Tíminn - 20.05.1971, Blaðsíða 5
flMMTUDAGUR 20. maí 1971
TÍMINN_______________________17
förá almennum fundi í Landeigendafélagi Laxár og Mývatns
Tíl Iðnaðarráðuneytis,
Amarhvoli,
Reykjavík.
Ég hefi lesið auglýsingu hins
háa ráðuneytis, dags. 7. maí s.l.,
í Lögbirtingablaðinu um virkj-
un í Laxá í Suður-Þingeyjar-
sýslu, „Laxá III“.
I auglýsingunni er þess látið
getið, að stjóm Laxárvirkjunar
hafi með bréfi, dags. 4. maí s.l.,
farið þess á leit, að henni verði
gefið leyfi til nýrrar virkjunar,
Laxá III, við Brúar í Laxá í S.-
Þingeyjarsslýu, á grundvelli
heimildar Alþingis í lögum nr.
60/1965, 4. og 5. gr. Jafnframt
falli niður leyfi það til virkj-
nnar í Laxá við Brúar, Gljúfur-
versvirkjun, sem veitt var með
bréfi Atvinnumálaráðuneytis
hinn 23. sept. 1969.
Vegna auglýsingar Iðnaðar-
ráðuneytis, dags. 7 maí 1971, og
birtrar í Lögbirtingablaði vil ég
taka eftirfarandi fram:
1) Auglýsing hins háa ráðu-
neytis ber með sér, að hinu nýja
virkjunarleyfi er ætlað að lög-
helga gerðar virkjunarfram-
kvæmdir, sem hafa frá upphafi
verið ólöglegar. Ef dæma
skal eftir því, sem aug-
lýsingin segir um 1. áfanga Lax
ár III, þá er hér um nákvæm-
lega sömu virkjun að ræða og
veitt var leyfi til að framkvæma
tónn 23. sept. 1969. Sú virkjun
nefnist 1. áfangi Gljúfurvers-
virkjunar og smíði hennar er
Jangt komið. Hinu háa ráðuneyti
Mýtur að vera Ijóst, að nafn-
breyting ein á ólöglegri virkjun
gerir hana ekki löglega, enda
þótt nú til málamynda sé gefið
út nýtt virkjunarleyfi með nýju
nafni og hagsmunaaðiljum leyft
um seinan að lýsa margendur-
teknum mótmælum sínum gegn
virkjunarframkvæmdunum með
tilvitnun til 144. gr. laga nr.
15/1923.
Sakir lögbrota ráðuneytis
hafa landeigendur við Laxá tal-
að máli sínu fyrir löglegum
dómstólum landsins en ekki Iðn-
aðarráðuneyti eða Atvinnumála-
ráðuneyti. Öll afskipti Iðnaðar-
ráðuneytis af málinu, eftir að
málsókn hófst, benda til, að það
sé andstæðingur þeirra en ekki
hlutlaus úrskurðaraðili.
2) Hinu háa Iðnaðarráðuneyti
er væntanlega ljóst, að brotinn
var réttur á landeigendum með
því að gefa þeim ekki kost á að
tala máli sínu, áður en virkjun-
arframkvæmdir hófust. Mark-
mið 144. gr. laga nr. 15/1923 er
að tryggja, að málstaður land-
eigenda og annarra hagsmuna-
aðilja komi strax fram, ekki að-
eins áður en framkvæmdir við
virkjun hefjast, heldur og ‘þá
þegar cr ákvörðun um virkjun-
arframkvæmdir er tekin. Virkj-
unarframkvæmdir við Brúar
eru ólöglegar af þessari ástæðu.
Landeigendum er jafnmikill
ska'ði g«r, þó að þeir fái nú enn
einu sieni til málamynda, löngu
eftir að virkjunarframkvæmdir
eru hafnar að tala máli sínu,
ef ætlunin er að halda áfram
tirkjuííarframkvæmdum, sem
valda þeim eignatjóni og eru því
ólöglegar.
?)• Kæstiréitur hefur nú kveð-
ið upp tvo dóma í málaferlum
Landeigendafélags Laxár og
Mývatns gegn Laxárvirkjun.
Fyrri dómurinn var kveðinn upp
hinn 15. desember 1970. Þar var
heimilað lögbann við því. að
rennsli Laxár í S.-Þing. yrði
breytt, \*tnsboHii hennar,
straumstefnu eða vatnsmagni
gegn tryggingu, er fógetadómur
Þingeyjarssýlu mæti gilda. Síð-
ari dómurinn var kveðinn upp
hinn 11. maí s.l. og heimilar sá
dómur lögbannið gegn 10 mill-
jón króna tryggingu.
4) Vænta má, að lögbann það,
sem Hæstiréttur hefur heimilað
með greindum tveimur dómum,
verði lagt á innan skamms. Þó
að ráðuneytið gefi út nýtt virkj-
unarleyfi til málamynda, mun
lögbann Landeigafélags Laxár
og Mývatns við vatnstöku úr
Laxá í S.-Þing. standa áíram.
Verður ekki séð, hvað Iðnaðar-
ráðuneytið telur sig vinna með
því að stuðla að því með nýjum
leyfisveitingum, að haldið sé
áfram að reisa vatnsvirkjun á
þurru landi.
5) Barátta okkar í Landeig-
endafélaginu hefur beinzt gegn
fyrsta áfanga Gljúfurversvirkj-
unar, sem nú er verið að reisa.
íslenzka ríkið er eigandi Laxár-
virkjunar ásamt Akureyrarkaup
stað. Þessi annar deiluaðili í
Laxárdeilunni, íslenzka ' ríkið,
hefur tekið sér fyrir hendur
það, sem hann kallar „sáttatil-
raunir“ í deilunni. Þegar bænd-
ur við Laxá standa í strangri
baráttu gegn 6,5 MW virkjun í
Laxá, leggur þessi sjálfskipaði
sáttasemjari fram „sáttatil-
lögu“, sem hljóðar upp á virkj-
un, er skal framleiða 19—31
MW. Það er blekking og mis-
notkun á íslenzkri tungu, þegar
Iðnaðarráðuneytið kallar afar-
kosti sína „sáttatillögur“. Er
slíkt framferði ekki samboðið
yirðingu ráðuneytis ríkisstjórn-
ar.
6) Eg vil sem umráðamaður
vatnsréttinda í Laxá taka skýrt
fram, að ég mun ekki ljá máls
á neinum nauðungarsamningum
um afsal umráða minna yfir
vatni og rennsli Laxár í S,-
Þingeyjarssýlu. Sú eign mín
nýtur verndar 67. gr. stjórnar-
skrár íslenzka lýðveldisins nr.
33/1944. Þar segir, að eignar-
rétturinn sé friðhelgur. Enn
fremur segir, að enginn verði
skyldaður til að láta eign sína
af hendi, nema almenningsþörf
krefji; þarf til þess lagafyrir-
mæli og komi fullt verð fyrir.
íslenzka stjórnarskráin er
þýðing á dönsku stjórnar-
skránni, og gilda því sömu skýr-
ingar á ákvæðum hennar og
þeirrar dönsku. Virtasti lögfræð
ingur á Norðurlöndum um mál-
efni stjórnarskrárskýringar,
Daninn Alf Ross, segir m. a. í
riti sínu „Dansk Statsforfatn-
ingsret“ á bls. 668:
„Til þess að fá sérstaka merk-
ingu í ákvæðið (67. gr. stjskr.),
þannig að því verði ekki alveg
ofaukið, verður að lesa það með
áherzlunni á orðinu „krefji".
Með þessu er lögð áherzla á, að
í sjálfu sér er eignarnám skerð-
ing á réttindum borgaranna,
sera ber að harma, og þess
vcgna skal það eingöngu ná
fram að ganga, þegar raunveru-
lega er þörf á skerðingunni, en
ekki þegar hún er aðeins æskk
leg að vissu marki. Það er með
öðrum orðum ekki nóg, að skerð
ingin þjóni markmiði almanna-
nytja. Það verður að auki að
gera þá kröfu, að þessu mark-
miði verði ekki náð án þess að
framkvæma skerðinguna eða að
minnsta kosti ekki jafnvel.
Þetta sjónarmiö hefur komið
fram i mörgum úrlausnum dóm-
stóla, sem hafa metið gildi eign-
arnáms út frá því sjónarmiði,
hvort eignarnámsmarkmiðið
gerði skerðinguna nauðsyn-
lega.“
Þetta voru orð þess manns,
sem öðrum fremur er talinn
þess umkominn að skýra ákvæði
ngrrænna stjórnarskráa um
friðhelgi eignarréttar.
Ég vil benda hinu háa ráðu-
neyti á, að engin raunveruleg
þörf er á að taka með nauðung
eignir bænda við Laxá í S.-
Þingeyjarsýslu. Margir aðrir
virkjunarkostir eru fyrir hendi,
sem ekki hafa í för með sér
nauðungarafsal eigna né heldur
náttúruspjöll.
7) Eins og útreikningar Guð-
mundar G. Þórarinssonar verk-
fræðings hafa leitt í ljós, fæst
ódýrara rafmagn handa Norður-
landi með lagningu 50 MW há-
spennulínu yfir hálendið frá
Búrfellsvirkjun en með smíði
þeirrar 6,5 Mega Watta virkj-
unar, sem nú virðist fyrirhugað
að veita leyfi fyrir. Að sögn
Eiríks Briem framkvæmda-
stjóra Landsvirkjunar rennur
nú mikil óbeizluð orka til sjáv
ar við Búrfell. Smíðuð hefur
verið virkjun, sem getur breytt
þessari orku í rafmagn. Aðeins
vantar línu til að flytja þcssa
orku til Noröurlands.
8) Samkvæmt skýrslu Sveins
S. Einarssonar til Orkumála-
stjóra er rafmagn frá gufuvirkj
unum, scm smíða má við Náma
fjall og Kröflu mun óóývara tn
frá virkjunum í Laxá. Sveinn
S. Einarsson segir m.a. í „Álits-
gerð um jarðgufuaflstöðvar með
sérstöku tilliti til virkjunar við
Námafjall“ á bls. 2:
„Línuritið á mynd (7) sýnir
samanburð á áætluðtrm orku-
kostnaði 5, 10 og 15 MW jarð-
gufuaflstöðva við Námafjall og
22.8 MW vatnsvirkjunar í Gljúf
urveri við Laxá í Þingeyjar-
sýslu.
Orkukostnaður minni jarð-
gufuaflstöðvanna er sambæri-
legur við orkukostnað hag-
stæðustu stórvirkjana vatnsafls,
en fyrir stærri stöðvarnar er
hann mun lægri, og mun vand
fundinn nokkur önnur tegund
aflstöðva, er hefur sambærileg
an orkukostnað.
Jarðgufuaflstöð af þessum
gerðum væri hægt að byggja á
rúmum 2 árum frá því, að bor-
anir hefjast. Væru boranif liafn-
ar við Námafjall sumarið og
haustið 1967, gæti stöðin verið
tilbúin til notkunar háustið
1969.
Auk þess sem jarðgufuafl-
stöðvar eru svo ódýrar í bygg-
ingu og hafa svo lágan orku-
kostnað, sem sýnt hefur verið í
töflunum að framan, hafa þær
aðra reksturseiginleika, sem eru
sérlega hagkvæmir, ef um er að
ræða orkuvinnslu, þar sem þörf
er á stöðugu grunnafli árið um
kring, svo sem fyrir orkufrekan
iðnað. Má þar nefna óvenjulegt
rekstursöryggi (stöðvarnar eru
lítt háðar veðurfarstruflunum,
frosti o.s.frv.), og möguleiká á
lengri nýtingartíma mesta afls,
en hægt er að jafnaði að fá í
vatnsaflsstöðvum með viðráðan-
legum miðlunarmannvirkjum.
Þá er eigi síður mikilvægt
fyrir Islendinga, að hægt er að
fá svo lágan orkukostnað í til-
tölulega litlum stöðvum, sem
hægt er að byggja að vild i
hæfilegum áföngum í samræmi
við vöxt hinnar almennu raf-
orkunotkunar.
Með jarðgufuaflstöðvum ií
hægt að nýta orkuforðann
jarðgufusvæðum landsins, en
þau eru talin geta staðið undir
sambærilegri orkuvinnslu og
möguíeg er í öllum virkjanlcg-
um vatnsföllum landsins.
9) Með hliðsjón af því, scm
ég hefi hér rakið, tel ég engum
vafa undirorpið, að stjórnarskrá
lýðveldisins nr. 33/1944 girðir
fyrir allar virkjunarframkvæmd
ir í Laxá í S.-Þing„ sem hafa í
för með sér nauðungarafsal
réttinda yfir vatni árinnar og
rennsli þess, sbr. einkum 7. gr.
vatnalaga nr. 15/1923.
10) Ég vil því nota tækifæriö
til að endurtaka mótmæli mín,
sem þegar hafa verið borin
fram fyrir löglegum dómstólum
landsins. Ég motmæli öllum
virkjunarframkvaimdum við
Laxá í S.-Þingeyjarsýslu, því að
þcim er ætlað að breyta rennsli
árinnar á þann veg, að óum-
flýjanlega hlýzt af því stór-
kostlegt tjón á möguleikum til
að nýta ána til laxræktar ofan
virkjana. Ráðgerð miðlun með
dægursveiflum á vatnsmagni
mun einnig stofna í stórfelldan
háska laxgengd í Laxá neðan
Brúa.
11) Ég vil því í fullri vinsemd
benda hinu háa Iðnaðarráðu-
neyti á, að viðleitni þess til að
löghelga eftir á ólöglegar virkj-
unarframkvæmdir er tilræði við
stjórnarskrá lýðveldisins og
helgustu ákvæði hennar um
mannréttindi. Áframhald slíkra
athafna af hálfu ráðuneytis get-
Framhald á bls. 22.