Tíminn - 16.01.1972, Blaðsíða 7

SUNNUDAGUR 16. janúar 1972
TIMINN
SAUDFJÁRBÖÐUN
f LXV árgangi Freys, bls. 37
og 434, bixtust greinar eftir und-
iirritaðan um færilús og böðun.
Seinni igreininni lauk með fyrir-
spurnum til yfirdýralæknis um
viss atriði varðandi fótakláða,
sem mun vera leiður kvilli, og ég
taldi og tel enn víst, að yfirdýra-
lækni væri ljúft að gefa leiðbein-
ingar um, hvernig hægast væri að
útrýma, en svör við þeim hafa
ekki komið. Ástæðan fyrir því
mun hafa verið, að ritstjórinn
hnýtti aftan við seinni greinina,
að meira yrði ekki tekið um færi-
lús og fjárböðun, óneitanlega dá-
lítið kynlegt, að leyfa ekki yfir-
dýralækni að svara fyrirspurnum,
sem til hans er beint í búnaðar-
blaði. Mun ég því árétta þessar
spumingar í lok þessarar igreinar.
Þar sem nú í vetur á að baða
allt sauðfé í landinu, tel ég rétt
að fara nokkrum orðum um færi-
lús og böðun í þeirri von að veirða
mætti að þau gætu orðið til að
flýta fyrir því að færilús, fóta-
kláða og kláðamaur verði með
öllu útrýmt hér á landi. í þessum
sama árgangi Freys (1969) er
grein eftir Pál Agnar Pálsson yfir
dýiralækni, sem nefnist: „Færilús
og fjárkláði", (bls 115) og er fróð
legasta grein, sem komið hefur á
seinni árum um það efni. Ég leyfi
mér hér að taka upp nokkrar síð-
ustu málsgreinarnar úr þeirri
grein:
„Almennar baðanir eru kostnað
arsamar, kemur þar til kostnaður
við baðlyf, vinnu, fóðureyðslu, o.
s.frv. Aldrei hefur þessi kostnað-
ur verið áætlaður svo ég viti, enda
erfitt verk, en vafalaust er hér
um milljónaupphæðir að ræða.
Því er nokkuð á sig leggjandi fyr-
ir bændur landsins til að losna
við þessi útgjöld fyrir fullt og allt.
Þá er rétt að hafa hugfast, að
því aðeins ná allsherjar sóttvarn-
araðgerðir tilætluðum árangri, að
hvergi bresti hlekkur og að þeir
sem hlut eiga að máli, sýni mál-
inu skilning og velvilja og vinni
af fullum þegnskap við fram-
kvæmd þeirra.
Verið þess minnugir bændur,
að .það er ykkar eigin hagur, að
kláða og óþrifum verði útrýmt
sem fyrst hér á landi. Ef allir eru
samtaka, ætti það að geta tekizt“.
Þarna virðist mér koma skýrt
fram, að yfirdýralæknir telur ekki
þörf á að bændur standi í að baða
sitt sauðfé, eftir að færilús, fóta-
kláða og kláðamaur hefur verið
útrýmt, og að haim telur hægt að
útrýma þessum snýkjudýrum, ef
allir, sem hlut eiga að máli, sam-
einast um það.
Það er því til mikils að vinna
fyrir alla þá sem sauðfé hafa und-
ir höndum, að vinna svo að þess-
um málum, að ekki þurfi að
standa í að baða sauðfé í framtíð-
inni. Reynslan sýnir líka að þetta
er hægt, ef vel að er að unnið.
Hér á bæ sáust síðustu færilýsnar
(voru á aðkomufé) árið 1934, og
litlu síðar var þeim með öllu út-
rýmt hér í sveit. Allmiklu lengur
dróst að henni væri útrýmt í öðr-
um hreppum sýslunnar, en er lok-
ið fyrir nokkrum árum. (Eftir síð
ustu böðun, 1969, hefur ekki orð-
ið vart færilúsa í sláturhúsinu á
Djúpavogi, og er því líklegt, að
þær séu einnig horfnar á svæðinu,
sem að því liggur).
f einum hreppnum var færilús-
inni útrýmt með sameiginlegu á-
taki, þannig, að smíðuð var bað-
þró úr krossvið, sem farið var
með um sveitina, og farartækið
notað sem sigpallur. Þar sem svo
háttar, að ekki er góð baðþró á
hverjum bæ, (hefur ekki verið,
eða er orðin léleg en færilús enn
við lýði, tel ég sjálfsagi, <xl búnað
arfélögin hafi forgöngu um að
koma upp slíkum þróm. Sumir
kynnu að segja, að ending þeirra
yrði lítil, en hún yrði samt nóg,
ef allir gerðu sitt bezta til að þær
kæmu að gaigni.
í haust talaði yfirdýralæknir-
inn um böðun sauðfjár í útvarpi.
Það er skaði um slík erindi, að
fá þau ekki líka á prenti, því hætt
er við að ýmislegt fari fram hjá
mönnum, sem í útvarpi kemur,
jafnvel þó svo eigi að heita að
menn hlusti, sem ,eins og tíma
bændanna er varið. ekki sízt að
haustinu, er þó mjög undir hæl-
inn lagt. í þessu erindi minntist
hann dálítið á reynslu Skota í bar
áttu þeirra við færilúsina og kvað
þeim ganga illa að útrýma henni.
Fróðlegt væri að fá að vita hvort
Skotar hafa sama hátt á um böð-
un, eins og ágætur bóndi, sem um
skeið dvaldist í Skotlandi, birti á
prenti að mætti hafa, sem sé að
tveir menn böðuðu mörg hundr-
uð fjár á dag í baðþró, sem höfð
verði í garðahöfði. í þeim baðþróm
er þó varla hægt að baða nema
eina kind í einu. Enginn mun ætl
ast til að menn vinni lengur en
10 tíima við slíka vinnu, en í reglu
gerð um böðun er lagt fyrir, að
hafa hverja kind eina rnínútu í
þrónni, og sé skrokkur hennar all
ur í kafi þann tíma. Nú eru ekki
nema 600 mínútur í 10 tfmum, og
mun öllum ljóst, sem við böðun
hafa fengizt, að mikið vantar á að
hver mímúta notist til að baða
hverja kind. Ef til vill er það ein-
mitt þetta, að menn hafi ekki
gert nema að dýfa kindunum
snöggvast í þræmar, svo að ullin
blotni aðeins að utan og látið þar
við sitja, sem veldur því að lús
er ekki löngu hoirfin.
Þeir, sem þekkja föt úr is-
lenzkx-i ull, vita að þau eru furðu-
lengi að gegnblotna, og það eru
þykk reifi ekki síður. Annars tel
ég betra að miða við að hætt sé
að bóla upp af kindinni áður en
henni er sleppt úr baðinu, en býzt
við, að það verði til jafnaðar um
ein mínúta.
Þessi aðferð við að ákveða hvað
lengi kindin skyldi höfð í baðinu,
var hotuð hér á bæ með góðum
áranigri.
Það er alveg víst, að etf allir
fjáreigiendur hefðu unnið sóma-
samlega að böðun síns sauðfjár,
væri færilús fyrir löngu útdauð
hér á landi, en hitt skal viður-
kennt, að eins ag lögin eru, geta
þær ástæður verið fyirir hendi, að
mannlegt sé að svíkjast um að
framtfylgja þeim. Ástæður geta
verið með þeim hætti, að heimili
sé ekki unnt að annast böðun
síns fjár og á þá dýralæknir (eða
baðstjóri) að láta framkvæma
böðun á kostnað eiganda, og mun
ætlazt til að lögregluvaldi sé beitt
ef þurfa þykir. Slíkar aðgerðir
mundu ekki vetrða framkvæmdar
án mikils kostnaðar, og er mönn-
um vorkunn, þótt þeir beiti því
ekki við þannig aðstæður. Vel gæti
þetta hafa bjargað lúsinni til
þessa. Þess vegna lagði ég til í
greinum mínum í Frey, að lögun-
um yrði breytt á þann hátt, að
búnaðarfélögin yrðu gerð ábyrg
fyrir þessu hvert á sfnu svæði, en
sú tillaga hefur ekki notið náðar.
Það er þó augljóst mál, að í til-
vikxim, sem svo er háttað, að hlut
aðeigandi hefur ekki möguleika á
að baða sitt fé, t.d. af heilsufars-
ástæðum, væri aðstaða þeirra sem
um böðun eiga að sjá (baðstjóra)
ólík, ef þeir mættu snúa sér til
viðkomandi búnaðarfélags, en
þyrftu ekki að bejta eiganda nein
um harðræðum. Ég er hins vegar
mótfallinn því að kostnaður veirði
i slíkum tilvikum greiddur af rík-
inu, sem þó gæti komið til greina.
Ég er sammála yfirdýralækni
(erindi í haust) um að ekki sé
rétt að hafa sama hátt á og hafð-
ur kvað vera í nágrannalöndun-
um, að láta lögreglumenn sjá um
böðun fjár, enda er þeim varla
betur trúandi til þess en bænd-
um. Hitt gæti fremur komið til
greina, að þeir væru fengnir til
að skjóta þær kindur, sem lús
finnst á eftir einhvem ákveðinn
tíma, því að eins og yfirdýralækn
ir bendir á í grein þeirri, sem
ég hef vitnað í, valda þeir, sem
vðhalda lúsinni bændastéttinni
milljónatjóni hvert það ár, sem
þarf að baða sauðfé þeirra vegna,
því að eins og nú er, verða allir
að baða sitt sauðfé, jafnvel þar
sem „óþrifa“ hefur ekki orðið
vart um áratuga skeið. Þetta atr-
iði býður líka annanri hættu heim:
Þar sem menn era vissir eða telja
sig vissa um að böðun sé í raun
og geru tilgangslaus, en baða að-
eins til að losna við sektir, er
hætt við, að hún verði ekki vel
af hendi leyst og því gagnslaus,
ef þörf væri á böðun.
Þess vegna held ég, að það hafi
verið illa farið að tillaga, sem
Búnaðarsamband A-Skaft. lét frá
sér faira, og var á þá leið, að
heimilaðar yrðu undanþágur frá
böðun í þeim héruðum, sem dýra-
læknar teldu laus við færilús,
kláðamaur og fótakláða, og ekki
hefðu samgang við héruð, sem
sýkt væru af þessu. Slík tilhögun
hefði örvað menn til að vinna svo
að þessum málum, að þeir fengju
sömu fríðindi, og hefðu enga
hættu skapað, nema fyrir „óþrif-
in“.
Eins og áður er minnzt á, lagði
ég til í fyrri grein minni í Frey,
að búnaðarfélögunum yrði gert
að skyldu að sjá um að aðstaða
til böðunar yrði fyrir hendi í
þeim héruðum, sem dýralæknar
teldu „óþrif“ vera í, og gerði þá
ráð fyrir að þau kæhiu upp færan
legum baðþróm og legðu til menn
á sinn kostnajð eftir því sem nauð-
syn krefði. Ég tel enn, að þessi
tillaga sé líklegust til að ríða fær-
lúsinni að fullu ef framkvæmd
yrði, takist ekki að vinna á henni
í vetur. Ég vil því skora á búnað-
arsamböndin að taka þetta mál
til meðferðar á næstu fundum sín
um, (þó það verði vonandi óþarft
þá). Fari svo, að sama yrði upp
á teningnum og talið er að verið
hafi til þessa, að lokinni böðun,
er sannarlega kominn tími til að
búnaðarsamböndin taki málið að
sér. Þeim ætti ekki að verða skota
skuld úr því að eyða þeim „óþrif-
19
uiux , aoui txvia ixuxiua ou vuuS a
sauðfé bænda, en augljóst er, að
það sem getur sparað bændum
milljónaupphæðir, er búnaðarsam
böndunum mjög viðkomandi.
Þetta yrði þó vitanlega að vera
í samráði við dýralækna, enda
þeirra að skera úr um hvort
„óþrifum" hefur verið útrýmt..
Þá eru hér fáeinar spurningar
um fótakláða, sem ég býst við að
mörgum bændum þætti vænt um,
Eru önnur efni betri til að eyða
fótakláða en gammatoxsápa?
Er nóg við fótakláða að baða
einu sinni?
Er nóg að baða aðeins fæturaa?
Má hleypa nýböðuðu fé út á
blauta jörð?
Vel má vera, að svör við þess-
um spumingum sé einhvers sfað-
ar að finna á aðgengilegum stað,
en ég vil benda á, að ef þörf er
á að, baða tvisvar við fótakláða,
verður yfirleitt nóg eftir af bað-
lyfi við venjulega böðun til að
baða fætuma, og talið er að lyfið
dofni ékki fyrr en eftir tvo mán-
uði.
Að lokum þetta: Sauðfjáreig-
endur, hvort sem þið eigið marg-
ar kindur eða fáar, hafið það hug-
fast, að etf þið vinnið ekki svo
vel að böðuninni nú, að „óþrif-
um“ verði útrýmt úr landinu, er-
uð þið að valda bændum landsins
milljónatjóni.
Kvískerjum 1971
Sigurður Björnsson.
HESTAR OG MENN;
LISTAGANGUR
Það hefur verið minnzt á
dóma á hrossum í þessxun þátt-
um. Við og við verður komið
inn á þessi mál og önnur, t.d.
dóma á gangtegundum hrossa.
Þessu er oft á tíðum ábóta-
vant hjá dómnefndum. Sérstak
lega á þetta við, þegar dæmd-
ur er töltgangur hjá hrossum.
Það var ekki fjnrr en kornið
var fram yfir síðustu aldamót,
að tölt var farið að þekkjast
að nokkru ráði. Að vísu hefur
það alla tíð verið íyrir hendi
í fslenzkum hesturn, og þeir
hafa brugðið því fyrir sig, en
var þá kallað öðru nafni, jafn
vel híruspor. Engin gangteg-
und hetfir verið eins misnotuð
og tölt núna í seinni tið. Mönn
um verður alltaf hætt við að
láta töltrúma hesta þruma of
mikið á töltt. Enginn gangur
getur verið eins fjölbreytíleg-
ur og tölt. Það mætti eflaust
flokka hann í marga flokka og
væru engir tveir eins.
Enginn gangur í íslenzkum
hesti er eins listilegur og
hreint og rétt tölt með háum
fótaburði. Nú er það svo, að
sumt af því, sem er dæmt tölt,
er alls ekki tölt og getur eng-
an veginn flokkazt undir það
ef rétt er dæmt. Stundum er
þetta milligangur milli brokks
og tölts, eða þá að hesturinn
er svo nálægt skeiðinu, að frá-
vikið er orðið of mikið frá
tölti. Oft sér maður hesta, sem
hafa ósamræmi í hreytfingum
fram- og aftuirfóta. Góð reis-
ing og réttur og góður höfuð
burður er forsenda fjrir góðu
tölti, ásamt því að hesturinn
þarf að ganga vel innundir sig
með afturfætur. Þá ríðuæ á að
bakið sé vel sveigjanlegt og
mjúkt. Það hetfur sézt á hesta
mótum, og það oft, að dæmd-
ur góðhestur hefir tekið sig
þannig út undir knapanum, að
hann teygir snoppuna fram
sæmilega reistur, en ósamræm
ið svo mikið í fótahreyfingum,
að hann nær ekki framfóta-
spori með afturfæti, þótt hann
sé á sæmilegri millierð. Mér
finnst þurfa að staldra við
þetta, gera þessu betri skil í
dómum. Þarna getur verið svo
mikill munur á tveimur hest-
um, að um samjöfnuð sé varla
að ræða. Þessi dásamlegi lista-
gangur er vart til nema í ís
Jenzkum hestum, og því ekM
að segja fólkinu, sem á sýn-
ingar kemur, hvað er rétt og
hvað rangt.
Góð og vel gerð vísa er stund
um sögð kveðin dýrum hættí.
Sama hefur verið látið gilda um
töltið. Glöggur hestamaður get
ur jafnvel heyrt á hljóðinu, ef
hesti er riðið eftir hörðum
vegi, hvort töltið er hreint eða
ekki og hvort það er dýr hátt-
ur eða ekki.
SMÁRI.
SOLUM
flestar
stærðlr
fyrlr
hjólharða
VINNUVÉLAR — VEGHEFLA — DRÁTTARVÉLAR
— VÖRULYFTARA OG BIFREIÐAR
SOLNING HF.
Baldurshaga viS SuSurlandsveg, Reykfavlk.
Simi 84320 Pósthólf 741.