og ráðherrar hafi virzt
vera að iullu samábyrgir
hinum flokkmun um
stjóniarstefmma. Allt hef-
ur sýnzt- vera í friði og
spekt á því heimili. En allt
í einu byrjar draugagang-
urinn! Þessi Hjaltastaða-
f jaadi stjórnmálanna geys
ist nú í þriðja sinn fram,
brýter og bramlar ]iað sem
á vegi hans verður og það,
senj. Itann talar, er ófagurt.
Eftir að þeir hafa setið á
tóðai^tóli í ríkisstjóm í
þrjú ár, kaMa þeir sant-
starfsflokkinn allt í einu
öMuna ilíum nöfnunx og eiga
varfa ©rð til að liýsa því,
hvíltfc pólitisk ilm-éuni þeir
menn séu, sena þeir' fram
til siðustu stundiar störf-
uðu með og höfðu lýst sig
samábyrga um það, _ sem
gerst hefur 'í stjórnar-
stefnunni og frarakvæmd
hennar
Hvemig fer ahnenning-
ur að sMlja þetta? Það
fer sjálfsagt .. liíkt og' á
Hjaífcastöðum. Fólkið þar
skildi ekkerfc, bveraig á
draugagaa.gintun stóð. Það
vora rtteira að' segja til-
kvaddir tveir virðulegir
presta-r, ef þeir naættu af
lærdómi sinum sjá, hvera-
ig á óláfcuBt draugsa. stæði.
En hann brá á þann leik
að klænvast við prvstana og
vora þeír jafu itær. Það
mun vera svipað nú. Það
gefcur engiim skilð, hvera-
ig steatdur á hinnm snöggit
hamskíptum Framsóknar,
nema hatót. sMIjí eðli þessa
gamla ©g nýja f lökks.
Framsóknarmemt eru
með stjóraarsfitiaitum að
EÁTASX, Tilgangtirimt
nteð öJþmn þessunt yfir-
skinsleLk er að reyna að
hatda í ra-uð-a fylgið, sent
entii lafir yið ílokkiim. Með
því að smúa ttú allt í einu
við blaðiimu á að telja þessu
fóIM trú unt, að Fratne
sókn sé tirúr og samtur
vtitstó flckkur, sem ekkert
vilji fraatar af hirni „hat-
aða íhaidl'' vita, „Þjóðvilj-
inn“ hefuir verið. opinskár
u« þetfa falsspil Fram-
sóknar oe segir. að aug-
Ijdst sé, að hún hugsi tint
það eitt að draga vinstri
meiin á. táiiar og gangi í
eina. sæng með íhaldinu
eftir kosffiingar- Alþýðu-
sambandíð héfitr heldur
ekki tátið Firatnsókn í
friði og heíur krafizt þess,
að hún gangisfc fyrir mynd-
un víntstó sfcjóMKur nú þeg-
ar. Sögtnr1 hafa tntt það
gengið, að við kosningar í
vor muni Alþýðmsaniband-
. ið bjóða fiarn, en Sósíal-
istaflokkinirinii hverfa úr
söguruti að því leyti. Síðan
munl oll hersingin, Frani-
sókn, Þjóðvöra, Alþýðu-
flokktudmm ©g þeir væntan-
legu þingimenn Alþýðtisaui
bandsims gamga saman til
stjóraa-nimymdunar, ef .þeir
fá. nógan byr til þess.
Það velter Mklega á
ýrnstt á míeste fámum, em
eitfc er alveg vfst, og það er,
að í vor verðá kosningar,
tmjög þýðimgaratiMar kosn
ingair, seiam gaete orðið' ©r-
lagiaríksirv ©iffis og t. d.
ko«mímgærM«’ W7.
Einar Kristjánsson Freyr:
L.EUCUSTIN I ÍÍEIGLUNNIIV.
íslenzk leikhús
Það getur verið, að við, sem
erum að fást við leikritagerð, sé-
um ekki upp á marga fiska. En
þó svo, að á meðal okkar. væru
nokkrir ungir höfunclar, sem
gætu. orðið snillingar, er af og
frá, að þeir kæmu nokkum tíma
fram í dgasljósið. Þeir fengju
ekkert tækifæri til að þroska
hæfileika sína. Eg hef sannfrétt
það, að sum leikhúsin hér þori
yfirhöfuð ekki að sýna leikrit
eftir unga íslenzka höfunda af
ótta við mannalætin í sumum
leikdómurunum, jafnvel þó leik-
ritið sé sýningarhæft og rúmlega
það. Sumir leikstjórarnir vinna
bókstaflega á móti þróun ís-
lenzkra leikbókmennta. Ef leik-
rit eftir ungan íslenzkan höfund
er sýnt í leikhúsum hér, er vmi
hreina tilviljun að ræða, en ekki
neina stefnu í leiklistarmálum
eða mat á leikriti.
Hinar miklu leikbókmenntir,
sem orðið hafa til í írskum leik-
húsmn, eiga rætur sínar að rekja
til þeirra staðreynda, að ákveðn-
aif stefnur í leiklistarmálum voru
teknar. Þetta sama er að segja
um önnur erlend leikhús. Það
meira að segja r,ægir, að örli fyr-
ir einhverri stefnu. Um leið og
öi’lar fyrir sjálfstæðari stefnu,
fer að örla fyrir sjálfstæðari
listsköpun. Kopíuisminn er góður
að vissu marki, en hann verður
að hafa sín. takmörk.
Ef hinar ýmsu þjóðir hefðu
ætíð haft sama stefnuleysið í
leikhúsmálum og hér ríkir í dag,
þá væru ekki til nöfn í leiklist-
arsögunni eins og íbsen, Tjekof,
Strindberg, Sean O’Casey, Miller,
Tennessee Williams og fleiri.
Engin listgrein í heiminum er
eins félagsleg í eðli sínu og leik-
listin. Þetta verða menn að gera
sér Ijóst. Það eru mjög fáir ís-
lenzkir leikstjórir, sem gera sér
þetta ljóst.
íslenzku leikhúsin verða að
miða uppbygginguna og framþró
unina við þann. efnivíð, sem til
staðar er á hverjum tímav En það
er ekki nauðsynlegt að leikhúsin
taki byltingasinnaða stefnu gagn-
vart innlendum verkefnum, það
nægir að örli fyrir ákveðinni
stefnu í þehn málum. En það
gæti valdið byltingu í íslenzkum
leikbókmenntum.
Andstæða í ritdómum
Hvernig var meirihluti leik-
dómanna og ritdómanna um
Deiglu Millers hér á landi? Eg
efast um, að fólk almennt á 17.
öld hafi orðið svona gagntekið
af sefjun galdramannanna eins
og sumir leikdómararnir og rit-
dómararnir af Deiglu Millers nú
á 20. öldinni. Eg verð að játa það,
að ég verð dálííið undrandi yfir
sumum mætum mönnum, sem
talið er að hafi vit á leiklist og
leikritun. Eg gleymi ekki sefjun
manna af Deiglunni. En var þessi
hrifning ekk| einnig vegna þess,
að höfundurinn var heimsfræg-
ur?
En hvernig var tekið á móti
Gimbli? Menn héldu, að það leik-
rit væri eftir ungan íslenzkan
leikritahöfund. Fólk almennt
fagnaði þessu. Eg sá eina af
fyrstu sýningunum. Kunningi
minn, jákvæður leikhúsmaður,
sagði þá við mig eftir sýninguna,
„Ef það er ungur íslenzkur leik-
ritahöfundur, sem samið hefur
þetta leikrit, þá hlýtur hann að
eiga sér mikla framtíð".
Þegar svo leidómararnir um
þetta leikrit komu út, sagði ann-
ar kunningi minn við mig, eftir
Walter Kerr, leikdómari við stór-
blaðið New York Herald Tribune
og höfundur bókarinnar How
not to write a play.
að hafa lesið einn af ritdómun-
um. „Jæja, þá er búið að koma
þessu m unga leikritahöfundi fyr-
ir kattarnef."
Sumir leikdómararnir réðust á
þetta leikrit, og það var eins og
þessi höfundur ætti sér ekki við-
reisnar von eftir sumum leikdóm-
unum að dæma. Leikritið átti
engan rétt á sér. Og höfundur
þess átti naumast tilverurétt.
Jafnvel sumir leikararnir unnu á
móti þessum íslenzka nýgræð-
ingi. Þeir þóttust vita, hver höf-
undurinn væri. En hvað kemur
svo upp úr dúrnum? Gimbill er
þá ekki eftir ungan íslenzkan höf
und. Leikritið er stolið. Og er
auk þess eftir þaulvanan enskan
leikritahöfund, sem er þekktur
í Englandi. Að vísu er Gimbill
ekki neitt bókmenntaafrek, en
hefði það verið eftir byrjanda
eins og upphaflega var haldið,
var í raun og veru um mikið
afrek að ræða. En svona tilfelli
eru algeng í andlegu lífi okkar í
dag.
Þó lítið vit sé í leikdómi, halda
einstaka menn, að um einhver ó-
sköp sé að ræða, ef leikdómur-
inn er skrifaður í riddarasögu-
stíl. Svon gamaldags getur fólk
verið. Skrúfaður riddarasögu-
sögustíll getur ekki komið í stað-
inn fyrir góða umsögn. Sann-
leikurinn er sá, að ef ritdómar-
arnir og leikdómararnir væru
ekki svona fleðulegir við hina
frægu Iistamenn og væru þeir
einnig eins harðir við sjálfa sig
og þeir eru vð suma íslenzka
listamenn, myndu dómar þeirra
bæði vera viturlegri og gagnlegri.
Þróun leikrits í meðferð
liöfundar
Það er erfiðleikum bundið að
iraga upp mynd af þvi, hvernig
leikrjt verður til hjá höfundi.
Ef maður vill t. d. rannsaka
i/innubrögð Tjekofs eftir heim-
ildum, sem til eru á ensku, heim-
ildum um hann, áður en hann
kynntist Stanislavskij, er ekki
bezt að leesa The Life and Lett-
ers of Anton Tchkov, sem kom
út 1925, heldur Fiays and stories,
iem kom út 1937. í þeirri bók er
leikritið The Wood Demon
(Skógardjöfullinn), en upp úr
því leikriti samdi Tjekof fyrsta
itórbrotna leikrit sitt Vanja
írænda. Ásamt The Wood Dem-
on eru i bókinni bréf bæði frá
Tjekof og til hans ,sem fjalla um
þetta leikrit og uppruna þess.
Það hafði mikla þýðingu fyrir
Tjeltof, að fyrstu leikrit hans
voru sýnd. Það viðurkenna allir
nú. Á dögum Tjekofs skorti leik-
dómarana og ritdómarana innsýn
í þá hluti, sem ollu þróuninni.
Þeir sá ekki, hvert þróunin £
þessum málum stefndi. En það
stóð ekki á fordómunum. Ekki
aðeins á leikritum Tjekofs, held-
ur einnig sögum hans.
Maxim Gorki skrifar: „Gag’n-
rýnendurnir eru eins og mýflug-
ur, sem áreita dráttarhesta",
sagði Tjekof við mig og brosti
dauflega. „Hesturinn stritar án
afláts, sérhver vöðvi þaninn eins
og strengur í kontrabassa. Og þá
tyllir flugan sér á lend hans, suð-
ar og stirigur. Hann verður að
kipra húðina og sletta taglinu.
Og hvað er flugan að suða? Ef-
laust veit hún það ekki sjálf. Það
er bara órói í henni, hún vill, að
eftir sér sé tekið: „Lika ég er til,
líka ég get suðað og suðað um
alla hluti.“ í tuttugu og fimm ár
hef ég lesið gagnrýni um sögur
mínar, og ég man ekki eftir einni
merkilegri athugasemd ,ég hef
aldrei heyrt neitt gagnlegt ráð.
í eitt einasta skipit hefur gagn-
rýnandi haft áhrif á mig: ÞaS
var sá, sem skrifaði, að ég myndi
deyja ölvaður undir múrvegg."
Ritrómararnir voru linir við
sjálafa sig, en harðir vði Tjekof.
En Tjekof var mjög harður við
sjálfan sig, það sama er að segja
um Stanislavskij og Nemírovitsj-
Dantsjenko. Án hörku við sjálf-
an sig hefðu þessir menn ekki
orðið að svona miklu gagni í leik
listinni. Sama ár og eitt af leik-
ritum Tjekofs kom út fékk Nem-
írevitsj-Dantsjenko verðlaun fyr-
ir bezta leikrit ársins. En hann
vár harður við sjálfan sig. Hann
vildi ekki taka við þessum varð-
launum, þar sem gengið var fram
hjá Tjekof. Fáir þekkja nú leik-
rit Nemírovitsj-Dansjenkos, en
þetta leikrit Tjekofs er eitt af
perlum leikbólcmenntanna.
Eftir að Listaleikhúsið var bú-
ið að bera leikrit Tjekofs fram
til sigurs, fékk Tjekof bréf frá
vini sínum, Prince A. I. Urusov,
sem sannaði, að enn lifði í göml-
um glæðum. Bréfið var skrifað
í janúar 1899. Þar segir m. a„
Framhald á 7. eíðu. ,