Tíminn - 30.08.1970, Blaðsíða 8

I
TIMINN
SUNNUDAGTJR 30. ágúst 1970
KaupféEögin stækka launa-
krónu neytandans
M—iiiiiiiiiiiiM iii ii iii
Þing Sambands ungra
Framsóknarmanifa
Síðdegis á föstudaginn hófst
þing Sambands ungra Framsókn
armanna, sem að þessu sinni er
háð á Hallormsstað. Það er fjöl
sótt af fulltrúum FUF víðsvegar
að af tandinu. Samband ungra
Framsóknarmanna hefur starfað
með miklum myndarskap síðustu
árin, ný félög bætzt við og fjö.'g-
að í heild í samtökunum. Unga
fólkið hefur fylkt sér um Fram-
sóknarflokkinn síðustu ár í vax-
andi mæli. SUF hefur einnig tek-
ið upp ýmsa markverða nýbreytni
f stjórnmálastarfinu til þess
failna að gera það opnara, frjáls-
ara og lýðræðis.'egra, og hefur
sumt orðið öðrum stjórnmálafé-
lögum ungra manna til fyrirmynd
ar. Má nefna, að SUF varð fyrst
til þess að halda þing sitt fyrir
opnum tjöldum, þar sem áheyrn-
arfulltrúum utan samtakanna og
blaðamönnum var heimil áheyrn.
Sömuleiðis hafa samtökin beitt
sér fyrir opnum umræðum um
margvísJeg málefni á ýmsum vett-
vangi. Til að mynda hafa viðfangs
efni og umræðumál þessa þing?
verið undirbúin með þeim hætti,
að haldnir hafa verið umræðu-
fundir um þjóðmál, opnir öllum,
sem koma vildu til slíkra um-
ræðna, og þar safnað hugmynd-
um og tillögum, sem lagðar eru
ti: grundvallar þeim umræðu-
efnum ,sem undirbúningsnefndin
leggiu: fyrir þingtð. Er þetta til
mikillar fyrirmyndar og liklegt
til árangursríks þinghalds.
Samvinnuiðnaður
í sókn
Fyrir rúmri viku var iðnstefna
samvinnumanna sett á Akureyri,
og jafnframt var fagnað endur-
byggingu samvinnuverksmiðj-
anna þar eftir brunann í fyrra og
nýrri og öflugri sókn, sem þegar
er augljós í samvinnuiðnaði af
tölum um framleiðs.’u og sölu á
s.l. ári, svo sem fram kom i ræðu
Erlendar Einarssonar, forstjóra
SÍS við þetta tækifæri.
Raunar má segja, að samvinnu-
iðnaðurinn á Akureyri sé nú ris-
inn úr tveim eldraunum, sem á
honum hafa dunið með skömmu
bili. Hin fyrri var iðnaðarkrepp-
an, sem gekk yfir landið fyrr á
áratugnum, og lagði sá hæga-
bruni mörg og myndarleg iðnfyr-
irtæki í rústir. Þeim bruna ollu
1 senn ör'ðug ytri skilyrði og að-
búnaður stjórnarva'da landsins
að iðnaði landsmanna, og var þó
oft svo á hert, að kalla mátti full-
komna ofsókn, þegar ríkisstjóm-
in hleypti á iðnaðinn samtímis
óheftri, erlendri samkeppni, ok-
urlánakjörum, nýjum skattabyrð-
um og ranglæti í ýmissi mynd
miðað við aðrar meginatvinnu-
greinar.
í þessari eldhríð hnigu mörg
iðnfyrirtæki og jafnvel heilar
iðngreinar a.'veg í valinn, en önn-
ur voru lömuð. Samvinnuiðnaður-
inn var hart leikinn en stóðst þó
raunina betur en einkaiðnaður
«ökum þess, að félagsiegur bak-
hjarl hans var meiri og sterkari.
Þó dróst hann verúega saman.
Þegar Iðunngrv^yksmiðjurnar
brunnu 3. janúar 1969, misstu
hundru® manna atvinnu' sína á
eiimi nóttu. Þá munu margir

Eriendur Einarsson, forstjóri SÍS flytur ræðu sína á iðnstefnu samvinnumanna á Akureyri
(Ljósm: Kári)
hafa fundið á sjálfum sér, hvers
virði samvinnuiðnaðurinn var.
Nú þegar verksmiðjurnar hafa
verið endurreistar í stærri og
fulikomnari mynd, má segja að
þær komi tvíefldar úr tveimur
eldraunum, og því munu sam-
vinnumenn fagna um al.t land.
Skóverksmiðjan Iðunn tekur nú
til starfa með helmingi meiri
framleiðslugetu en áður og nýj-
an vélakost. Svo hafiði verið hert
að þessari iðngrein fyrir fáum
árum, að segjá mátti, að ísíend-
ingar væru hættir að gera sér
skó á fæturna. Nú er það starf
hafið aftur með myndarlegum
hætti á vegum samvinnumanna.
Sútunar- og leðurverksmiðja
samvinnumanna er einnig tekin
til starfa tví- eða þríefld og
stefnir að því að fullvinna all-
ar gærur landsmanna og önnur
skinn. Minni iðnstofnanir til
þess að gera einstakar vörur úr
sútuðum rkinnum eða ull munu
síðan rísa á legg hjá kaupfélög-
unum, og hefst starf í einni
slíkri verkstofu, loðhúfugerð, á
þessu ári í Borgarnesi.
Þótt ullarverksmiðjan Gefjun
slyippi betur við brunana en
Iðunn, eiga sér einnig stað mikl
ar endurbætur þar og margs
konar nýmæli eru á döfinni í
uUariðnaði samvinnumanna.
Tímamótaáfangi
ina í samvinnuiðnaðinum s. 1.
ár og á þessu ári, svo óg þau
athugunarefni, sem nú ber hæst
í iðnaði samvinnumanna. Hann
sagði m. a. um þetta:
„Árið 1969 var hagstætt fyrir
iðnað samvinnufélaganna. Þrátt
fyrir brunann varð veruleg fram
leiðsluaukning. Heildarsala iðn-
aðardeildar Sambandsins á árinu
1969 varð kr. 472 millj. og jókst
um kr. 140 miUj.. eða 42.17%.
frá árinu á undan. Verðmæií
útflúfnírigs í fyrra nam kr, 119
millj. Útfluningurinn skiptist
þannig að af heildarsöluverði
fór um 60% til Sovétríkjanna,
um 14% til Bandaríkjanna og
til Vestur-Evrópulanda um 26%.
Fyrstu 6 mánuði þessa árs
hefur orðið veruleg framleiðslu-
aukning í verksmiðjunum og
söluverðmæti Sambandsverk-
smiðjanna, — þar með taldar
Efnaverksmiðjan Sjöfn og Kaffi-
brennsla Akureyrar, sem eru sam
eigin Sambandsins og KEA, —
var samtals pr. 30/6 1970 257,5
millj. og hafði aukizt um 67,5
millj. miðað við fyrstu 6 mán-
uði 1969, eða um 35,5%. Sölu-
jí verðtnætþ, útflutnings fyrstu 6
mánuði 1970 jókst um 46% mið-
að við samn tímabil ársins 1969.
Eftirfarandi tafla sýnir sölu
hinna ýmsu verksmiðja fyrstu 6
mánuði ársins 1970 og til sam
anburðar árið 1969:
1969 1970 Mism. %
Ullarv. Gefjun Ak. 56.876 74.386 +17.510 30.79
Hekla 44.790 52.602 + 7.812 17.44
Sjöfn 32.658 38.203 + 5.545 16.98
Kaffibrennsla Ak. h.f. 26.740 32.071 + 5.331 19.94
Iðunn sútun 17.031 31.613 +14.582 85.62
Iðunn skógerð 221 14.852 +14.632 662.08
Fatav. Gefjun 11.694 13.854 + 2.160 18.47
190.010 257.581 67.572 35 h%
aukning
Hliðstæðar sölutölur hjá verksmiðjum KEA voru sem hér
segir:
Kjötiðnaðarstöð KEA
Efnagerðin Flóra
Smjörlíkisgerð KEA
1969 1970 Mism. %
23.026 31.470 +8.444 36.67
3.139 3.630 + 491 15.64
13.756 13.621 -f- 135 0.98
Allt þetta og margt fleira
bendir til þess, að um sé að
ræða tímamótaáfanga í sam-
vinnuiðnaðinum, og lagður hafi
verið traustari grunnur að hon-
um en áður var, jafnframt því,
sem sótt er fram í nýjum iðn-
greinum. Er þar ýmislegt á diöf-
inni, svo sem stofnun norrænn-
ar samvinnuverksmiðju í niður-
suðu hér á landi. Samvinnufé-
lögin hafa stutt að eflingu at-
vinnulífsins með sívaxandi þátt-
töku víðs vegar um land síðustu
áratugina. Hin nýja sókn í sam-
vinnuiðnaðinum er í beinu fram-
haldi af því starfi. Þetta er mik
ið gleðiefni fyrir samvinnumenn
í landinu og aðra þá, sem skilja
gildi samvinnustarfsins til hags
bóta fyrir þjóðina alla, og ekki
sízt launavinnustéttirnar.
Hraður vöxtur
í ræðu sinni við setningu iðn-
stefnunnar á dögunum ræddi
Erlendur Einarsson m. a. þróun-
í samvinnuverksmiðjunum á
Akureyri vinnur nú milli 7 og
800 manns. Margt af kvenfólk-
inu vinnur þó ekki nema hálfan
daginn. Þegar iðnaður samvinnu
félaganna hér á Akureyri er tek
inn saman í eina heild, mun
hann hafa fleira starfsfólk í
sinni þjónustu en nokkurt ann-
að iðnfyrirtæki á íslandi og þeg
ar miðað er við fólksfjölda, er
augljóst, að Akureyri er mesti
iðnaðarbær á íslandi. Hér hef-
ur margskonar iðnaður náð að
þróast farsællega og það er
nokkuð almennt álit, að verk-
tækni iðnaðarfólksins hér á Akur
eyri skari fram úr.
Nýjar iðngreinai
I iðnaði Sambandsins eru ull-
ar- og skinnavörur uppistaðan.
Verksmiðjurnar hér á Akureyri
voru uppbaflega stofnsettar til
þess að vinna úr afurðum bænd
anna og þar með tryggja betri
markað fyrir ull og skinn. Segja
má, að þessi iðnaður hafi stuðl-
að mjög að því, að bændur fá
nú hærra verð fyrir þessar af-
urðir. íslenzkar gærur eru nú í
hærra verði en gærur af sauðfé
annarra landa og í sumum til-
fellum munar helming. Þá hef-
ur verð á íslenzkri ull farið
hækkandi, á sama tíma og ullar-
verð á heimsmarkaði hefur stað-
ið í stað eða lækkað í verði.
Stórhækkun á hráefnisverði og
mikil hækkun á flestum fram-
leiðslukostnaðarliðum, veldur nú
vaxandi áhyggjum um möguleika
þessara iðngreina hér á landi,
að standast samkeppnina frá
hliðstæðum iðnaði annarra landa.
Söluverð á vélprjónuðu ullar-
peysunum hefur heldur farið
lækkandi á erlendum mörkuð-
um á undanförnum þremur ár-
um. Sú verðbólguþróun, sem nú
á sér stað hér á landi, hlýtur að
draga úr þeirri framþróun í iðn
aði, sem hér þarf að eiga sér
stað.
Á undanförnum mánuðum hef
ur verið unnið að athugunum á
því, að komið verði á fót nýj-
um iðngreinum. í þessum athug
unum hafa augu mann beinzt að
því m. a., að komið verði upp
smærri iðngreinum, fullvinna
vörur úr þeim efnivörum, sem
unnar eru í Gefjun og Sútunar-
verksmiðiunum. Hefur af hálfu
Sambandsins verið talið æski-
legt, að jafnframt því, sem und-
irstöðuverksmiðjurnar hér á Ak-
ureyri verði efldar, þá væri á
öðrum stöðum á landinu komið
upp smærri iðnaði í sambandi
við ull og skinn. f samræmi við
þessa stefnu hefur verið ákveð-
ið, að setja á fót verksmiðju í
Borgarnesi, sem mun framleiða
kuldahúfur úr skinnum, sem sút
uð verða í nýju sútunarverk-
smiðjunni hér á Afcureyri. Verk
smiðja þessi hefur verið hönnuð
af finnskum verkfræðingi hjá
Friitalan Nahka. Á verksmiðjan,
sem veita mun 15 manns atvinnu
til að byrja með, að taka til
starfa fyrir árslokin.“
Stóraukinn
útflutningur
í ræðu Erlendar kom einnig
fram, að verðmæti útflutnings á
vegum Iðnaðardeildar Sambands-
ins óx um 46% fyrstu sex mán-
uði yfirstandandi árs, og hefur
deildin og SÍS stóraukið kynn-
ingar- og söiustarf sitt erlendis
með góðum árangri. Um horfurn
ar sagði hann m. a.:
„Það, sem gerði þessa upp-
byggingu mögulega var sæmilega
hagstæður rekstur verksmiðj-
anna á árinu 1969. Stefnt er áð
því, að áframihaldandi uppbygg-
ing á vegum samvinnufélagnna
geti átt sér stað. Ný verkefni
eru í athugun. Framtíðarþróun-
in byggist þó mest á því, að
verðbólguskriða kippi ekki fót-
um undan þessari starfsemi. Því
miður virðist ekki bjart fram
undan í þeim efnum. Flestir
kostnaðarliðir eru stórhækkandi,
og það er fráleit ályktun, að
hækkun á fiskverði erlendis rétt
læti hækkun á resktrarkostnaði
í iðnáðinum. Þótt ýmsir mögu-
leikar séu fyrir hendi að bæta
reksturinn innan frá með auk-
inni vinnuhagræðingu og meiri
tækni, er það þó vissum tak-
mörkunum háð. Nú þegar hafa
verið gerð stór átök í samvinnu
verksmiðjunum á þessu sviði.
Markaðsöflun og sölustarfsemi er
mjög þýðingarmikill þáttur.
Þennan þátt verður að styrkja.
Koma þarf á fót skipulegri þjálf
un starfsfólks í öllum verksmiðj
unum. Rannsóknarstarfsemi þarf
að auka. Nýjar vörur þarf að
framleiða. Verkefnin eru mörg
og stór. Samvinnufélögin munu
reyna að leysa þessi verkefni
á sem farsælastan hátt“.
18 kaupfélög með
taprekstur
Enginn þarf að ætla, að þessi
nýja uppþygging samvinnuiön-
arins hafi verið átakalaus. At-
vinnuuppbygging kaupfélaaanna
víðs vegar um land er þcio ekai
heldur. Þau takast á heroar skyia
ur, sem einkaframtakið telur
sér ekki gróðavænlegt að sinna
og hliðrar sér því hjá. Án slíks
viðhorfs í samvinnustarfinu væru
Framhald á bls. 14.