Tíminn - 11.01.1972, Blaðsíða 8

TÍMINN
ÞRIÐJUDAGUR 11. janúar 1972
—
Gap vas gínninga
en gras hvergi
Hugleiðingar um áburðardreifingu á afrétti og úthaga
Á síðasta ári var mikið rætt
og ritaS um hina gífurlegu eyð
ingu jarðvegs og gróðurs hér
á landi, sem hófst með búsetu
landnámsmanna og haldið hef.
ur áfram til þessa dags með
sívaxandi hraða. Margir sam-
verkandi og óviðráðanlegar or-
sakir hafa valdið þessari eyð-
ingu eins og harðviðri, vatna-
gangur .eldgos og önnur óáran,
en búseta og atvinnuhættir
eru án efa frumorsakirnar.
Talið er, að strax við landnám
hafi þegar gengið mjög á skóga
og kjarrlendi en graslendi auk-
izt að sama skapi. Isl. jarð-
vegur er mjög fokgjarn vegna
mikils öskumagns og skorts á
bindiefnum, og megnaði gras-
rótin ekki að binda hann.
Vegna' þessarar snöggu gróð-
urbreytingar hófst uppblástur,
sem enn hefur alls ekki verið
stöðvaður. Nú er unnið að því
að snúa vörn í sókn með ýms-
um ráðum. í þessari grein vilj-
um við vekja athygli á einum
þælti þessara mála, sem gæta
verður varhugar við.
Eitt af því, sem reynt er til
þess að auka beitargildi órækt
aðs lands, er að dreifa á það
tilbúnum áhurði. Þessari að-
ferð hefur verið beitt sums
staðar erlendis, m.a. í Ástralíu
og á Nýja-Sjálandi, og aukið
þar nokkuð á sauðfjárafurðir
bænda. Hér er þó ekki um
viðurkennda aðferð til land-
bóta að ræða, heldur eina af
mörgum til skjóttekins gróða.
Áburðardreifing á óræktað
land hefur mikil áhrif á þau
gróðurfélög, sem þroskazt hafa
á löngum tíma við náttúruleg-
ar aðstæður. Hún raskar eðli-
legu samhengi og stöðu tegund
anna innbyrðis, eins og nánar
verður vikið að síðar.
Skylt er að minna á það, að
enn er þekking takmörkuð á
einstaka atriðum áhrifa áburð-
ardreifingar .Þar bíður mikið
starf margra aðila. Handahófs-
kennd áburðardreifing á stór
landsvæði gæti orðið mikið
slys, sem erfitt yrði að bæta.
Ljóst er, að um margbrotið
mál er að ræða, sem hugsa
verður til enda áður en hafizt
er handa.
Mörg félög hafa á stefnuskrá
sinni gróðurvernd og baráttuna
gegn uppblæstri. Mikið og fóm
fúst starf er þannig lagt af
mörkum og með fjöldasamtök-
um hlýtur að mega stýra þessu
starfi inn á betri brautir. Hins
vegar virðist stundum vera
gripið til vanhugsaðra að-
gerða. Er hér átt við meira eða
minna skipulagslausa áburðar
dreifingu út um hvippinn og
hvappinn. Þannig getur góð
meining orðið til skaða. — Þau
félög og samtök, sem upp-
græðslu og gróðurvemd unna
hafa stofnað með sér Land-
græðslu- og náttúmvemdar-
samtök fslands (Landvemd).
' Þessi félagsskapur hefur miklu
hlutverki að gegna og okkur
ber að styðja hann á allan
hátt — einnig með ábending-
um og gagnrýni.
Þau næringarefni, sem borin
eru á, eru einkum köfnunar-
efni, fosfór og kalí. Mest er
notað af köfnunarefni, og þar
sem venjulega er lítið um það
l aðgengilegu formi í jarðveg-
inum, taka plöntumar skjótum
stakkaskiptum við köfnunarefn
isgjöf. Þær vaxa hraðar, verða
stærri og grænni, og beitar-
gildi þeirra eykst verulega. En
jafnframt er hætta á, að plönt
urnar verði veikbyggðari, rótar
kerfið nái ekki fullum vexti og
að öll plantan verði viðkvæm-
ari fyrir ytri áhrifum. Oft
dregur úr blómgun á kostnað
blaðvaxtar, henni seinkar eða
ferst alveg fyrir. Af þessu
leiðir, að fræmyndun verður
minni og óöruggari.
Fyrst og fremst á þetta við
um gi*astegUn'dir svö'ló'g'ýiösáf'’
tvíkímblaða1 jurtir. Köfnunar-
efnið hefur síður áhrif á marg
ar aðrar plöntutegundir, t.d.
starir, lyng og ýmsa runna.
Það veikir samkeppnisaðstöðu
þeirra gagnvart grösunum, og
geta þær því horfið af áburð-
arsvæðunum. Að öllum jafn-
aði eru þessar síðastnefndu
plöntur betur fallnar til þess
að viðhalda jarðvegi og gróðri
(án áburðar) en þær, sem koma
upp við áburðargjöf, enda
hafa þær aðlagast náttúruleg-
um lífsskilyrðum og hafa vítt
og þroskað rótarkerfi. Áburð-
urinn verkar einnig á lægri
plöntur (fléttur og mosa) og
smáveralíf svarðar og jarð-
vegs.
Flest önnur áburðarefni
auka einnig vaxtamöguleika
sáðjurta á kostnað nægjusam-
ari villuplantna.
Meginbreytingin á gróðri er
sú — og það er mergurinn
málsins — að þær tegundir,
sem hverfa, eru mun fleiri en
þær, sem koma í staðinn, þ.e.
að gróðurfélög og önnur líf-
samfélög verða fábreyttari en
áður. Fjölbreyttnin minnkar á
köstnað mágnsins hjá fáeinum
tegundum. í þessari breytingu
ef fólgin veraleg hætta, ef um
hirðu er ekki haldið áfram.
Lífsamfélagið verður háð
áburðargjöfinni líkt og rækt-
að land, og getur ekki staðizt
án hennar. Þá verður við sömu
vandamál að glíma og í tún-
ræktinni nú, en við miklu mun
erfiðari aðstæður.
Að líkindum mun hinar upp
haflegu tegundir nema land á
ný, ef áburðargjöf yrði hætt.
Slíkt getur tekið langan tíma
og mun lengur en útrýming
þeirra. Sennilegt er, að vatn
og vindar verði fyrri til og
feyki jarðvegi út í hafsauga.
Rétt er að geta þess, að
áhrif áburðar era ekki ein-
göngu bundin við jarðveginn
og lífssamfélög hans, heldur ná
einnig til ferskvatns og jafn-
vel sjávar. í ferskum vötnum
veldur hann stórauknum þör-
ungagróðri, sem stafar af mik-
illi fjölgunar einnar eða fárra
tegunda. Rotnun þeirra getur
leitt til súrefnisskorts, sem tak
markar líf annarra lífvera í
vatninu. Fjölmörg veiðivötn
heims era þegar stórskemmd
af áburðarmengun.
Allt ber að sama branni.
Mikil áburðardreifing á afrétti
og úthaga verður því að telj-
ast varhugaverð. ef ekki bein-
línis hættuleg náttúru lands-
ins. Við teljum það mikla
ábyrgð fyrir samtök, sem öðr-
um þræði kenna sig við nátt-
úruvemd, að standa fyrir slíku
meðan dregið verður í efa að
af því sé nokkurt gagn en geti
leitt til alvarlegrar röskunar á
lífssamfélögum, veikt þau og
komið af stað uppblæstri.
Ágúst H. Bjarnason,
Helgi Hallgrímsson,
Stefán Bergmann. jí
UMHUGSUNAREFNI

„Ljúgðu nú, Pétur, ég skal trúa“.
Einhver mesti ófögnuður í
skrifstofum dagblaða — og þó
helzt á siðum þeirra — en jafn-
framt nokkurt skemmtiefni, eru
falsfréttir, sem hrekkjalómar
senda biöðum og reyna að
smeygja inn ( þau. Sem betur
fer fá blaðamenn og ritstjórar
nokkra æfingu í að þekkja slík-
ar sendingar, svo að þær verða
oftast aðeins minjagripir i skrif-
borðsskúffu. Fyrir kemur þó, að
siikur samsetningur kemst á
prent, viðkomandi blaði til háð-
ungar. Munu flest blöð hafa eitt
hvað af þessu að segja, enda er
þetta stundum ísmeygilega gert.
Þessi draugagangur á blöðum
var tíðari fyrr á árum en hin
síðustu missiri.
Blöð og útvarp leika sér stund-
um að þessum eldi, sem þó brenn
ur heitast á þeim sjálfum, fyrsta
dag aprílmánaðar, en fyrir kem-
um, að þeir, sem þá láta gabb-
ast, launa illyrmislega fyrir sig.
Frægt er dæmið, þegar útvarps-
hlustandinn í Helgafellssveitinni
sendi útvarplnu fregnina um
furðukálfinn og fékk lesna.
Frægasta dæmið af þessu tagi
er þó „lúsoddinn" í Morgunblað-
inu forðum daga. Gráglettinn
lesandi sendi Mbl. frétt um
hástemmt íslandslof í stil, sem
Mbl. var tamastur og sætastur,
þegar það flutti gestahól, en þó
með nokkuð tortryggilegu ivafl
og útflúri, og var höfundur orð-
anna sagður heimsfrægur, fransk
ur íslandsvinur, Lúsoddi að
nafni, sem ritað var og stafað
upp á frönsku.
Heilskyggnir lesendur sáu
grikkinn á síðu Mbl. þegar morg-
uninn eftir og kenndu þar nafn
Lúsodda, frægrar sögupersónu
úr riti Laxness. Síðan kalla blaða
menn og margir fleiri serdingar
af þessu tagl lúsodda og spyrja
gjarnan, þegar þelm þykir fregn
tortryggileg: „Er þetta ekkl lús-
oddi?".
Segja má, að ekki sé allt í
hers höndum, meðan slikir upp-
vakningar eru aðeins aðsendir,
en þegar Lúsoddi er setztur inn
á gafl, beinlínis orðinn heima-
maður á blaði og hefur lagt und-
Ir sig húsbóndastólinn, syrtir
heldur en ekki i álinn.
Það er engu líkara en þessi
hörmungarsaga hafi gerzt á
Morgunblaðinu síðustu vikur og
mánuði. Þar birtast hvað eftir
annað stjórnmálafréttir, sem
eru heimatilbúnir lúsoddar, þeg-
ar betur er að gáð. Það er engu
líkara en Lúsoddi skepnan hafi
hlaupið þar í alla fyrirmenn og
búið um sig innan rifja í þeim,
sleppi þaðan út við og við og
teiki sér á siðum Mbl. elnn eða
tvo daga, en siðan verða heima-
menn að gleypa ódráttinn ofan i
sig aftur, og enginn veit, hvenær
hann bregður sér á lelk að nýju.
Lúsoddasýkin i Morgunblaðinu
virðist sífellt elna.
Eitthvert fyrsta lúsoddakastið
fékk blaðið allsnemma I haust,
þegar skriffinnar þess. sögðu lús-
oddafrétt af almennum fundi
ungra Framsóknarmanna og
gerðu forsætisráðherra gersam-
lega upp orð og meinfngar. Rlt-
stjórar Mbl. gripu lúsoddann
hugarhrifnir á lofti og matreiddu
hann í ritstjórnargreinum fyrlr
þjóðina, en urðu svo að kyngja
honum sjálfir.
Næsta stórútrás lúsoddans
varð 1. des. þegar Mbl. æpti allt
í einu út yfir lönd og höf, að
þrír þingmenn Framsóknarflokks-
ins styddu ekki veigamikla yfir-
lýsingu í stjórnarsáttmálanum né
stefnu stjórnarinnar i þvi máli.
Þessi lúsoddi hljóp síðan í þá
báða, formann Sjálfstæðisflokks-
ins og formann Alþýðuflokksins,
á sjálfri nýárshátíðinni, svo að
þeir vfrtust ekki hafa annað
gómsætara að tönnlast á i þetrrl
veizlu.
Nýjasti og frægasti — en þvi
miður varla síðasti — fúsoddinn
i Mbl. var heldur en ekki víga-
legur í smeltri brynju. Ungur
blaðamaður sendi þá fregn sunn-
an úr álfu, að utanrikisráðherra
íslands hefði látið falla þar f
ræðu orð, sem engum heilvita
manni gat komið í hug að hann
hefðl mælt. En ritstj. Mbl. tóku
lúsoddanum eins og himnasend-
ingu og hömpuðu honjim eins og
stórasannleik framan i þjóðina.
Siðan veltu ritstjórarnir lúsodd-
anum fram og aftur dögum sam-
an i boðskap sínum og gerðu
sjálfum sér úr honum gullstól.
tn Adam var ekki lengl í Para-
dis. Þegar minnst varði opinber-
aðist öllum lýði, að þessi lús-
oddi var gömul heimsbjörgunar-
orð Emils Jónssonar, utanríkis-
ráðherra gömlu ihaldsstjórnar-
innar.
Og nú bráði kks litið eitt sem
snöggvast af hinum lúsoddasjúku
höfðingjum íhaldsins, eins og
fyrir kemur um illa haldna menn
eftir erfið köst, Þeir sáu sér
þann kost vænztan að biðja suð-
mjúkiega fyrirgefningar á iús.
odda sinum og smáninni of hon-
um. Slfk yfirbót er góðra gjalda
verð í sjálfri sér.
En verður batinn langær? Er
Lúsoddi ekki lengur óskaprins og
stjórnmálaritstjóri á Morgun-
blaðinu? Hafa monnirnir, sem
þar hafa eigrað á eyðimörkinni,
komizt að raun um, að hillingarn-
ar, sem þeir stefndu á, eru aðeins
foksandur? Er þess að vænta, að
þeir láti nú lúsodda sjúklegrar
óskhyggju sinnar og sefasýki
hætta að hafa sig að strengbrúð-
um á ieiksviði ímyndunarveik-
innar?
Eða heldur stærsti stjórnmála-
flokkurinn á fslandi áfram að
heyja baráttu sína i stjórnarand-
stöðunni í sporum karlsins, sem
var kominn í þvilík* söguhallæri
eftir nokkra vetrareinangrun, að
hann sagðf við málreifan kunn-
ingja sinn, þegar hann hitti hann
loks á förnum vegl:
„Ljúgðu nú, Pétur, ég skal
trúa".
Þetfa eru spurningar dagsins
og ærið efni umhugsunar um
stjórnmálabaráttuna á 'slandi.
Jafnvel íhaldinu gæti maður
óskað af he'lum hug nokkurs
bafa af þessu fári. — AK.