Tíminn - 06.05.1970, Blaðsíða 7

MIÐVIKUDAGUR 6. maí 1970.
7
TÍMINN
KAITI - Fyrsta
svertingjaríki heims
Páir íslendingar vita glögg
skil á Haiti, flestir rugla henni
saman við Tahiti. Þeir eru
ekki einir um að vera fáfróð-
ir á þessu sviði. Haiti er því
nær óþekkt land meðal íbúa
Vesturlanda. Fáir Frakkar
vita, t. d. að land iþetta er til,
þó að það hafi verið þeim ó-
þrjótandi uppspretta auðæva í
heiia öld.
Haiti er lítið land, um 35000
ferkílómetrar á stærð, og nær
yfir u.þ.b. þriðjung eyjunnar
Santo Domingo, en Dominik-
anska lýðveldið nær yfir af-
ganginn af eyjunni. Á þessum
35000 ferkílómetrum er hrúg-
að saman um 4—5 milljónum
manna, enginn veit nákvæm-
lega töluna. Offjölguninni fylg
ir óskapleg fátækt' og vanþró-
un. Haiti er með vanþróuðustu
ríkjum heims.
Þessi staðreynd stingur enn
meir í aúgu, ef litið er á það,
að í iok 18. aldar var Haiti
auðugasta nýlenda Frakka og
færði ’þeim meira í ríkiskass-
ann en alar nýlendur þeirra
aðrar til samans. Þegar Haiti-
búar öðluðust sjálfstæði sitt
um aldamótin 1800, blasti við
þeim glæsiieg framtíð. Aðeins
50 árum síðar vax ástandið
orðið ískyggilegt, og það hef-,
ur aidrei verið eins slæmt og
nú. Fólkið er fátækara og
fáfróðara en nokkru sinni. Til
að skiija ástæðurnar fyrir þess
ari sífelidu hnignum, þarf
maður að hafa kynnt sér nokk
uð sögu landsins. Hún er saga
stöðugra óhappa og mistaka.
Áður en Fransmenn komu
ti'l landsins var það því nær
óbyggt. Spánverjar voru í hin-
um hiuta eyjunnar, og nokkuð
var um Indíána. Fyrstu íbúarn
ir voru franskir sjóræningjar
sem sátu'fyrír spænskum skipa
lestum flytjandi gull og ger-
semar til heima'landsins. Um
1700 eignuðu Frakkar sér land
ið, og stuttu síðar fóru þeir
að setjast þar að, því að auð-
velt reyndist að rækta þar syk-
ur, kaffi og kókó. En land-
nemar þessir voru ekkert sér-
staMega, gefnir fyrir líkamlega
vinnu, og þar sem engir inn-
fæddir voru þar fyrir til að
notfæra sér sem vinnudýr,
tóku þeir sama ráð og Amerík-
anar, að flytja inn þræla frá
Afríku. Þessi þrælatoúskap-
ur tókst svo vel, að brátt varð
það öruggasta fjáröf'lunarleið
ungra og fátækra Fransmanna
að dvcljs í Haiti í nokkur ár.
Þessir landnemar lifðu kónga-
lífi. byggðu sér glæsileg setur
og höfðu þjóna á hverjum
fingri. Vegir voru lagðir um
allt landið, og vatnsáveitu-
kerfi voru byggð.
Þrátt fyrir blómlegan hag
landnema, bötnuðu kjör þræla
þeirra lítt. Plantekrueigendur
fóru, þvert á móti, æ verr
méð bræia sína eftir þvi sem
tímar liðu. Fjölmargar sögur
eru til um grimmd þeirra og
misþyrmingar á þrælum. Að
lokum fannst þrælum nóg kom
ið og gerðu uppreisn.
Það má segja, að þrælarnir
hafi borgað vel fyrir sig, því
að allt hvítt fólk í landinu var
pínt og síðan drepið. Engum
var þyrmt. hvorki konum né
börnum. Þrælar voru í mikl-
um meirihlúta i landinu, svo
að þetta var þeim hægt verk.
Aftur á móti hlífðu þeir múl-
öttum, sem voru næstum eins
margir og hvítir menn, og
voru margir hverjir mjög
auðugir, enda afkomendur
hvítra landnema. Svertingjar
og múlattar tóku höndum sam
an og ráku burt allar enskar
og spænskar liðssveitir, sem
höfðu notað tækifærið til að
ráðast inn í landið, á meðan
menn höfðu um annað að hugsa.
Napoleon sendi mág sinn með
hersveitir til landsins, og átti
hann að ná völdum með
kænsku og koma aftur á þræla
haldi. En hermenn hans voru
stráfelldir — og var það meira
að þakka magnaðri gulusótt
en dugandi Haitihermanna —
og var herför þessi meðal
verstu hrakfara Napoleons. í
janúar 1804 lýstu Haiti-búar
yfir sjálfstæði sínu. Haiti var
fyrsta sjálfstæða svertingjaríki
heims.
Fj'rstu leiðtogar Haititoúa
voru fyrrverandi þrælar, sem
höfðu reynat dugmiklir hers-
höfðingjar í frelsisstríðinu.
En þeir voru ekki að sama
skapi vel að sér í stjórn
mennsku, enda sáu þeir enga
aðra leið en að feta í fótspor
Frakka. Menn voru frjálsir að
nafninu til, en frelsi þeirra
•var ek’ki mikl’T meira en þáð
hafði verið á dögum þræla-
haldsins. Menn voru átthaga-
bundnir: Þeir móttu ekki yfir-
gefa plantekru þá sem þeir
unnu á, og vinna var hörð.
En þeir fengu svolitla vasa-
peninga, sem hafði verið ó-
þekkt áður. Þetta gerði aðal-
muninn á frelsinu og þræl-
dómnum. En hagur ríkisins
blómstraði, uppskeran varð
stöðugt betri, og féð streymdi
í ríkiskassann.
Eftir dauða Dessalines keis-
ara (1807). sem hafði verið
hinn mesti harðstjóri, skipt-
ist landið í tvennt. Kristófer
konungur ríkti yfir norðurhlut-
anum, en suðurhlutinn var
gerður að lýðveldi.
Valdaár Kristófei’s konungs
(1807—1820) er það tímabil i
sögu Haiti, sem þekkt er á
Vestui-löndum. Hagur ríkisins
var hinn bezti, enda var fólki
óspart haldið að vinnunni á
ökrunum. En kóngurinn er
samt þekktari fyrir hið glæsi-
lega hirðlíf. sem lifað var í
höll hans, Sans Souci, sem
sögð er nákvæm efirlíking af
höll Friðriks mikila. Þar mátti
sjá grei’fa og ’hertoga, sem fá-
um árum áður höfðu verið
þi-ælar á ökrum úti. Fæst
þessa hirðfólks kunni að lesa
eða skrifa.
í suðurhluta landsins var líf
mjög ólíkt. Forsetinn, Pétion,
var maður piildur og vildi
gera öllum til geðs. Hans
fyrsta verk var að veita múl-
öttum öll þau fori’éttindi, sem
þeir girntust. Hafa múlattar
ætíð síðan myndgð yfirstétt
landsins. Síðan hóf hann að
skipta landinu á milli almenn-
ings gegn litlu fé, þar sem
hann áleit að menn væru fús-
ari til vinnu. ef þeir ættu sjálf
ir landið, sem þeir ræktuðu.
Brátt hættu menn meii-a að
segja að greiða fyrir jarðskik-
ana, þar sem fæstir áttu fé til
þess. Landbúnaður gei’breytt-
ist: í stað stórra plantekra,
þar sem þrælax- og síðan vinnu
fólk ræktuðu sykur, kaffi og
kókó. x’oru nú örlitlar jarðir
„Calebasse" er ávöxtur, sem er óhæfur til matar, en ha nn er holaöur að innan og notaður til að geyrna vatn í
Þetta er sölukona á markaði.
ræktaðar af eigandanum sjálf-
um og fjölskyldu, þar sem
mest áherzla var lögð á rækt-
un grænmetis og ávaxta i mat-
inn. Þegar nóg var kornið í
pottinn, voi’u sjaldnast miklir
kraftar eftir til að fara að
rækta sykur eð: kaffi, enda
fór svo, að á fáum árum
minnkaði útflutningur marg-
fallt og hefur stöðugt farið
minnkandi síðai.. Haitibúum
fannst einfaldlega timi vera
kominn til að hvíla sig, enda
höfðu þeir unnið baki brotnu
áratugum saman. Hve dásam-
lég tilfinning það \ar, að vera
sjálfs sín herra og vinna að-
eins þegar þá lysti! Þreytan
var svo mikil, að þeir eru ekki
enn búnir að jafna sig.
Ái’ið 1820 sameinaðist Haiti
aftur í eitt ríki, og brátt hófst
í Norður-Haiti sama þróun og
sunnanlands, Bráðlega voru
engar stórar jarðir eftir, en
því nær allir áttu sinn smá-
skika. Enn er allur þorri
manna búsettur i sveit, og
því nær hver fjölskylda á
sinn jarðarskika sjálf. Ef litið
er á íbúafjöldann og flatarmál
landsins, m*á fá nokkra hug-
mynd um stærð þessara
,.jarða“! Ekki má gleyma held
ur, að stórir hlutar landsins
eru berar eyðimerkur, þar
sem ekkert grær, og að það
er mjög fjöllótt. Jarðvegurinn
hefur aldrei verið fátækari,
vegna stöðugi’ar ræktunar án
áburðar og vegna veðrunar.
Þvi nær allur skógur hefur
verið höggvinn til eldiviðar og
húsabygginga.
Lítið hefur vei’ið gert til að
uppfræða almenning eða bæta
kjör hans. Ráðandi stéttin,
sem er u.þ.b. 5% af þjóðinni
og eru aðallega múiattar, sýna
ekki mikinn áhuga á batnandi
hag almúgans, enda myndi
það þýða skeroingu á foi’rétt-
indum þeirra. Múlattar hafa,
ásamt útlendingum, sem ný-
lega hafa setzt að hér, alla
verzlun landsins í höndum sér
og einnig mikiivægai; stöður í
stjórn landsins. En forsetar
hafa oftar verið svartir en múl
attar. Kemur það til af því,
að hei’inn hefur komið þeim
til valda. og hefur hann löng-
um verið undir stjórn svarti’a
hei’shöfðingja.
Flestir forsetar landsins
hafa sýnt meiri áhuga á að
auðgast á forsetastólnum en
að stjórna málefnum rikisins.
Þeir sem ekki hafa verið bein-
línis skaðlegir fyrir þjóðina,
haía gert lítið gagn. Saga
þúrra er viðbui’ðarík.
Ef litið er á tímrbilið 1843—
1915 (árin 1915—1934 x ar
landit undir stjórn Ameri-
kana), þá ríktu 22 þjóðhöfð-
ingjar þennan tíma. Áf þess-
um 22 var aðeíns einn á for-
setastóli kjörtímabilið út, þrír
létust í embætti, einn var
sprengdur í loft upp ásamt
höll sinni, einn var drepinn á
eitri, einn höggvinn í spað af
æstunx múg, einn sagði af sér.
14 voru settir af með bylt-
in«u.
Síðan 1934 hefur forsetaem-
bættið ekki verið eins bráð-
drepandi og áður, en forsetar
hafa ekki fai’ið batnandi við
það. Nú sem stendur er harð-
stjórnin verri en nokkru sinni
fyrr. Þeir sem Iesið hafa bók
Grahams Greens, „Trúðarnir",
eða séð myndina, sem gerð var
eftir henni, hafa nokkra iiug-
mynd um ástandið. Duvalier
hefur nú nýorðið unnið mála-
ferli sín gegn kvikmyndairam-
leiðandanum: svo virðist sem
ýmislegt í myndinni sé mann-
skemmandi fyrir hann! En frá
nokkru er rétt skýi’t, eins og
sagt verður frá síðar.
Fleirí og fleiri
sanníærast

co
II

DR. KORTER SEGIR:
Flóru smjörlíkið frá Akureyri stenzt
allar kröfur, sem gerðar eru af
heilbrigðum smekk þeirra, sem kunna að meta
góða vöru. Þess vegna sannfærast fleiri og
fleiri um ágæti Flóru smjörlíkisins.
liiv HCXjK’b
m itit

Tií
n^Boíi
Bokunarsmjörliki
SMJÖRLÍKISGERÐ
AKUREYRI