Tíminn - 20.09.1970, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 20. september 1970
TÍMINN

Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Fraintvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Tómas
Karlsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnar-
skrifstofur 1 Edduhúsinu, sfmar 18300—18306. Skrifstofur
Bankastræti 7 — Afgreiðslusími 12323. Auglýsingasimi 19523.
Aðrar sikrifstofur sími 18300. Áskriftargjald kr. 165,00 á mánuði,
Innanlands — í lausasölu kr. 10,00 eint. Prentsm. Edda hf.
Dæmisaga
í tengslum við verkföllin og kaupsamningana í sumar
hefur gerzt lærdómsrík smásaga eða dæmisaga, sem
ástæða er að rifia upp, svo að menn geti dregið dóm af
henni eftir því sem ástæða þykir til.
Fyrir bæjarstjórnarkosningarnar talaði Morgunblaðið
um það á hverjum degi, að nú ættu verkamenn og aðr-
ir launþegar rétt á verulegri kauphækkun, og það sem
betra væri — atvinnuvegirnir væru fyllilega færir um
að taka hana á sig — svo væri blessaðri ríkisstjórninni
og viðreisn hennar fyrir að þakka. Vinnuveitendasam-
band íslands bar sig að vísu ver.
Samt hófst verkfall og stóð á annan mánuð. Síðan
var samið um 15% kauphækkun, eins og raunar flestir
höfðu gert ráð fyrir áður en verkfall hófst. Vinnuveit-
endasambandið bar sig illa, sagði að þetta væri of mikil
kauphækkun og atvinnuvegirnir þyldu þetta ekki. Rík-
isstjórnin tók þá í sama streng, enda voru kosningar þá
um garð gengnar.
En stuttu eftir samninga kom stjórn vinnuveitenda
saman á fund og samþykkti heimild til að hækka ið-
gjald félaga í samtökunum um 28%, úr 0,625% af
launagreiðslum í 0,8%, og þó voru nýtekin inn í sam-
tökin Landssamband ísl. útvegsmanna og Félag ísl. iðn-
rekenda, hvort tveggja einhverjar mestu launagreiðslu-
greinar atvinnuveganna. Þessi hækkun mætti þó tölu-
verðri andspyrnu á fundi 40 stjórnenda Vinnuveitenda-
sambandsins.
Á s.l. ári mun halli á rekstri vinnuveitendasambands-
ins hafa verið um 300 þús. kr. en rekstrargjöld í heild
um 8 millj. Virðast það engin smáræðis umsvif, sem
þessi félagsskapur hefur, enda hefur hann staðið í mikl-
um fasteignakaupum, sem margir telja miður hagkvæm
og varið til viðgerða á þeim nokkru á annan millióna-
tug, þótt óljóst virðist, til hverra nota þessi samn-
tök þurfa slíkar húseignir. Reikningar samtakanna hafa
ekki verið birtir.
Dæmisagan er hins vegar um það, er samtök vinnu-
veitenda börðust á annan mánuð gegn 1Ö% kauphækkun
verkafólks og töldu hana ríða atvinnuvegina á slig, en
heimiluðu síðan sjálfum sér að hækka eigið gjald af
þessum sömu atvinnuvegum nær helmingi meira á eftir.
Og ríkisstjórnin hafði ekkert við þetta að athuga, en er
þess meira að segja hvetjandi, að sem flest ríkisfyrir-
tæki séu 1 samtökum vinnuveitenda og greiði þar sín
háu gjöld skilvíslega.
„Húsnæðisneyð"
„Smáauglýsingar dagblaðanna fylla þessa dagana
marga dálka, þar sem kveða við örvæntingaróp fólks í
húsnæðisneyð“.
Þetta er upphaf athugaverðrar greinar í stjórnarmál-
gagni í fyrradag, þar sem lýst er ástandinu í húsnæðis-
málum á höfuðborgarsvæðinu eftir tíu ára „viðreisn".
Vísir segir ennfremur, að í húsnæðisauglýsingum blaðs-
ins sé ein af hverjum níu eða tíu framboð en hitt eftir-
spurn, og mun það nokkuð réttur mælikvarði á ástandið.
í velferðarríki tíu ára viðreisnar verður fólk að bjóða
tugi þúsunda 1 fyrirframgreiðslu og ganga að svo að
segja hvaða skilmálum sem er til þess að fá þak yfir
höfuðið. Húsaleigan sjálf hækkar og hækkar. í höfuð-
borg landsins ríkir „húsnæðishungur“ og „húsnæðis-
neyð“ og þar „kveða við örvæntingaróp“, eins og blaðið
segir réttilega. Menn vita, að hér er ekki of djúpt tekið
í árinni, en vert er að minnast, að það er stuðningsblað
tíu ára „viðreisnarstjórnar“, sem hefur orðið. — AK
ANDREI MONIN PRÓFESSOR:
Hafeðlisfræðin er
mikilvægasta vísindagreinin
Gagnkvæm áhrif andrúmslofts og hafs eru séríega mikilvæg
1 GAGNKVÆMUM áhrifum
andrúmslofts og hafs koma
fyrir margvísleg jarðeðlisfræSi
,'eg fyrirbrigði og því er rann-
sókn á þessum gagnkvæmu
áhrifum eitt af helztu verkefn-
um vísinda um jörðina. Gagn-
kvæm áhrif amdrúmslofts og
hafs á hitastig og hreyfingu
hvors annars, gerast með skipt
um á hita og raka, hreýfingu,
kolvetni og súrefni og fara
þessi skipti fram um yfirborð
hafsins. Rykkorn falla úr and-
rúmsloftinu í hafið og verða
hluti af lagmyndun á botni
þess og eru þessi botnlög
veruleg um miðbik hafanina
fjarri ströndum. í stormum
,'osna saltagnir úr sjónum og
berast upp í andrúmsloftið,
raki þéttist á þeim og myndar .
ský og þoku.
HVERNIG hefur andrúms-
loftið áhrif á hafi'ð? Loftsraum
ar koma hafinu á hreyfingu og
mynda svo að segja alla
strauma á yfirborði hafsins og
einnig í djúpum þess. I storm-
um myndast stormöldur á yfir-
borðinu og geta þær stefnt sæ-
farendum í háska og brotið upp
ströndina. Það gerðist t. d.
ekki alls fyrir löngu í bænum
Pitsunda í Kákasus. Svo að
rannsóknir á öldugangi eru
hinar þýðingarmestu.
Vasili Sju.’eikin, félagi í Vís-
indaakademíunni og upphafs-
maður hafeðlisfræði, hefur
gert miklar rannsóknir á mynd
un og hegðun stonmaldna. Að
fnumkvæði hans var sérstakt
hringLaga ,,stor.maker“ byggt
á Krím til rannsókna á öldu-
myndun. Niðurstöður af þess-
um rannsóknum eru hagnýttar
til að spá fyrir öMugangi og
velja beztu sig'ingaleiðir.
ÖLDURNAR koma róti á efri
lög hafsins. A þann hátt berst
hitd, orka og ýmis efni — þar
á meðal geislavirk efni — nið-
ur í hafdjúpin. Þess vegna eru
rannsóknir á hafróti sérlega
mikilvægar í hafeðlisfræðinni.
Andrei Koimogorof, félagi í
Vísindaakademiunni, hefur
Lagt mikið af mörkum ti; skiln-
ings á lögmálum hafróts. Og
núverandi hugmyndir um loft-
rót voru að verulegu leyti
myndaðar við rannsóknir á
rannsóknarstofnu Vísindaaka-
demiu Sovétríkjanna, sem fæst
við eðlisfræði andrúmsloftsins.
Vegna áhrifa vinda á haf-
flötinn, myndast svonefndir
rekstraumar í efri lögum hafs
ins. Þetta hækkar haff.'ötinn og
veldur breytingum á vatns-
þrýstingi í öllu hafinu og það
fer allt á hreyíingu. Þannig
eru hinir miklu sjávarstraum-
ar myndaðir eins og t. d. Golf-
straumurinn í Atlantshafi. Vís-
indamaðurinn Vasili Sjuleikin
tók eftir hringbundnum endur
tekningum í þessum ferfl, sem
hafa langvarandi áhrif á veð-
urfar.
Sólargeislar hita efstu lög
sjávar, en á hafsbotni — jafn-
vel við miðbaug — er kalt
vatn. sem ekki er nema 2 til 3
gráður á Celsíus og komið er
má’Sa
Rússneskur vísindaleiðangur vlð veðurathuganir á rekstöðinni
NorSurpóll 13.
að mestu leyti frá suðurpóln-
um og að nokkru .'eyti frá
norðurpólnum. í höfum í hita-
beltinu getur þvi hitamunur
milli hafflatar og botns verið
meiri en 25 gráður á Celsíus.
Tilraunir hafa meira að segja
verið gerðar til þess að hag-
nýta þennan hitamismun ti!
raforkuframleiðs.'u. en það er
enn of kostnaðarsamt.
ANNAÐ mikilvægt atriði
fyrir hafeðlisfræði er það, að
kalt vatn er þéttara en heitt
vatn, þannig að þéttleiki vatns
í höfunum eykst með dýpinu.
Þessi lagskipting í hafinu er
mjög stcðug og hindrar lóð-
rétta blöuduu vatnsins. Sann-
reynt hefur verið, að elri lög-
in, þar sem hafróts gætir mjög,
eru tiltö.'uiega gruan eða um
hundrað metrar að dýpt. Á
þessu dýpi eykst þéttleiki
vatnsins svo verulega, að jafn-
vel má tala um fljótandi botn,
sem jafnvel kafbátar geta leg-
ið á. Slíkir fljótandi botnar
geta .’ika myndazt á miklu
dýpi.
Grænþörungar, sem mynda
helztu næringu fiska og allra
annarra lífvera i sjónum, þurfa
eins og plöntur á þurru landi
að fá nitur og fosforssölt.
Þeir geta aðeins þrifizt í efri
lögum hafsins, sem sólageisl-
arnir ná ti.' og taka þar til sín
málmsölt úr vatninu. En salt-
birgðirnar eru aðeins endur-
nýjaðar, þegar djúpsjávarvatn
hefst upp á yfirborðið fyrir
tilverknað hafstrauma. Þess
vegna geta sérfræðingar í haf-
straumum sagt fyrir um það,
á hvaða hafsvæðum muni efni
legt að fiska.
UPPHITUN og kæltofg efri
laga hafsins ákvarðast af áhrif
um andrúmsloftsins, sérstak-
lega af skýjum, sem takmarka
sólarljósið, og stormum, sem
hafa gríðarmikla uppgufun í
för með sér og veldur hún
kælingu á yfirborði hafsins.
Fiskitorfur eru mjög næmar
fyrir hitabreytingum í yfir-
borði sjávar og í hafstraumum
og eru því á sífellöu ferðalagi.
Fiskimenn þurfa a !iaf að taka
til.'it til þess. Af pessum sök-
um eru rannsóknir og forspár
um hafstrauma sérstaklega
,mikilvægar í efnahagslífinu.
En lítum á aðra hlið hinna
gagnkvæmu áhrifa andrúms-
loftsins og sjávar, — áhrif
hafsins á andrúmsloftið. And-
rúmsloftið gæti verið til, þó
engin höf væru til Veðrið
gæti verið eins og yfir haf
inu. En í hafinu verða ákaf-
lega hægfara hitabreytingar,
þar sem það hefur mikla hita-
tregðu. Breytingar á sjávar-
hita koma fram í langvarandi
breytingum á veðri og veður-
fari.
ÞETTA eru kannski ástæð-
urnar fyrir því, að sum ár eru
köld og vindasöm eða rigning-
arsöm. Ahrif haJsins á and-
rúmsloftið eru einn helzti þátt
urinn í nútíma vatnsaflsfræði,
sem liggur til grundval-.'ar veð-
urspám til langs tíma, sem
Ekaterina Blinova. aukafélagi
í Vísindaakademíu Sovétríkj-
anna er núna að vinna að.
Henni tókst að sanna, að lang-
varandi breytingar á veðri ná
til al.Yar p’.ánetunnar og til að
geta spáð fyrir um þær, er
Framhald á 14. síðu.