Fréttablaðið - 16.06.2003, Qupperneq 8

Hillary Diane Rodham fæddist26. október árið 1947 í Illinois
í Bandaríkjunum. Hillary, sem er
elst þriggja systkina, fékk mikla
hvatningu foreldra sinna til að
afla sér góðrar menntunar. Hún
þótti afburðanemandi, auk þess
að láta til sín taka í félagsmálum.
Árið 1969 hóf Hillary lögfræði-
nám við Yale háskólann þar sem
hún kynntist núverandi eigin-
manni sínum, Bill Clinton.
Eftir að námi lauk starfaði
Hillary sem lögfræðilegur ráð-
gjafi ýmissa stofnana. Þegar Bill
Clinton ákvað að hefja sinn póli-
tíska feril í Arkansas fylgdi hún
honum eftir og studdi dyggilega. Í
kjölfarið gengu þau í hjónaband
árið 1975. Bill Clinton var kjörinn
ríkisstjóri Arkansas árið 1978.
Tveimur árum síðar fæddist þeim
dóttirin Chelsea. Bill Clinton sat
tólf ár samfleytt í ríkisstjóra-
stólnum í Arkansas og á þeim
tíma kepptist Hillary við að sam-
ræma fjölskyldulífið annars veg-
ar og auka við frama sinn sem
lögfræðingur hins vegar. Auk
þess sinnti hún opinberum skyld-
um sínum sem ríkistjórafrú.
Kaflaskipti urðu í lífi Hillary
þegar Bill Clinton var kjörinn for-
seti Bandaríkjanna. Sem forseta-
frú Bandaríkjanna þótti hún mjög
frábrugðin fyrirrennurum sínum.
Sætti hún oft gagnrýni vegna af-
skipta sinna af ýmsum umdeild-
um málefnum. Um leið vakti hún
aðdáun kvenna um heim allan
vegna baráttu sinnar um bætt
kjör barna og kvenna.
Hillary Clinton var kjörin öld-
ungadeildarþingmaður New York
árið 2000. Hún er fyrsta forseta-
frúin í sögu Banaríkjanna til að
vera kjörin á þing. ■
Ámorgun er þjóðhátíðardagurokkar; 17. júní. Ósköp venjuleg-
ur 17. júní. Það eru 59 ár frá lýðveld-
isstofnun. Á næsta ári er möguleiki
að gera meira úr hátíðarhöldunum.
60 ára afmæli er stórafmæli á lífs-
leið okkar mannanna og getur líka
verið það hjá ungu þjóðríki. Á næsta
ári eru líka 100 ár
liðin frá því að fyrsti
íslenski ráðherrann
var skipaður í emb-
ætti. Og 130 ár frá
fyrstu stjórnar-
skránni – ef ein-
hverjum finnst það
nógu afrúnuð tala
fyrir nógu merkan
atburð. Það má sem sagt finna til-
efni til veglegrar þjóðhátíðar á
næsta ári en ekki þessu. Og í raun
engrar hátíðar í líkingu við árið
2000, 1994, 1974 eða 1930 fyrr en
2018 þegar fullveldið verður 100 ára
og síðan 2044 þegar lýðveldið nær
þeim áfanga. Fyrir þann tíma verð-
um við að vera búin að koma okkur
upp nýrri sjálfsmynd og nýrri að-
ferð til að halda þjóðhátíð. Hið mikla
hátíðarár, aldamótaárið 2000, mis-
tókst vegna þess að hátíðirnar áttu
betur við þjóðina eins og hún var en
þjóðina eins og hún var orðin.
Almennt óttast Íslendingar ekki
um sjálfstæði sitt. Það er gild skoð-
un í dag að þykja það fyrirbrigði
jafnvel ofmetið. Að okkur væri bet-
ur komið ef hættum að tigna það,
gæfum hluta af því eftir og færum í
Evrópusambandið. Einu rökin sem
andstæðingar Evrópusambandsins
halda á lofti eru þau að þótt okkur
myndi farnast betur í Evrópusam-
bandinu, nytum betri réttar og
vænni kjara þá myndi þorskinum
ekki líða eins vel í sambúðinni við
þorskstofna Evrópusambandsins.
Við erum utan Evrópusambandsins
vegna sjálfstæðis þorsksins – ekki
þjóðarinnar. Þótt þetta hljómi sem
skrítin hugsun þá erum við henni
vön. Í ellefu aldir höguðum við öll-
um okkar málum svo að sauðkindin
hefði það sem best. Við trúðum að ef
henni liði vel liði okkur einnig vel.
Eða þá að ef sauðfénu liði vel skipti
ekki máli hvernig okkur liði. Þorsk-
urinn hefur þannig tekið við af sauð-
kindinni sem alterego þjóðarinnar.
Það voru fjölþættar ástæður fyr-
ir að Íslendingar neituðu sér um
sjálfstæð lífsmarkmið og kusu að
lifa í gegnum sauðkindina. Kannski
vóg þar þyngst að þeir deildu þaki
með fé sínu og féð var því hluti af
fjölskyldunni fremur en búfé í
venjulegum skilningi.
Þeir eru ekki margir eftir Íslend-
ingarnar sem sjá sauðfé með þess-
um augum. Fyrir okkur flest eru
rollur skaðræðisskepnur sem hafa
nagað landið okkar niður að rót svo
það er nú víða á mörkum þess að
vera eyðimörk – næstum allsstaðar
ber það merki um illa hirðu og að
íbúunum sé í raun ekki treystandi
fyrir því. Þeir eru líka fáir Íslend-
ingarnar sem þekkja eitthvað til
þorsksins – þótt þeir séu fleiri en
þeir sem borða hann. Þótt þorskur-
inn hafi tekið við af sauðkindinni
sem æðsti stjórnandi landsins getur
hann ekki haldið þeim sessi til lang-
frama. Til þess er hann of framandi
skepna okkur flestum.
Eflaust má færa fyrir því rök að-
lífsbarátta Íslendinga hefði verið
harðari ef sauðkindarinnar hefði
ekki notið við. En það er líka hægt að
færa fyrir því rök að Íslendingar
hefðu miklu fyrr náð að rétta úr
kútnum og byggja hér upp nútíma-
legt og iðnvætt samfélag ef lands-
stjórnin hefði ekki haft meiri áhuga
á kindum en fólki. Þessar skepnur
báðar geta því verið allra góðra gjal-
da verðar þótt við beygjum ekki
væntingar okkar og markmið undir
takmarkaða drauma þeirra. Ef við
getum lært það af sögunni og byggt
upp sjálfsmynd þjóðar sem er ekki
alháð dýraríkinu má vera að við
finnum tilefni til að fylkja liði á
þjóðhátíð eftir 15 eða 41 ár – jafnvel
á næsta ári. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um hamingju
þjóðarinnar.
8 16. júní 2003 MÁNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Þegar tilfinningin fyrir ættjörð-inni dofnar verða ástarjátning-
arnar til hennar gífuryrtari. Þeg-
ar innlifunin í gömu þjóðarmenn-
inguna rofnar tekur hatrið á
menningu annarra smám saman
þann sess í brjósti viðkomandi
sem þjóðarstoltið hafði áður. Þeg-
ar sjálfsmyndin er veik er sótt í
hópa þar sem táknin eru fá, auð-
lesin og sterk.
Við höfum horft á þetta gerast
í Skandinavíu: þar hefur um lang-
an aldur naumast þótt við hæfi að
leggja rækt við neitt það sem ýtt
geti undir þjóðarstolt frumbyggj-
anna í löndunum - hvort sem það
er dönsk tunga og rækt við hana
eða önnur gömul menning þessara
þjóða, þannig fékk íslenskur Ása-
trúarsöfnuður ekki viðurkenn-
ingu stjórnvalda í Danmörku fyr-
ir nokkru, þessi geðslegi átrúnað-
ur sem byggir á fornu siðviti og
trú á stokka og steina á meðan alls
kyns mannfjandsamleg ónáttúra í
trúarbrögðum á borð við Vísinda-
kirkjuna fær að þrífast þarna óá-
reitt.
Allt ber að sama brunni: þjóð-
arstolt er í þessum löndum orðin
að jaðarkennd og öfgum ungra
hvítra tossa í lífsins skóla, sem
raka á sér hausinn, hlusta á illsku-
legt aularokk og fara um í flokk-
um baulandi. Þjóðernisöfgamenn
eru aldrei þjóðlegir heldur alls
staðar eins - það er vegna þess að
þeir hafa enga söguvitund og
veika sjálfsmynd.
Eins og sjálfan þig
Við ættum að draga lærdóma
af þessu. Til dæmis að láta ógert
að fetta fingur út í málvernd,
vísnagerð og ættfræðidellu - þetta
er meinlaust og auðgar heiminn,
en um leið og Íslendingar fara að
skynja að þeim sé bannað að velta
vöngum yfir þágufallssýki, brag-
hendum og Bergsætt vegna þess
að það geti „bitnað á nýbúunum“
þá erum við að ósekju farin að
skapa úlfúð þar sem engin sérstök
þörf er á henni. Fólk sem er stolt
af tungumáli sínu er jafnframt
skilningsríkt á að aðrir séu stoltir
af einkennum sínum. Kristur orð-
aði þetta í eitt skipti fyrir öll eins
og margt annað: „Elska skaltu ná-
unga þinn, eins og sjálfan þig“.
Eins og sjálfan þig: það er lyk-
ilatriði.
Þjóðerniskennd snýst annars
vegar um ást á sínum átthögum,
jörðinni undir fótum okkar og því
sem hún gefur okkur og svo hins
vegar um uppfyllingu þeirrar
þarfar flestra manna að spegla sig
í stærri hóp, skynja sig sem hluta
af samfélagi. Hvort tveggja er
mjög mikilsvert og ber að virða.
Hins vegar er það svolítið mis-
jafnt hvernig fólk fullnægir sein-
ni þörfinni nú á dögum - eins og
reyndar hefur löngum verið. Á
fyrri öldum voru menn ekki fyrst
og fremst Íslendingar heldur mið-
uðu fremur við ætt, fjölskyldu,
sveit, jafnvel hérað: voru Skag-
firðingar en ekki til dæmis Ey-
firðingar, sem var allt annað fólk í
vitund þeirra. Nú á dögum skipt-
umst við í ótal bálka: sumir eru til
dæmis Trekkarar og hafa sérstak-
ar sérímóníur þegar þeir heilsast,
sumir halda með Manchester
United, sumir aðhyllast umfram
allt tónlist U2. Á netinu finnur svo
fólk sálufélaga sína í þessum litlu
samfélögunum og heldur eflaust
upp á sína litlu sautjándajúnía...
Og í stærra samhengi koma sumir
Íslendingar frá Asíu, sumir frá
öðrum Evrópulöndum, sumir frá
Afríku. Það fólk á vitaskuld ekki
að þurfa að rembast við að lifa sig
inn í einhvern sviðasultukúltúr -
en ekki er þar með sagt að amast
beri við honum. Þrátt fyrir þetta:
við sem búum hér tilheyrum þrátt
fyrir allt dálitlu mengi, við mynd-
um saman samfélag, við horfum á
sömu fjöllin, deilum rigningunni
og myrkrinu á veturna - tignum
sömu sólina. Og við verðum að
koma okkur saman um einhver al-
menn tákn sem höfða til okkar
sem samfélagsþegna - sem Íslend-
inga.
Rýmiskennd
Kannski að við ættum að velta
fyrir okkur ættjarðarást Banda-
ríkjamanna, það er að segja eins
og hún birtist hjá sæmilega heil-
brigðu fólki: þessi ættjarðarást
snýst nefnilega ekki um uppruna,
kynþátt, kyn, kynhneigð eða trú-
arbrögð, heldur hitt að aðhyllast
ákveðna hugmynd - eða kannski
öllu heldur hugsjón - um Amer-
íku sem land tækifæranna og at-
hafnafrelsisins. Þessi draumur
snýst iðulega upp í martröð og
bandarískt samfélag er ekki til
eftirbreytni þegar kemur að vel-
ferðarmálum eða stjórnskipan
eða peningavaldi - en þessi hug-
mynd um Ameríku er engu að
síður ákveðin aflstöð hjá öllum
þeim sem þar setjast að og gerði
þetta land að mesta stórveldi tutt-
ugustu aldarinnar, sem var amer-
íska öldin, og er að líða undir lok.
Þessi ættjarðarást er fordóma-
laus, jákvæð, opin: hún snýst um
rými.
Íslensk ættjarðarást ætti ein-
mitt að snúast um rými, víðátt-
una, sem er ein okkar helsta auð-
lind, og við ættum að leitast við
að reyna að láta speglast innra
með okkur sjálfum. Sökum lands-
hátta hafa ákveðin einkenni orðið
algeng meðal Íslendinga, til dæm-
is þau að hafa á tilfinningunni að
maður hafi nóg pláss - í öllum
skilningi - og að hinir hafi það
líka. Í þessu felst virðing fyrir
einstaklingunum og sérkennum
þeirra og langlundargeð gagnvart
þeirra margháttaða og misvel-
heppnaða bauki. ■
Enn um LR
Sigurður Karlsson skrifar
Ágæt grein Fréttablaðsins 13.júní um gríðarlegan rekstrar-
vanda Leikfélags Reykjavíkur
heldur sig að mestu við fyrirliggj-
andi staðreyndir um hallarekstur
LR undanfarin ár og sóun eigna fé-
lagsins. Þó losnar hún úr sambandi
við raunveruleikann þegar rætt er
við Guðjón Pedersen leikhússtjóra
LR: „Vandi leikfélagsins er fyrst og
fremst miklar launahækkanir
starfsmanna,“ segir leikhússtjór-
inn. Enn er hér hamrað á því að
launin séu helsta vandamál leik-
hússins. Sífellt er kjarasamningi
við leikara frá í mars 2001 kennt
um rekstrarvandann og horft
framhjá því að hallarekstur núver-
andi leikhússtjóra var kominn á
fullt skrið áður en sá samningur
kom til.
Samningurinn um laun leikara
var undirritaður af formanni leik-
félagsins, framkvæmdastjóra og
leikhússtjóra Guðjóni Pedersen -
vissu þessir menn ekki hvað þeir
voru að gera? Með þessum kjara-
samningi varð eðlilega breyting á
einni af fjárhagslegum forsendum
leikhússins og þeim sem gerðu
samninginginn. Það var síðan verk-
efni stjórnendanna, þ.m.t. leikhús-
stjórans, að haga rekstrinum í sam-
ræmi við þessar forsendur. Ábyrg-
ir stjórnendur gera ekki samning
um hækkun launa eða annarra út-
gjalda og væla svo um það næstu
árin að sú ákvörðun þeirra sjálfra
sé að sliga reksturinn.
Annars er það athyglisvert að
leikhússtjóri í öðru stærsta at-
vinnuleikhúsi landsins skuli líta á
það sem helsta vanda atvinnuleik-
hússins að greiða þurfi leikurum
og öðrum listamönnum laun. Og
helsta ráðið við vandanum er að
segja upp listamönnunum - dýr-
mætustu eign hvers leikhúss.
Laun listamanna er ekki vanda-
mál atvinnuleikhússins heldur
megintilgangur þess. Atvinnuleik-
húsið er til þess að skapa lista-
mönnum aðstæður til að starfa að
list sinni sem atvinnumenn á laun-
um. Það hefur verið markmið og
tilgangur Leikfélags Reykjavíkur
a.m.k. síðustu 50 árin. ■
Um daginnog veginn
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
■ skrifar um
þjóðernisvitund og
fordóma gagnvart
innflytjendum
Hugmyndin
um Ísland
■ Bréf til blaðsins Þorskurinn,
kindin og við
■ Af Netinu
Kanar kvaldir
Hér á ég við þá augljósu staðreynd
að íslensk stjórnvöld hafa pínt
Bandaríkjastjórn árum saman til að
hafa hér her án þess að fyrir því sé
nokkur herfræðileg forsenda. Herinn
er hér að okkar ósk til að halda uppi
atvinnu og menn hafa ekki haft dug
til að takast á við þær óhjákvæmi-
legu breytingar sem allir vissu að
yrðu en enginn virðist hafa undirbúið.
HREINN HREINSSON Á KREML.IS
Vitið eða friðlýsinguna
Gott og vel, þetta eru auðvitað útúr-
snúningar, skólinn er við vatnið og
Tómas Ingi var ekki að missa vitið
heldur gerist það af og til að
menntamálaráðherra fellst á tillögu
húsafriðunarnefndar ríkisins og frið-
ar byggingu að hluta eða í heild.
VEFÞJÓÐVILJINN
Collector 33
Rafmagnssláttuvél
1000W rafmótor
27 ltr grashirðupoki
Euro 45
Bensínsláttuvél
4 hestöfl B&S mótor
55 ltr grashirðupoki
Silent 45 Combi
Bensínsláttuvél
4 hestöfl B&S mótor
55 ltr grashirðupoki
Verð: 17.900 Verð: 34.900 Verð: 44.900
Hágæða sláttuvélar
Vetrarsól - Askalind 4 - Kópavogi - Sími 564 1864
A
U
G
L
Ý
S
I
N
G
A
S
E
T
R
I
Ð
Jafnvægisdans milli fjölskyldu og frama
Maðurinn
■
Þótt þorskurinn
hafi tekið við af
sauðkindinni
sem æðsti
stjórnandi
landsins getur
hann ekki hald-
ið þeim sessi til
langframa.