Tíminn - 26.07.1972, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Miövikudagur. 26. júli 1972
Miðvikudagur. 26. júli 1972
TÍMINN
SNORRI SIGFÚSSON: r r
HUGLEIDING UM HATIÐARHALD
Hér i kyrrðinni læt ég hugann
reika um nokkur atriði i sam-
bandi við þjóðhátiðarhald fyrr og
nú, með tilliti til þess, sem næst
blasir við, og margt er nú rætt
um.
Þjóðhátið á að minna okkur á
farinn veg, ihuga ástand og horf-
ur,draga lærdóm af hinu liðna og
fagna komandi tið.
Þetta höfum viö hugsað okkur
að gera nú á næstunni, á 1100 ára
afmæli tslandsbyggðar. Og til
þess höfum við skipað nefnd, sem
þar á að hafa forustu, og valið
henni framkvæmdastjóra.
Frá þessari nefnd hafa heyrzt
ýmsar uppástungur um hvaö
gera ætti, m.a. aö byggð y.röi
mikil og vegleg bókhlaða, reistur
fornaldarbær o.fl. Og eitt dag-
blaöanna gat þess að stofna ætti
til þriggja daga hátiðahalds á
Þingvöllum af þessu tilefni.
Bókhlaðan er þörf framkvæmd
og ágæt afmæiisgjöf, hliðstæð
þjóðminjasafninu lýðveldistöku-
árið 1944. En fornaldarbæinn
ætti að strika út, láta sér nægja
Stöng i Þjórsárdal um sinn, enda
mætti eitthvaðfaga þar til og
endurbæta.
En nú segja margir, að við höf-
um illilega rekið okkur á þaö upp
á siðkastið, að stórar útisamkom-
ur hafi reynzt æriö varhugaverð-
ar, og gæti sú á Þingvöllum eigi
aðeins orðið fræg að endemum,
heldur lika endað með skelfingu.
Þaö beri þvi eigi nú að stofna til
slikrar áhættu af opinberri hálfu.
Og þessir menn hafa vissulega
mikið til sins máls.
En er nokkur ástæða til svona
mikils hátiðahalds á Þingvöllum
á þessu 1100 ára afmæli íslands-
byggðar?
„tsland þúsund ár” söng sr.
Matthias 1874, er minnzt var 1000
ára byggðar þá. Mikið var þá um
hátiðahald út um allt land, svo
sem greint er frá i bók þeirrþer
Brynleifur Tobiasson tók saman,
og út var gefin árið 1958. Þau voru
lengi i minnum höfð. Á Þingvöll-
um mátti segja að mest snerist
um konungskomuna þangað (og
stjórnarskrána.) En aðalhátiðina
þótti sem bæri að halda i Reykja-
vik, og fór hún þar fram 2. ágúst
þetta ár, og þótti mikið til koma.
Svo kom önnur þúsundárahátið
1930, þegar minnzt var stofnunar
Alþingis. Þá þótti sjálfsagt að
slikt hátiðahald færi fram á Þing-
völlum þar sem Alþingi var
stofnað og starfaði hátt á 9. öld.
Og hún tókst með þeim ágætum
sem þjóðkunn eru og i minnum
höfð. Þá mátti segja, að andi
Ungmennafélaganna réöi rikjum.
Og sá andi var sterkur á svellinu.
Ráðdeild og reglusemi var hans
kjörorð. Þessvegna m.a. fór há-
tiðin vel fram þótt hún stæði i 3
daga.
Eins dags hátið á Þingvöllum
1944, er lýðveldistökunni var
fagnað, þótti lika vel takast, þrátt
fyrir óhagstætt veður. Eðlilegt
virtist,að þar væri lýðveldistök-
unni lýst, á hinum forna þingstað.
Nú virðist hinsvegar, sem áður
segir, engin rök hniga að þvi, að
nauðsynlegt sé að halda stórhátið
á Þingvöllum i 3 daga. Þar má
náttúrlega fagna þessu afmæli
með prédikun i Almannagjá söng
og ræðuhöldum o.fl. svo sem gert
var 1930, hefja þá hátið og ljúka
henni á einum degi, en nauðsyn-
legt getur það varla talizt. Eðli-
legast virðist, að þessi hátið færi
fram i Reykjavik, á landareign
hins fyrsta landnámsmanns. Það
er sjálft landnámið sem á 1100
ára afmæli, eins og allir vita. Og
þar er Ingólfsbær i brennidepli.
Þess bæjarstæðis er nú verið að
leita, þótt flestir raunar telji sig
vita hvar það er. Og væri nú ekki
sú afmælisgjöf réttmæt og vel
viðeigandi, að borg og riki i sam-
einingu, reistu Ingólfi og Hall-
veigu veglegt minnismerki á
bæjarstæði þeirra, fagurlega gert
og áletraö, sett á grænan blett?
Það gæti þá orðið verkefni 1200
ára afmælisins að reisa þar
myndarlegan fornaldarbæ á
stærra svæði, þegar þær
byggingar sem þar eru nú, hafa
farið sinn veraldarveg.
En eitt er það, sem ekki má
gleymast neinum tslending,
aö á þessu ári, 1974, er 300. ártið
Hallgrims Péturssonar. Ég held
að það hljóti að mega teljast heil-
ög skylda þjóöarinnar við Hall-
grim, og þá 300 ára sögu sina, að
sjá til þess að musteri það hið
mikla, sem risið er nú á Skóla-
vörðuhæð til minningar um Hall-
grim Pétursson, og i fjárþröng að
vonum, verði fullgert og vigt
þetta hátiðlega herrans ár. Að þvi
ættu allir að stuðla, og hátiðar-
nefndin lita á sem eitt af þvi er
hún ætti að rétta hjálparhönd.
Þá væri vissulega sæmd þessa
þjóðarafmælis borgið, að fullgerð
yrði og afhent vegleg bókhlaða og
myndarleg minningarsúla reist á
bæjarstæði þeirra landnáms-
hjóna. Og fullgerð og vigð Hall-
grimskirkja kórónaði siðan
minningar um þetta merkisár.
Heyrzt hafa raddir, að reisa
þyrfti mikið hótel á Þingvöllum.
Það mætti áreiðanlega biða, ef
það ætti þá nokkurntima að koma
þar, en láta sér nægja sumarhótel
i nálægðinni, — á Laugarvatni.
Skólahúsin kalla miklu hærra, og
eiga meiri rétt á sér.
Viðamikla og kostnaðarsama
þriggja daga hátið á Þingvöllum
mætti geyma sér til aldamót-
anna, þegar minnzt verður
kristnitökunnar fyrir þúsund ár-
um. Þá þúsundárahátið verður að
sjálfsögðu að halda á Þingvöllum.
Og sú hátið á að verða mikil og
virðuleg, ekkisiðuriensú,erþar
var 193o! Og undir þá hátið þurf-
um við að fara að búa okkur, allir
sem einn. Þarf þá að mörgu að
hugsa, og mætti i þvi sambandi að
sjájfsögðu margt nefna, t.d.
verndun fiskistofnanna, sem lifs-
afkoman byggist á. En ég nefni
hér aðeins tvennt, sem mér kem-
ur einna frekast i hug nú, þegar
ég hugsa um framtið okkar litlu
þjóðar. En það eru málefni upp-
eldisins og samtökin Landvernd.
Og má þá að visu segja með
sanni, að vegur þjóðarinnar sé að
mestu háður þvi, að hið fyrra
bregðist ekki. En lifsnauðsyn er
það, að græða landið og bæta, og
treysta menningarlegan vöxt og
viðgang þjóðarinnar. Og þar eru
heimilin hyrningarsteinninn, sem
ekki má bregðast. En á sliku virð-
ist nú meiri hætta en áöur, og
hafa þess merki komið þegar i
ljós. Mun Bakkus einkum vera
þar að verki, og við hann verður
að glima, ef við höldum þessum
áfengisaustri áfram, og kosta
miklu til. En liklega er nú svo
komið, að við neyðumst til að
stinga við fótum á þeim breiða
vegi. Og það verður að sjálfsögðu
ekki umflúið, enda hin brýnasta
skylda, að þeim börnum, sem i
vanhirðu lenda af þessum sökum,
eða öðrum, verði hjálpað. Og til
þess er kvennasamtökum á
hverjum stað bezt treystandi, og
þau haldi vöku sinni og aöstoði þá
sem lögum samkvæmt eiga að
fást við þessi mál.
Þegar litið er til skóla og kirkju,
þykir mér sem þaðan eigi og megi
mikils vænta um áhrif til mann-
bóta og menningar á komandi tið.
Og þær höfuðstöðvar þarf að efla
svo sem verða má. Raunar gæti
mann furðað á þvi, hversu fáir
ungir menn gerast þjónar kirkj-
unnar og ganga til starfa á þeim
akri. Þar má þó segja að heillandi
verkefni sé að fást við og vissu-
lega mikilsverð fyrir þjóðlifið.
Kristin trú hefir dýrmætan boð-
skap að flytja sérhverju manns-
barni. Og góðir prestar hafa
jafnan notið virðingar og vin-
sælda. Og svo mun enn verða.
Við þurfum að byggja mörg
skólahús, svo að kennararnir geti
notið sin vegna þrengsla. Og það
þarf að vanda kennaramenntun-
ina og val kennara, svo að þar
verði valinn maður i hverju rúmi.
Kennarastarfið er vandasamt og
erfitt, og þvi fylgir mikil ábyrgð.
Þvi valda heldur ekki, svo vel sé,
nema góðir menn og vel menntir.
Þessvegna verður kennarastéttin
að vera einna bezt launaða stéttin
i landinu, svo að sem mest af úr-
valsmönnum leiti þangað. En til
kennaranna verður svo að gera
strangar kröfur, m.a. um óhvik-
ula regluscmi. Og á það raunar
við um alla opinbera starfsmenn.
Og yfirstjórn þessara málefna
verður að vita um veg sinn og
vald. Hun þarf að eiga viturt
hjarta.
Það ber að viðurkenna að við
höfum teflt á tæpt vað, hrúgað
saman þéttbýli á fáum árum, en
ekki gætt þess jafnframt að
treysta þar innviði alla við gjör-
breytta lifshætti. Viö höfum feng-
ið óvitum of mikiö fé i hendur, og
siðan ekki sparað að egna fyrir þá
með þvi, sem svo varð til óþurftar
og tjóns. Þetta verðum við nú að
skilja og viðurkenna. Og okkur
ber þegar að snúast gegn þeim
vanda, sem við blasir án þess að
láta hugfallast.
Þeir, sem forustu hafa á'hendi
hér og þar, verða að skilja sinn
vitjunartima. Margt sækir að nú,
sem styrk þarf til að standast.
Allir sem einn verða að halda
vöku sinni. Og að þvi ber að
vinna, og þess fastlega að vænta,
að mikið verði um dýrðir hjá al-
gáðri þjóð um næstu aldamót,
þegar minnzt verður kristnitök-
unnar á Þingvöllum. Sú þúsund-
árahátið verður að vera vegleg og
til sæmdar landi og þjóð. Og að
lokum:
Er nú ekki kominn timi til að
taka þegnskyldumálið á ný til
umræðu?
Eða væri það kannski hugsan-
leg þingsályktun 1974, að sett
skyldu lög um þegnskyldu?
Það mundi marka timamót i
þjóðlifinu.
Laugarvatni i júni 1972.

HBBBMÍíiiilllííffírwliYi'iír
■ --------------------------------■-----------------...

■■
■■
Sigfús Haukur Andrésson, skjalavörður:
Verzlunarbækurnar bak við þilin í Pétursborg á
Blönduósi og vandkvæðin á varðveizlu söguheimilda

Verzlunarbækur sem tróö
Hérna á dögunum ýtti Jón
Helgason, ritstjóri Timans, held-
ur betur við samvizku margra
með greinum sinum um verzlun-
arbækur Höpfnersverzlunar, er
verið hafa um 40 ára skeið sem
einangrun milli þils og veggjar i
Pétursborg á Blönduósi. Með þvi
að ég hefi nú átt þess kost að
skoða allvel þau fáu sýnishorn af
þessum bókum, sem Jóni bárust
að norðan, langar mig til að
leggja fáein orð i belg.
Dýrmætar heimildir
Þessi sýnishorn, sem eru fimm
bækur frá árunum 1882-1913, hafa
varðveitzt svo vel, að þetta eru
fullkomlega nothæfar heimildir,
en þarfnast að sjálfsögðu nokk-
urrar viðgerðar. Þó er mér sagt,
að þessum bókum hafi verið náð
undan gluggum hússins, þar sem
mikil hætta er löngum á vatns-
rennsli og raka.
Eins og Jón bendir réttilega á,
hefirsá fjöldi bóka frá verzlunum
Höpfners á Blönduósi og Skaga-
strönd, sem mun vera fólginn bak
við þilin i Pétursborg, að geyma
hinar dýrmætustu heimildir um
sögu Húnavatnssýslu. Þar er
raunar einnig að finna marga við-
skiptamenn úr Skagafjarðar-
sýslu, nokkra af Ströndum
o.s.frv., en meginkjarni bókanna
fjallar eðlilega um viðskipti Hún-
vetninga og aðallega i Austur-
sýslunni. En auk verzlananna á
Blönduósi og i Höföakaupstað
hafði Höpfnersverzlun um skeið
fiskmóttöku og nokkra vöruútsölu
i Kálfshamarsnesi, sem var þá
mikil veiðistöð.
Svo að nefnd séu dæmi um
heimildagildi verzlunarbókanna,
þá sýna þær t.d. verðlag, innlegg
manna og úttekt, innieignir og
skuldir. Þær gefa þvi dágóða hug-
mynd um efnahag manna og
neyzluvenjur, þ.e. hvað þeir tóku
út af innfluttum vörum, þörfum
og óþörfum. Og með þvi að ýmsir
bátaeigendur hafa haft sérstaka
viðskiptareikninga fyrir báta
sina, eru hér allmiklar heimildir
um sjávarútveg Húnvetninga. Út
úr verzlunarbókunum má enn-
fremur lesa mikið um viðskipti
manna i milli, semog við hið opin-
bera, svo mjög sem alls konar
greiðslur fóru, allt fram á okkar
daga, fram með millifærslum
milli viðskiptareikninga, eða inn-
skrift, eins og þetta greiðslufyrir-
komulag nefndist i daglegu tali. 1
þessum bókum má þannig jöfnum
höndum afla fanga i ævisögur
einstakra manna og i sögu hér-
aðsins.
Auk einstaklinga eiga opinber-
ar stofnanir, svo semkirkjur og
hreppsfélög, að sjálfsögðu sina
viðskiptareikninga i verzlunar-
bókunum. Sama er að segja um
menningarfélögin, svo sem
Lestrarfélagið i Vindhælishreppi
og Málfundarfélag Nesjamanna,
svo að dæmi séu tekin af handa-
hófi. Og vafasamt mun vera að
nokkrar aðrar skráðar heimildir
séu nú til um ýmis slik félög.
Þannig mætti lengi halda
áfram að rekja hið fjölþætta
heimildagildi þessara verzlunar-
bóka, en nú skal vikið að öðrum
hliðum málsins.
Áriðandi er að bjarga bók-
unum
Verzlunarbókunum stafar ekki
einungis hætta af vatni og raka,
þarsem þær eru nú niðurkomnar,
heldur og af eldi, þvi að gamalt
timburhús eins og Pétursborg
gæti fuðrað upp á svipstundu, ef
eldur yrði þar laus. öll rök hniga
þess vegna að þvi, að vinda verði
bráðan bug að björgun þessara
ómetanlegu söguheimilda. Þetta
stendur i rauninni engum nær en
Húnvetningum, sem eru um þess-
ar mundir að koma upp hvorki
meira né minna en tveimur hér-
aðsskjalasöfnum, ööru á Blöndu-
ósi en hinu á Hvammstanga, en
þessar bækur ættu bezt heima i
safninu á Blönduósi.
Auk þess að koma upp héraðs-
skjalasöfnum og að ógleymdri
hlutdeildinni i Byggðasafninu á
Reykjum, eru Húnvetningar nú,
eins og kunnugt er, með ritverk i
takinu um héraðið og sögu þess,
og þar i eru að sjálfsögðu þættir
um helztu verzlunarstaði sýsl-
unnar. Þótt hér geti að visu ekki
verið um annað að ræða en sögu-
ágrip, hefði vissulega mátt gera
efninu önnur betri skil, ef slikar
undirstööuheimildir sem um-
ræddar verzlunarbækur, hefðu
verið aðgengilegar. En ekki er að
efa, að Húnvetningar muni gera
sögu sinni nánari skil siðar. Þeg-
ar þessi og fjölmörg önnur menn-
ingarstarfsemi Húnvetninga,
sem hér væri of langt upp að telja,
er höfð i huga og raunar hið mikla
framlag þeirra til islenzkrar
menningar fyrr og siðar, er ek-i að
efa, að þeir bregðist nú við fljótt
og vel og bjargi frá glötun hinum
sögulegu verðmætum sinum i
Pétursborg.
Kostnaðarhliöin
Um kostnaðinn við þessa björg-
un get ég vitanlega litið sagt, þar
eð ég er ókunnugur aðstæðunum.
Sýslusjóður Húnavatnssýslu hlyti
þó að verða fyrsti kostnaðaraðil-
inn, en sanngjarnt væri að rikið
legði þar einnig nokkuð af mörk-
um, ef kostnaðurinn reyndist
vera mikill, og hið minnsta, sem
Þjóðskjalasafnið gæti gert, væri
að styðja það mál. Fjárhagslegt
bolmagn þess er hins vegar afar-
takmarkað, enda eru hin árlegu
framlög rikisins til safnsins af
býsna skornum skammti. Með
þvi að verzlunarbækurnar eru
áreiðanlega mjög svo léleg ein-
angrun, hlýtur það að vera eig-
endum Pétursborgar verulega i
hag að skipta á þeim og annarri
einangrun og betri. Þess vegna
geri ég ráð fyrir, að þeir væru
fúsir til að leggja hönd á plóginn
eftir þvi sem aðstæður þeirra
leyfðu.
Andvaraleysi íslendinga
um varðveizlu menning-
arverðmæta
Útaf þvi að Evald Hemmert lét
á sinum tima verzlunarbækurnar
af hendi til einangrunar i Péturs-
borg og sökkti afgangi þessa
merka skjalasafns i brunn þar i
nánd, segir Jón Helgason meðal
annars i Timanum 16. júli s.l.:
„Sumir hafa látið i ljós hneykslun
á meðferð hans á þessum bókum
áöur en lauk. Við skulum þó stilla
hneykslun okkar i hóf meðan þeir,
sem nú eru uppi, hirða ekki um að
bjarga svona heimildum,og enn
eru jafnvel gamlar verzlunar-
bækur, sem þó eru tiltölulega að-
gengilegar, látnar liggja undir
skemmdum hér og þar á land-
inu”.
Þetta er hverju orði sannara,
og það eru ekki aðeins skjöl verzl-
ana og fjölmargra annarra einka-
aðila, sem skemmast þannig og
glatast unnvörpum, heldur er
litlu betur ástatt um skjöl sumra
opinberra stofnana. Orsakir þess,
að svona hörmulega hefir tekizt
og tekst til enn, pru of margar til
þess að þær verði raktar hér að
nokkru gagni. En allt of mikið er
um það, að mönnum sjáist yfir
sagnfræðilegt og almennt félags-
fræðilegt gildi ýmissa skjala, sem
þeir hafa undir höndum. Mörgum
hættir og til að halda, aðaðeíns
gömul skjöl séu verömæt en
gleyma á hinn bóginn verðmæti
samtiðarskjala. tslenzkir sagn-
fræðingar og aðrir fróðir menn
hefðu lika getaö og gætu veriö
skeleggari við að reka áróður fyr-
ir varðveizlu sögulegra verö-
mæta, svo ekki sé meira sagt.
Erfiðleikar
Þjóðskjalasafnsins
t þessu sambandi hlýtur mönn-
um annars fyrst og fremst að
verða hugsað til Þjóðskjalasafns
tslands, sem á, eðli sinu sam-
kvæmt, að hafa frumkvæði að og
yfirumsjón með söfnun og varð-
veizlu hvers konar sagnfræði-
legra og félagsfræðilegra skjala,
eins og hliðstæð söfn annarra
menningarlanda. Hér er hins
vegar ekki tóm til að ræða um
vandamál Þjóðskjalasafnsins, en
ég visa til greinar um það safn og
héraðsskjalasöfnin eftir Bjarna
Vilhjálmsson, þjóðskjalavörð, i
Arbók Landsbókasafnsins 1970,
sem og greina eftir sjálfan mig i
Samvinnunni 1968, 2. hefti, og i
Timanum 2. september 1971. Það
skal þó itrekað enn einu sinni, að
fjárskortur, húsnæðisleysi, skort-
ur á starfsliði, jafnt aðstoðárfólki
sem sérfræðingum, o.fl. bráð-
nauðsynlegum aðbúnaði, standa
eðlilegri og sjálfsagðri starfsemi
Þjóðskjalasafnsinsalgerlega fyrir
þrifum.
Frh. á bls. 15
9
Ásgeir L. Jónsson:
Laug „pýramídinn
mikli” í Egyptalandi
Ég er gull og gersemi,
gimsteinn elskurikur.
Ég er djásn og dýrmæti,
Drottni sjáifum likur.
„Sólon tslandus”
Arið 1937 kom út i London smá-
rit á islenzku eftir Adam Ruther-
ford, sem heitir: Hin mikla arf-
leifð tslands.” t formála ritsins
segir svo: „Island er eitt af
merkilegustu löndum heimsins,
og blöðin, sem hér fara á eftir,
hafa að innihalda sönnun þess, aö
þessari litlu þjóð, tslendingum, sé
ætlað að leysa af hendi undur-
samlegt og göfugt hlutverk við
fyrirhugaða stórviðburði i náinni
framtið. Höfundurinn er sann-
færður um, aö þetta mikla
ætlunarverk tslendinga muni
reynast að verða til blessunar,
eigi aöeins fyrir tslendinga sjálfa,
heldur og fyrir frændþjóðir
þeirra, Norðurlandabúa, Engil-
Saxa og Kelta.”
Samkvæmt viðtækum rann-
sóknum fræðimanna er pýramid-
inn mikli ekki einungis furðulegt
byggingarafrek heldur og stærð-
fræðileg ráðgáta, sem fól i sér
forsagnir um ýmsa stærstu viö-
buröi veraldarsögunnar um þús-
undir ára i samræmi viö spá-
dómsorö bibliunnar. Þeim, sem
kynnu að hafa áhuga á þessum
fræðum, skal bent á rit Ruther-
fords: Hin mikla arfleifð Islands
og pýramidinn mikli. Hér skal aö-
eins þess getið, aö pýramidinn
mikli bendir á Betlehem sem
fæðingarstað Krists og i ööru lagi
geymir hann svo nefndan ts-
landsvisi (stæröfræöilegan
„geisla”), eöa Reykjavikur-
geisla, sem gengur yfir Reykja-
vikurbæ og hefur þvi jafnframt
stefnu á Mosfellssveit. Þá skrifar
Rutherford: „Þó að tsland næöi
sjálfstæði sinu nákvæmlega á
þeim tima, sem Guð haföi tiltek-
ið, áriö 1918, er þjóðin alls eigi
ennþá laus viö öröugleika og and-
streymi”. Þetta skrifar hann áriö
1937. Næsti stórviöburður á
tslandi átti aö veröa 1941, en kom
þrem árum síöar. Hins vegar hef-
ur þjóðin ekki komið auga á viö-
burö viðburðanna, sem pýramid-
inn mikli þó benti á, tilsvarandi
Betlehem, að Mosfellssveitin hef-
ur lagt heiminum til nýjan mann-
kynsfræðara.
Gyðingar þekktu ekki Krist. Og
þvi var spáð, aö þó að hann birtist
aftur á jaröriki, þá mundi ekki
verða við hann kannazt. Hefur
heiminum ekkert farið fram? A
ekki aö kannast við okkar nýja
mannkynsfræðara. Nægir ekki
hin nýja „fjallræða”, sem hann
reit um jólin 1970, og birtist i
Morgunblaðinu og siðan i Sunnu-
dagsblaði Timans 17. janúar 1971
undir heitinu „Hernaðurinn gegn
landinu”. Þarf meiri sannana
við? Hvenær hefur, siðan Kristur
féll frá, heiminum birzt slik
speki, síik þekking, slik vizku-
þrungin dómgreind á tilverunni,
framvindu náttúrunnar og þvi,
sem gera skal?
Setjumst þvi við fótskör
meistarans, hlýöum rödd hans og
hverfum frá villu okkar vegar.
Bændur! Þið sem hafið veriö
lokkaðir til að grafa i mýrarnar
gapandi skurði, „sem ristir hafa
verið i þeim tilgangi að draga úr
landinu allt vatn” og gera þannig
næringarefnarikasta jarðveg
landsins að túni, vitið þið, hvaö
þiö hafið gert? Þið hafið búiö
mýrarnar undir uppblástur, og þó
aö búfénaður hafi naumast litið
við þeim nema i fyrsta gróanda
vorsins, og fyrrum i vetrar-
hungri, þá hafið þið eyðilagt þær
sem sælustað keldusvina, hrossa-
gauka og annarra vaðfugla, sem
þar una. Nú verðiö þið aö bregða
skjótt við og moka ofan i skurða-
ófétin, og reyna aö verða á undan
stéttarbræðrum ykkar á norð-
vesturhluta meginlands Evrópu
(og þá einkum Frislendingum),
sem vafalítið verða fljótir til að
hlaupa upp til handa og fóta, þeg-
ar þeim berst boðskapur mann-
kynsfræðarans. Þó að einhverjir
ykkar þurfi aö bregöa búi, er
naumast nokkru að kviða. Fyrir
ykkur verður séð, þó ekki væri
með öðru móti en þvi, að rikið
gæfi með ykkur á Hótel Borg, eins
og mig minnir, að einhver hollráð
og þjóðleg vitsmunavera stingi
upp á fyrir allmörgum árum.
Já, Islendingar! Viö þurfum að
fara aö búa okkur undir það, að
skila landinu af okkur eins og við
tókum viö þvi: ósnertu og „viði
vöxnu á milli fjalls ok fjöru”.
Naumast þarf aö minna Mý-
vetninga á aö láta ekki sitt eftir
liggja. Þeirra er fyrst aö slétta út
nýju vegarómyndina i gegn um
hraunið hjá Reykjahlið. Það
nálgast ósvifni við þetta einstæöa
náttúrundur að greiða flækingum
leiö til aö lita þaö augum. Þá má
naumast lengi dragast aö
sprengja i loft upp „efna-
brennsluhelvitið á vatnsbakkan-
um”. Það nálgast vitanlega land-
ráö aö grafa niöur i hin fornu
barnamoldarsetlög, sem náttúran
hefur verið að hlaöa upp, ef til vill
allt frá þvi aö landið varö til, og
tefja þannig fyrir aö vatnið fyllist
þaö mikið, að vatnagróðurinn
leggi það allt undir sig svo þaö
fyllist enn skjótar, veröi að flóa-
feni, er siðan breytist i mýri,
keldusvinum, spóum og hrossa-
gaukum til landnáms. Þá losnuðu
og Mývetningar viö aö amstra við
silungsveiðar og ennfremur allt
ónæðið af villiandafarganinu I
Slútnesi. Það veröa öfundsveröir
Mývetningar, sem þá búa þar I
sveit, þegar Mývatn er komið I
tölu urmuls þess vatna og tjarna,
stórra og smárra, viðs vegar um
landiö, sem um aldaraðir hafa
fyllzt upp, eru að fyllast upp og
munu fyllast upp. Hafa fyrst orðið
að flóafenjum en siöan að mýr-
um, sem sums staðar eru nú
orðnar að túnum. Já, náttúrulög-
málin (máttarvöldin) og mann-
kynsfræðarinn láta ekki að sér
hæða.
Burt með alla reikningsstokka,
er kostað hafa lif fjölda trjástofna
valins harðviðar. Eitt óteljandi
dæma um miskunarleysi mann-
skepnunnar gagnvart móður
náttúru. Nú höfum við alvizkuna
mitt á meðal vor, Okkar er aðeins
aö vera góðu og hlýðnu börnin, og
gegna kallinu.
Fyrir fjórum tugum ára las ég
bók, að mig minnir eftir sviss-
neskan náttúrufræöing, sem
spáði þvi, að skordýrin tækju við
yfirráðum heimsins að mannkyn-
inu liðnu. En það skyldu þó ekki
vera vaðfulgarnir, sem hlutverk-
iö er ætlað, að þeirra verði rikið.
Blessuð mýrin, paradis vaðfugl
anna, breiðist vonandi aftur yfir
jarðkringluna. Veröi mannkyns-
fræðarans vilji! Látum oss
biöja-------.