Tíminn - 21.01.1970, Síða 9

í
MIÐVIKUDAGUR 21. janúar 1970.
TÍMINN
9
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
FramJívæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andés Kristjánsson, Jón Helgason og Tómas
Karlsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason. Ritstjórnar-
sikrifstofur í Edduhúsinu, símar 18300—18306. Skrifstofur
Bankastræti 7 — Afgreiðslusími: 12323 Auglýsingasimi: 19523.
Aðrar skrifstofur sími 18300. Áskrifargjald kr. 165.00 á mán-
uði, innamlands — í lausasölu kr. 10.00 eint. • Prentsm, Edda hf.
Ofhleðsla
Upplýsingar Tímans s.l. sunnudag um hin fjölmörgu
hlutverk Jóhannesar Nordals, Seðlabankastjóra, í ríkis-
kerfinu, hafa vakið mikla athygli og umtal. Að vísu mun
Jóhannes Nordal nú hafa látið af einu embætti, sem
iionum var þar talið, formennsku 1 stjóm Lánasjóðs ís-
lenzkra námsmanna, og við tekið annar fulltrúi Alþýðu-
flokksins og ríkisstarfsmaður, sem gegnir mörgum hlut-
verkum í ríkiskerfinu, Gunnar Vagnsson. Hins vegar
fækkar ekki andlitum Jóhannesar Nordals í embættis-
kerfinu við það, því 1 staðinn getur t. d. komið, að hann
er fulltrúi ríkisins í sérstakri nefnd til athugunar um
byggingu olíuhreinsunarstöðvar og mun þó ýmislegt enn
vantalið af launaðri stjórnsýslu Jóhannesar Nordals.
Auðvitað er það ríkisstjómin, sem ábyrgð ber á því og
hefur haft forgöngu um það, að Jóhannes Nordal hefur
verið skipaður í öll þessi fjölmörgu launuðu embætti.
Það er því fyrst og fremst við ráðherra að sakast 1 þess-
um efnum. Dæmið um Jóhannes var tekið, þótt ýmsa
aðra hefði mátt nefna, vegna þess, að fáir munu vera
jafn margfaldir í embættisroðinu og hann, en þó ekki
síður vegna þess, að hann er bankastjóri Seðlabankans,
sem á að vera óháð stofnun og stjómendur hans í sem
minnstum beinum persónulegum tengslum við stjómkerf-
ið. — Eða svo er a.m.k. talið í menningarlöndum, þar sem
ákveðin skilgreining ræður stöðu miðbankans í fjármála-
kerfi viðkomandi þjóða. Hér á landi hefur smám sam-
an verið farið æ meir út fyrir þær grundvallarreglur,
sem ríkja um starfssemi miðbanka.
Starfshæfni og hæfileikar Jóhannesar Nordals em ekki
dregnir í efa, en þessi óeðlilega og óhófslega hleðsla alls
konar embætta og bitlinga á bankastjóra miðbankans er
regin hneyksli, sem bezt er bæði fyrir hann og þá ráð-
herra, sem troðið hafa honum í öll þessi embætti nauð-
ugum eða viljugum, að verði upprætt sem fyrst.
Gylfi Þ. Gíslason bankamálaráðherra mætti vel hafa
það í huga, að Jóhannes Nordal er fulltrúi Aþýðuflokks-
ins í bankastjórn Seðlabankans um leið og formaður Al-
þýðuflokksins rifjar upp ítrekaðar ályktanir og viðvar-
anir þinga ungra jafnaðarmanna um hættuna af því að
völd embættismanna verði of mikil í stjómkerfinu og
völd hinna kjömu fulltrúa að sama skapi minni.
Bjami Benediktsson, forsætisráðherra, mætti einnig
lesa sér svolítið til um ályktanir Sambands ungra Sjálf-
stæðismanna um þessi mál og kröfur þeirra um aukna
dreifingu valdsins í íslenzku þjóðfélagi.
Og að lokum vill Tíminn benda á, að höfuðið er bitið
af skömminni í þessum efnum, þegar ráðherrar sitja í
nefndum eða stjórnum, sem lúta eftirliti ríkisstjómar
eða einstaikra ráðherra og minna á tillögu Ólafs Jóhann-
essonar, formanns Framsóknarflokksins, um að Alþingi
lýsi því yfir, að slíkt sé óviðeigandi, en þessi tillaga ligg-
ur nú fyrir Alþingi til afgreiðslu.
Það hefur farið æ meira í vöxt, að ráðherrar taki sæti
í stjóm og stjórnsýslunefndum, sem þeir sjálfir hafa yfir
að segja, ýmist með yfimmsjón, eftirliti, úrskurðarvaldi
eða á annan hátt sem æðstu handhafar framkvæmda-
valdsins. Hér er um siðleysi í stjórnarháttum að ræða,
sem óþekkt er í nálægum menningarlöndum.
Tíminn mun á næstunni taka sterklega undir og rök-
styðja þær kröfur, sem fram hafa komið hjá fólki úr öll-
um flokkum, um að þeir óæskilegu og óheppilegu stjóm-
arhættir, sem hér hafa verið gerðir að umtalsefni, verði
upprættir. Skorar Tíminn á ráðherra að nota nú tæki-
færið þegar Norðurlandaráð kemur saman í Reykjavík
að spyrjast fyrir hjá kollegum sínum um þær reglur,
sem gilda um þessi efni á Norðurlöndum. TK
ARNOLD BLICHMAN, HEROLD TRIBUNE:
Vöxtur störborganna er oröinn
eitt mesta vandamál Afríku
Getur leitt bæði til félagslegrar og efnahagslegrar upplausnar
ÖNGÞVEITIS stórborganina
gætir fyrst og fremst í iðnaðar-
borgum vestrænna þjóðfélaga-
Hiinu hefir verið allt of lítili
gaumur gefinn, að svipaðra
erfiðleika er tekið að gæta í
auknuim mæli umhverfis hinar
nýju stórborgir í Afríku, en þar
er tiltölulega lítili iðnaður
stundaður. Þessir erfiðleikar
eru þegar orðnir tdlfinmanlegir
í Mið- og Suður-Ameríiku og
Asíu.
Hvensu liifmnanleg og óleys-
anleg sem þéttbýlisvanddræðin
kunnia að virðast á norður-
hveli jarðar þá eru þau í raun
og sannleika auðveld viðfangs
þar í samaniburði við það, sem
yfir skeiiur í Afríku á næstu
árum. Þar verða tál stórborgir
svo að segja á einni nóttu i
þjóðfélöguim, sem ekki búa við
þá fjölbreytni í iðnaði eða
verzlum, að þau geti sóð hiniuim
svonefnda landlausa múgi fyrir
atvionu.
ERFIÐLEIKAR stórborga
valda meiri sprengihættu í
stjórnmáhim í fyrrverandi ný-
leniduan en nokkur önnur fram-
vinda, sem orðið hefir síðan
að sjálfstæðishreyfingin komst
á rekspöl fyrir rúmum áratug.
Þrátt fýrir þetta eru það að-
eins fiáeinir „sérfræðingar“ í
málefnium stórborga hjá Sarnein
uðu þjóðunum og Alþjóða vinnu
málasamtökunum, sem veita
þessum málum nokkxa teljandi
athygli eins og sakir standa.
EkM er sérlega erfitt aið
gera sér grein fyrir, hve þetta
mál er uimfangsmikið í Afríku.
I. L. O. (Intemational Labor
Organization eða Alþjóða vinnu-
málastofnunin) hefir fyrir
sikömmu gefið út skýrslu um
þetta mál og þar er sýnt fram
á, að borga gæti enn miklu
minna í Afríku en öðrum meg-
inlöndum. Um 1960 bjuggu að-
eins um 13% Afríkumamna í
borgum, sem höfðu fleiri en
20 þús. íbúa, en 32% íbúanna
í Mið- og Suður-Ameríku, 41%
íbúanna í Evrópu og 57% íbú-
anna í Norður-Ajmeríkiu.
íbúuim borga í Afríku fjölgar
hraðar en víðast hvar annars
staðar. Fjölgunin er svo ör, að
sérfræðingar Sameinuðu þjóð-
anma gera ráð fyrir, að ef f jölg.
unin heldur áfram með svipuð
um hætti og að undanfönnu
verði stórborgabúar í Afrílku
orðnir 300 milljónir að tölu við
lok þessarrar aldar, en þeir
voru ekki nema um 36 millj.
um 1960. Þetta er hvorki meira
né mdnna en málega nífölldum.
I SKÝRSLU I.L.O. er haldið
fram, að fjölgun íbúa í borg-
um í Afríbu hafi „raskað mjög
jafinvæginu í þróun álfunnar"
þar sem hún hefi verið allt of
ör og óundirbúin. Af þessuim
söikum hafi „jafnvægi milli
borga og landsbyggðar raskazt
mjög háskalega". RíMsstjórnirn
ar hafi auikið mjög á þennan
jafnvægisskort með þvi að
reyha að bæta lifssMlyrðio í
borgunum, þar sem umbætum-
ar ýti einimitt undir aðfluitn-
inginn til borganna.
Nkrumah
— ör stórborgarvöxtur magnaði
efnahagsöngþveitið', sem varS
honum að faili.
David Morse íiramikvæiroda-
stjóri I.L.O. sagði m. a. í
skýrslu þeirri, sem hano flutti
á byggðajafnvægdsiráðstefnu,
sem haldin var í Ghana fyrir
skömmu:
„Sennilegt er, að hin aknenma
þróun í borgunum valdi meiri
öngþveiti og félagslegri spennu
en dæmi eru um í Afríkuríkj-
umum.“
AFRlKUBUAR flytjast til
borgainina vegna þess, að sá
orðrómur er uppi, að peninga-
tekjur geti orðið fimm sinmum
hærri en úti á landsbyggðinni,
og einnig geti ko.mið fyrir
sums staðar, að einstaMingur-
inn geti fengið tvöfalt meiri
laun en úti á landsbyggðinni
fýrir sömu störf.
Laumagreiðslur í Abidjan,
höfuðborg Fílabeinsstrandar,
námu árið 1964 93% af öllum
launagreiðsium í ríMnu. 1 Kairó
og Alexanidríu býr fast að því
helmingur allra launamanna í
Egyptalandi. Meira en annar
hver læknir í Ethiopiu býr í
Addis Abeba. Þá eru tæMfæri
til skólanáms miklu meiri í
borgum en í sveitahéruðumum.
1965—66 var raunin til dæmis
sú í Maroceo, að 68% bama í
borgum stunduðu barnaskóla-
nám, en ekM nema 23% barna
í þorpunum úti á landsbyggð-
inni.
FÓLKSFLÓTTINN frá land-
búnaðarhéruðunum í Afríku
eir það mikill, að efinahagslíf
flestra ríkja í álfummi er í hætitu
af eftirfarandi ástæðum:
1. Það eru venjulega hinir
urnigu og atorkusömu, sem flytj-
ast á brott, en börnin og gam-
almennin verða einkum eftir í
sveitaþorpunum.
2. Landibúnaðinum hnignar
af þessum sökum og uppskeram
verður minni e» ella. í skýrslu
I.L.O. var haldið firam, að fæðu
storturinm í Ghana 1965—66,
meðan Nkrumah var þar ein-
valdur, „virðist hafa að nokfcru
leyti starfað af brottflutndnigi
landbúnaðar verkamanna".
3. „Semnilegt er, aö' haldi
þessi vítahrimgur efnahagsstöðn
umar og brottflutningur úrvals
fólks áfram, þá verði enn erf-
iðara en ella að koma því í
kring, að landbúniaðurinn í
Afríku nái sér á strik“.
Flutningur fólks úr sveitum
til borga er aðeims liður eðli-
legri framvindu meðal hinma
þróuðu þjóða. AuMn framleiðni
í landbúnaði vegna vélvæðing-
ar veldur því, að landbúnaðar-
verkamenmirnir, sem ekki er
lengur þörf fyrir, flytjast til
borganna, þar sem eftirspurn
eftir vinmuafli eykst. Þessu er
öfugt varið í Afríku. Landbún-
aðarframieiðslan er þar ófull-
nægjandj og aukning iðnaðar-
ims hefir hvergi nærri undan
auknu framboði vimnuafls.
I BREZKA tímaritinu
Eooniionist 3. desomiber í vetur
var því haldi® fram, að hin
mikla fjölgun í borgium meðal
vanþráuðu þjóðanma ylli því,
að þar yrðu á næsta ái-atug „að
auka borgabúnað sinn allan —
íbúðarhús, opinberar bygging-
ar, hvers konar skóla, sjúkra-
húis og samgöngur — jafn mik-
ið og gert hefir verið hjá him-
um þróuðu þjóðum með hæg- |
fara autonimgu síðustu aldirn- Pj
ar.“
Barbara Waxd gekk frá yfir-
litinu í The Eoomonist og henni
fóru'st moðal anmams orð á
þessa leið:
„I ljósd þess, hve tröllauMð
þetta verkefni er og í raun og
veru óleysamlegt, verður þétt-
býlisauknimgim hjá vanþróuðu
þjóðunum um þessar mundir
tæpast heilbrigð, óhjákvæmileg
nútímaþróuin, heldur líkist öllu f
meira sjúklegri frumufjölgun,
sem geti leitt heil samfélög
fram á blábarm félagslegrar og
efnahagslegrar upplausnar".
VERÐUR þá sú raunin á, að
óreiðam og östöðugieikir.n auk-
ist enn meðal vanþróuðu þjóð-
anna næsta áratug?
Svo er að sjá, sem umgfrú
Ward halliist að því að svara
þessarri spurmingu játandi. Dr.
Joan M. Nelson, háskólakenn-
ari í stjórnvísindum, er þó á
öndverðuim meiði. Hún heidur
frám í skýrslu, sem Harvard
Center for International Affa-
irs birti, að athuganir hennar
bendi til, „að fátækari hluti
verkalýðs í stórborgum sé
vemjulega afsMptalaus um
stjórnmál, þveröfuigt við þa®,
sem gerist hjá skipulagðri
verkalýð®hreyfingu“.
„Óróleika og andmæli vegna
iðnþróunar, aukningar æðri
menntunar og annara þess,
sem eimtoum gætir í stórborg-
um,“ segir hún, „má með
öðrum orðum ekki líta ó sem
óeirðir vegna fjölgunar lág-
stóttanna í stórborgunum“.
Þetta virtist allt svo ákaf-
lega auðvelt viðfangs þegar sjö
Framhald á bls. 12