Tíminn - 28.11.1970, Page 6

TIMINN
LAUGARDAGUR 28. nóvember 197«í
BÚKMENNTIR
FRAMFARASAGA SUNNLEND-
INGA VEL A VEG
Bjarni Bjarnasqn:
SUÐRI.
Þættir úr framfarsögu
Sunnlendinga.
Bjarni Bjarnason, fyrrum skóla
stjóri á Laugarvatni er látinn. Síð
asta verk þessa mikilhæfa atorku-
manns var að rita og safna efni
til framfarasögu Suðurlands milli
Lómagnúps og Hellisheiðar og
hefja útgáfu verksins. Vafalitici
hefði komið út bindi á ári þessa
verks, ef hann hefði mátt lifa og
starfa lengur.
Skömmu eftir lát Egils Thorar-
ensens, kaupfélagsstjóra á Sei-1
fossi, ákvað stjórn og aðalfundur i
ICaupfélags Árnesinga að hefja
söfnun og útgáfu ritverks af þessu
tagi og helga það minningu Egils.
Var Bjarni fenginn til þess að
standa fyrir verkinu. leita til
góðra manna um ritun þátta og
rita sjálfur það, er honum hæfði
Jiezt og annast alla verkstjórn.
Bjarni hófst þegar handa. Hann
leitaði til fjölmargra manna. bæði
fræðimanna og forystuimnna í
menningar- og félagsmálum, og
skipti með þeim verkum um söfn-
un og ritun. Þeir brugoMst yfir-
teitt vel við, enda mun Bjarni
hafa.ýtt á eftir. "Safnaðist fljót-
tega í efnissjóðinn en þegar kom
að útgáfu, tal^i Kaupfélag Árnes-
inga sig ekki geta snúizt við henm
þá þegar. Bjarni taldi hins vegar
ófært, að útgáfa drægist úr
hömlu. Hann hafði beðið menn
um efni til birtingar og taldi sia
skuldbundinn til þess, að þeim
þætti samkomulags við höfunda
væri fullnægt. ,
Það sýnir bezt, hver Bjarni
Bjarnason var, að hann tókst sjálf
ur á hendur útgáfu og alla fjár-
hagsábyrgð af henni, og mun það
hafa veric/ ætlun hans, að hann
gæfi þannig út hin fyrstu bindi
eftir því sem orka og aldur leyfðu.
en yrði þá auðveldara að halda
áfram, og gæti kaupfélagið þá tek-
ið við.
Fyrsta bindi Suðra, sem út1 m í
fyrra, vai hið myndariegasta
alla staði og fiallaði mjög um
t'i'æðslumál héraðanna og félags-
mál. og ritáði Bjarni sjáifur tölu-
vert í það bindi, en auk bess mary.
n fleiri. tii aó'. mynda séra Sig-
urður Einarsson í Holti Bjarni
þess þá, að hann hðfði tilbúið
efni í eitt eða tvö undv önnur. oe
þegar hatin .'ézt að álijðnii sumri
vai annað bindið vel a veg kom
ið i prentsmíðju. og hann hafði
méðal annars ritað stuttan for-
mála að bví og segir þar m.a.:
„Ég sendi nú frá mér Suc/ra II,
Aðeins brot af þvi efni sem nefnt
hefur verið og lofað ef vel gengi
komst í þessa bók. Ef stuðnings-
menn mínir. kaunendurnir sýna
sama vilja á að eignast þetta
binrU 2jns 0g hið fyrra hef - ég
iiug á að halda áfram meðan ég
get“
Þessi orð sýna, að Bjarni hafði
fullan hug á að halda áfram. os
enn mun mikið eini tilbúið í sjóði
hans. AOrir ættu nú að taka mynd
arlega upp merkið B.iarni á bað
að Sunnlendingum o? n eð því er
starf hans bezt þakkað
í þessu bindi Suðra sem er
hátt á fjórða hundrað b aðsíður
a*U ýmsar hinar merkustu ritgerð
B|arnl Bjarnason
ir og fjalla um jarðfræði. lands-
gögn og náttúrufar þessa .ands-
hluta, og er efnið samstætt að því
leyti. Bindiu' hefst á gömlu og
fallegu kvæði um Flóann eftir
Freystein Gunnarsson Þá er grein
in Ur sögu breggrunns og lands-
lags á Miðsuðurlandi eftii Guð-
mund Kjartansson. stórfrpðlefi
grein með skýringárféikmngum
Þá er'.greinaflokkur um jarðhit-
ann á SuðurlandsundirlenÆ og
nýtingu hans eftir þá Kristján
Sæmundsson, Bjarna Bjarnason.
Ásgrím Jónsson og Ólaf Val
Hauksson.
Þá kemur mikill bálkur um
vötn í Árnes- og Rangárþingi eft-
Hinrik Þórðarson frá Útverkum,
og hefur hann safnað um bað
efni miklum fróðleik og fengið
fleiri til liðs við sig í því verki.
Er þar bæJi lýst náttúru vatna,
veiðiskap og jafnvel raktar þjóð-
sögur þeim tengdar Jón Guð-
mundsson skrifar um klak i Ár-
nes- og Ranfiárbingi Tón ^f«I«son
ritar um veiðiskap og veiðivötn í
V-Skaftafellssýslu.
Páll Guðmundsson rekur sögu
útgerðar á Loftstaðasandi Þá eru
loks greinar um rafmagnsmál.
Guðmundur Marteinsson ritar um
þróun rafmagnsmála á Suðurlands-
undirlendinu, og þeir Bjarni og
Þórarinn Helgason skrifa um raf-
væðingu Skaftfellingu. Allmargt
mynda er í bókinni.
Eins og fyrr segir lézt Bjarni
Bjarnason, er bókin var enn í
próförkum, og ritar Ólafur Hall-
dórsson. sem veriC hefur ráðu-
-íautur og prýiarkaltísari V:ð verk-
ið, eftirmála af því tilefni Hann
segir m.a.:
„Útgefandi bessarar bókar,
Bjarni Bjarnason frá Laugar
vatni, lézt 2. ágúst í sumar leið.
Þi var setnincru óókni’innar að
heita mátti lokið, nokkur hluti
hennar prentao’ur. en sumi í hrein
um próförkum. Að sjálfsögðu kom
ekki annað til mála en að Ijúka
nrentun bókarinnar Guðmundur
B-ne i'V* son nre"t.an Vierip- aifier-
lega séð um allt, sem laut að
| prentun bókarinnar eftir að
| Biarni heitinn féii frá og hefur
; að sjáifsöfiðu orðið að taka á sifi
margvíslega aukasnúninga. sem all
r, er standa að bessa-ri bók, eru
hopum bakkl itir.
í fo"m 'la fyrir Suðra I geró'i
Biarni Bía’na-on ®r-in fyrir út-
^áfiijMJH’iOgiiStörfumi sínum iOg ann-.ú
arra > við: hana. ífan'n-' vat að verða '
Jnálfáttræðuri: maðtui.i-uþ.Bgírt' hannó
hóf efnissöfnun í betta rit, en
hann gekk að því með sama ciugn-
aði og einbeitni ofi öllum öðrum
störfum, sem hann hafði teljið að
sér um ævina. Mikið er enn þá
óprentað af efni, sem hann hafji
fullbúið, þar á meðal langar grein
ar eftir hann sjálfan. sem hann
vildi fremur að biði síðara bind-
is verksins en greinar annarra
manna". í
Bók þessi er vönduð að frá-
gangi. prentuð á góðan pappir og
í góðu bandi. Vonandi láta Sunn-
!endin?ar þetta síðasta verk Bjarna
á Laugarvatni bera góðan ávöxt.
taka þvi eins vel og fyrra bindi og i
leggja með því grundvöli að fram- j
haldinu. Hér má ekki hæ-tta viö'
hálfnað verk, þótt Bjarni sé fall
inn. — AK.
MAL og man
SAGA ÚR SUDUR
Steinþór ÞórÖ'arson:
Nú—nú, bókin sem aldrei
var skrifuð.
Bókaútgáfa Guðjóns Ó.
Það vissu margir, og nú alþjóð,
að Steinþór bóndi á Hala í Suður-
sveit er mikill og góður sögumað-
ur. Mér líður seint úr minni ferð
í langferðabíl með fulltrúum af
Stéttarsambandsþingi norðan af
Blönduósi til Reykjavíkur fyrir
allmörgum árum. Þar skiptust
nokkrir aldnir bændur á um að
segja sögur og ýmsan fróðleik í
gelii bílsins til bess aö stytta
daginn og leiðina. Það er skemmst
af að segja. að sú stytting lét ekki
að sér hæða. Þarna komu að hljóð
nema margir ágætir sögumenn. en
þó hygg óg, að á engan sé hall-að.
bótt sagt sé, að Steinþór á Hala
bæri af, enda var hann mestur
sjórinn.
Síðan kom Steinbór í útvarpið og
sagði frá í augsýn Stefáns Jóns-
sonar en áheyrn allrar þjóðarinn-
ar, ef hún vildi hlýö'a Sú frásögn
öll varð annálsvert afrek. Steinþór
lék það fyrstur manna að segja
blaðalaust sögu sína 02 fjölmarg-
an fróðleik og skemmtan aðra í
útvarpið og gerði bað með svo
miklum ágætum að fylgzt var með
af lifandi áhuga um allt land. Von-
andi fara fleiri góðir sögumenn í
fótspor Steinþórs, þótt ekki sé
allra að leika betta eftir honum.
Það duldist engum, aö' Steinþór
újfur á vaidi sínu hina gömlu,
:slenzku sagnalist. Þar fór allt
Jsnman' mikið minni, næmleiki á
b'læbrigði lífsmynda og kostir
iWá&S’u' með -. . sérkennum héraðs
hans... ..
Nú hefur verið brugðið á það
ráð að gefa þessa frásögu Stein-
þórs út í bók, orðrétta. að því er
Stefín bókarfóstri segir, og hvergi
fellt niður orð, orentaö' upp af
segulböndum. Vafalaust má um
það deila, hvort þetta sé greiði
eða bjarnargreiði við Steinþór og
hvort hún stækki eða minnki sögu
manninn i augum fólks. Hætt er
við, að ýmsum, sem bezt hlust-
uðu á hann, virðist svo og ef
til vill þykir sumum. sem það
brengli ljúfa minningu um frá-
söguna að lesa betta í bók. Ég
er til að mynda í hópi þeirra, sem
fremur hsfc.'i kosið að lesa sög-
una á bóklegra máli, og ég felli
mig ekki alls kostar við nrentaðan
talanda. Ég hefði kosið. að Stein-
Steinþór Þórðarson
þór hefði ritað sögur sínar. eða
einhver eftir honum.
En þessi bók er einstök heimild
um málfar og mállýzku austur
þar, þótt ég efist um að hún
sé trú orðræða úr munni venju-
legs manns á þessu landshorni
og geti villt á sér heimildir, ef
menn ætla það. Mér virtist aug-
ljóst af frásögn Steinþórs í út-
varpinu, að henni hefði á valdi
sínu töluvert bóklegan stíl á frá-
sögninni. sem hann mælti af
munni fram. Það er einnig ein-
kenni hinna beztu sögumanna
fyrr og síðar. Þeg-ar beir segja
frá í samfelldu máli eru beir
meir á valdi bókar en dagl-egs
tungutaks. En sleppum því.
Bók Steinþórs — bessi. sem
aldrei var skrifuð, en aö'eins prent
uð er einstaklega skemmtileg Þar
er og verður gaman að rifjs uop
snillisögurnar hans. Þar er gam-
an að virða betur fyrir sér sér-
kenni málfarsins, skaftfellsk orð
og orðtök. Og jafnframt er bað
sálubót betri en gengur og gerist
að skyggnast í þá mynd íslenzks
mannlífs, sem birtist i manngerð
og lífssögu Steinþórs á Hala
AK.
Lætur gamminn
sjálfan sig og samferöa
um
Hilmar Jónsson:
KANNSKI VERÐUR ÞÚ ...
Hilmar Jónsson, bókavörður í
Keflavík. hefur áður sýnt það, að
hann er hemmtilega ritfær mp ir
og ekki bundinn á klafa vanal'ugs-
unar, þótt sveif.hihreyfing sé í
sterkasta lagi. Hann er sjálfstæður
í hugsun, hugrakkur í gagnrýni og
ómyrkur í máli, einkum um jórn-
mái og listir Þessi einkenni komu
skýr.ast fram í bókinni Foring r
fall ;■ út kom fvrir nokkrum ár-
um Þess’ nýia bók Kannski .erð-
ur þú ber þessi einkenni glögg-
lega Hún er skrifuð af meira i,
meira h'kleysi en fyrri bækur. en
þó gætir þar meiri yfii egunar,
meira umburðar.'yndis og yfirsýn-
ar en áður — einkenna þroska'ðri
matins, sem lítur með betra jafn-
vægisskyni yfir farinn veg.
Hilmar Jó-nsson velur sér í þess-
ari bók svipaða leið og Jón Óskar
í fyrra — að fara á nokkrum stikl-
um yfir lífshlaup sitt. Hann segir
frá veru sinni i skólum. snertingu
við menn og málefni, sveiflum sín-
um miLS öfga, ánetjun og upp-
flosnun úr kennisetningum, orða-
skiptum við marga skemmtilega
menn
Úr þessu verður hraðfleyg og lif-
ræn bók — því er ekki að neita.
Ég las hana í lotu og skemmti
mér afbragðsvel. Hilmar á nú létt-
ari kímni en áður, jafnvel g.’ettni,
sem er laus við beiskju, jafnvel
þótt vikið sé að málum. sem voru
honum áður heit. Hann segir frá
samtölum við Stein Dofra og
Pálma rektor. orðaskiptum við Sig
urð skógarvörð á Hallormsstað
ferðum út um heim og hugnám;
Parísar, þjónustunni við Birtings-
menn. snertingu við Guöinum;
Hagalín og Gunnar Dal. Hann seg-
ir frá lærifeðrum sínum Móse og
Douglas Reed. eins oe beir hug
íóku hann sjálfan 02 motuðu til
góðs og ills Hann segir frá
s'kemmtilegum bréfaskintum við
Tónas frá Hriflu — og loks frá
Runólfi —• Runa — Péturssym,

MásSrS&í--;----:-’''- - -- •
Hilmar J6nsson
sem látin-n er tvrir noKic"”
árum. en var merk’lefiu'
ónu'eik 0 b
Praman 3 k ,-u ••tc'n 'ui a‘ ,
ar ræði við frænda suin Ru'íc-.
lífs og liðinn. ecn heldur hefur
Runa förlazt hinum megin af þeim
Framhuia a 0 *