Tíminn - 08.09.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 8. september 1972
Daníel Ágústínusson, forseti bæjarstjórnar Akraness:
Fjármál sveitarfélaganna
og nýju skattalögin
Þegar skatta- og tekjustofna-
lögin voru afgreidd frá Alþingi i
vetur, hétu stjórnarandstæðingar
þvi, að mikið hark skyldi gert,
þegar áiagningu yrði lokið i
sumar. Við þetta var dyggilega
staðið. Fáir munu þó hafa orðið
fyrir meiri vonbrigðum, en
stjórnarandstæðingar sjálfir. Það
benda hin löngu og innantómu
skrif þeirra á. Þeir töldu i vetur
að hvort tveggja myndi gerast:
Alltof há skattlagning og stór
vöntun á fé til rikis og sveitarfé-
laga. Nú kvarta stjórnarandstæð-
ingar yfir þvi annan daginn, að
rikið fái 1000 millj. umfram fjár-
lög, og hinn daginn, að endarnir
nái ekki saman hjá rikissjóði og
skuld hans við Seðlabankann sé
geigvænleg. Kkki er málflutn-
ingur þessi traustvekjandi.
57% skattur á tekjuvið-
bótina samkv. gamla kerf-
inu
Það mun vera árlegur við-
burður að nokkur úifaþytur sé
meðal gjaldenda þegar skatt-
skrár eru lagðar fram. Alveg sér-
staklega var tilefni til þess nú,
þegar hvort tveggja gerðist, að
grundvailarbreyting varð á
skaltlagningunni og meiri hækk-
un á tekjum launamanna milli
ára en dæmi eru til um áður. All-
ur samanburður hlaut þvi að vera
nokkuð flókinn og erfiður. Það
mun algengt, að starfsmenn rikis
og bæja hækkuðu um 25—35%
milli áranna 1970 og 1971 og
stundum meira, ef um tilfærslu
var að ræða i launafiokkum til
hækkunar. Mun ekki hafa verið
óalgengt, að tekjur iaunamanna i
miðlungsflokkum hækkuðu um
kr. 100 þús. 1971 frá fyrra ári.
Samkva'mt gamla kerfinu fóru
57% af þessari hækkun i skatt, að
frádreginni þeirri hækkun, sem
gerð var á persónufrádrætti, sem
viðreisnarstjórnin hækkaði raun-
ar ekkert i mörg ár, þrátt fyrir
magnaða dýrtið. Hver launþegi
getur þvi litið i eigin barm og
reiknað sjálfur út skatta sina
samkvæmt gamla kerfinu af
þessum auknu tekjum, auk þess
að greiða tryggingagjald og
sjúkrasamlagsgjald, sem hefði
orðið á hjón kr. 23 þús. Þar við
bætist, að margur gjaldandinn
varð einnig að greiða þessi gjöld
vegna barna sinna, er stunduðu
nám og hefði það orðið kr. 16 þús.
á hvert barn.
Glöggt dæmi frá Akra-
nesi
Hjá sveitarfélögunum var
myndin sizt betri. Þar hefði orðið
samkvæmt gamla kerfinu 50%
hækkun á framlagi til Trygginga-
stofnunar rikisins, gifurleg hækk-
un á framlagi til sjúkrasamlag-
anna, veruleg hækkun á lög-
gæzlukostnaði, þar sem um hann
er að ræða. Þá skeði það um sama
leyti, að Jöfnunarsjóður tók að
sér greiðslu meðlaga, sem viða
var orðinn þungur baggi. Með þvi
að létta gjöldum þessum af
sveitarfélögunum lækkar
rekstrarkostnaður þeirra yfirleitt
um 1/3 a.m.k., þar sem löggæzlu-
kostnaður er að einhverju marki.
Ég vil tilgreina um þetta skýrt
dæmi frá Akranesi. Þar hefðu
eftirfarandi upphæöir orðið aö
standa i fjárhagsáætlun bæjarins
fyrir árið 1972, ef rikiö og Jöfn-
unarsjóður hefðu ekki tekið þess-
ar greiðslur að sér:
Heksturkostnaður Akraness-
kaupstaðar 1972 er áætlaður kr.
41,2 millj. Hefði þessi upphæð
komið til viðbótar varð hann alls
kr. 62 millj. Hér er þvi um að
ræöa rúmlega 33% lækkun. Ég
fullyrði, að stórfelldari ráð-
stafanir hafa aldrei verið gerðar
til þess að bæta fjárhagsafkomu
bæjarfélagsins. Þetta getur ekki
verið neitt sérstakt fyrir Akranes.
Málefnin eru svipuð i flestum
bæjum landsins. Hinar ýmsu
greiðslur aðeins hækka eða lækka
eftir ibúatölu þeirra. Ég trúi ekki
öðru en sveitarstjórnarmönnum
almennt sé þetta Ijóst, þótt þeim
sé misjafnlega ljúft að viður-
kenna þessa staðreynd.
Kftir þessa breytingu geta
sveitarfélögin betur en áður sinnt
ýmsum aðkallandi framfaramál-
um. Með gamla kerfinu hefði út-
koman orðið þveröfug. Útsvars-
hækkunin hefði öll lent i hækk-
uðum rekstrargjöldum og senni-
lega ekki nægt nema að leggja
10—20% á útsvarsstigann, eins og
sum bæjarfélög og kauptún urðu
að gera á siðari árum til að mæta
vaxandi rekslrarútgjöldum.
Verklegar framkvæmdir hefðu
orðið út undan og litið hægt að
auka fjárveitingar til þeirra,
þrátt fyrir hækkaðan byggingar-
kostnað. Gifurlegar útsvars-
hækkanir hefðu þvi verið óhjá-
kvæmilegar i ár, ef grundvallar-
breyting hefði ekki verið gerð i
skattamálum og rikið látiö taka
að sér hluta af reksturskostnaði
sveitarfélaganna.
Þá er augljóst mál, aö 10% út-
svar á brúttótekjur er miklu
öruggari tekjustofn fyrir sveitar-
félögin. cn 30% á nettótekjur.
Ýmsir Irádráttarliðir til skatts
geta lækkað tekjurnar úr hófi
iram og valdið sveiflum, sem
crfitt er að sjá fyrir. Allar áætl-
anir ættu þvi að vera öruggari
með þessari aðferð.
Ég hef ekki orðið var við annaö,
en það væri samdóma álit allra
bæjarfulltrúa á Akranesi — hvar i
flokki. sem þeir standa — að
betra og auðveldara hafi verið að
ganga frá fjárhagsáætlun bæjar-
ins á s.l. vetri en jafnan áður. Það
er ennfremur skoðun þeirra allra
að forðast beri álag á tekjustofn-
ana — hvort sem um er að ræða
útsvar eða fasteignaskatt — á
meðan breytingin er að komast á
og árferðið er hagstætt. Heimild
til hækkunar beri að nota — ein-
hverja eða allar — ef sérstaklega
stendur á. en alls ekki að gera
þær stöðugar. enda getur ekki
verið, að það sé tilgangur lög-
gjafans. Heldur að skapa svig-
rúm i vissum tilfellum. Fjárhags-
áætlun. Akraness fyrir árið 1972
var þvi miðuð við 10% útsvar af
brúttótekjum og fasteignaskatt
0,5% af ibúðarhúsnæði og 0,75%
af húsnæði til atvinnurekstrar,
eða allt án álags.
Álagning útsvara og
lækkun fasteignaskatta
Við álagningu útsvars voru þar
að auki undauþegnar allar bætur
skv. 2. kafla tryggingalaganna.
svo sein elli- og örorkulifeyrir, ör-
orkustyrkur, makabætur, barna-
lifeyrir, mæöralaun. ekkju- og
ekklabætur, svo og allar slysa- og
sjúkrabætur. Gjaldendur 70 ára
og eldri fengu 30 þús. kr. aukafrá-
drátt og náinsmenn liinn sama
frádrátt og til skatts. Þá voru
ýmsar aðrar lækkanir veittar, ef
uni var að ræða langvarandi
Daniel Agústinusson
veikindi eða sérstakiega bágar
lieimilisástæður.
Ég veit ekki betur, en álagning
útsvaranna hafi komið eðlilega út
og sizt meiri hnökrar á henni en
áður. Má það til tiðinda teljast,
þar sem slik grundvallarbreyting
er framkvæmd i fyrsta sinn.
Ueynslan af álagningunni þetta
fyrsta ár á að vera mjög gagnleg
vegna endurskoðunar laganna.
Þvi má svo bæta við, aö bæjar-
stjórnin gerði ekki ráð fyrir að fá
nema kr. 43 millj. i útsvörum, en
álagningin gaf hins vegar kr. 47
millj., þrátt fyrir áðurnefndar
undanþágur og aðeins 10% af
brúttótekjum. Þannig var hægt
að auka framlag bæjarins til
verklegra framkvæmda um kr. 4
millj., sem voru þó fyrir mun
hacrri en um langt skeiö, vegna
þeirra kr. 20,8 millj. af rekstr-
inum, sem rikið tók á sig. Kr
þetta stórvægileg breyting til
batnaðar fyrir fjárhag bæjarins
og framkvæmdir hans.
Hækkun fasteignaskatts er
ákaflega vafasöm. nema um
verulega arðberandi eignir sé að
ræða. Það mun erfitt að tina þær
út úr og eftir byggðalögum i land-
inu er þetta mjög misjafnt. Þar
sem atvinnulifið gengur illa og
fólki fækkar — flytur jafnvel frá
húseignum sinum auðum og yfir-
gei'num — þá er fasteignaskattur-
inn litils virði. Þá á margt aldrað
fólk ibúðir skuldlitlar eða skuld-
iausar en hefur tekjur i lágmarki.
I lögunum er heimild til að lækka
eða fella niður fasteignaskatt af
slikum ibúðum. og er það sjálf-
sagður hlutur að nota þá heimild
um leið og fasteignaskatturinn er
hækkaður. Hann var áður mörgu
fólki nógu þungbær. en þá var
engin heimild til lækkunar.
1 sambandi við þetta gerði
Ba'jarstjórn Akraness á fundi
sinum 7. júli s.l. svofellda sam-
þykkt:
..Hæjarstjórn Akraness sam-
þykkir skv. beiniild i 5. gr. I. nr.
8/1972, að fella niður fasteigna-
skatt árið 1972. allt að kr. 4.000.00
af elli- og örorkulifeyrisþegum,
sem ekki liafa liærri tekjur cn kr.
120 þús. á ári. sem einstaklingar
og lijón kr. 218 þús., sbr. reglur
uni tryggingu lágmarkslauna".
Við athugun. sem gerð var á
Akranesi. kom i ljós. að flestir
þeir. sem eingöngu njóta elli- og
örorkulifeyris. eða hafa litlar
aðrar tekjur. eiga ibúðir. sem eru
undir kr. 800 þús. að fasteigna-
mati. og sleppa þvi alveg,eða að
mestu leyti. við greiðslu fast-
eignaskattsins. Þetta eru tals-
verðar hagsbætur fyrir þetta fólk,
sem áður þurfti að greiða fullan
fasteignaskatt af ibúð sinni, og
varhann a.m.k. 50% af núverandi
fasteignaskatti. án hækkunar.
Bæjarstjórnin taldi eðlilegast að
nota heimildina almennt fyrir
þetta tekjulægsta fólk i stað þess
að auglýsa eftir umsóknum.
Kkki er víst að allir gefi sig þar
fram, sem rétt eiga til lækkunar.
Mikil hækkun fasteignaskatta á
atvinnurekstrinum er ekki rétt-
lætanleg, nema um gróðafyrir-
tæki sé að ræða. Blómlegur at-
vinnurekstur er hverju sveitar-
íélagi eftirsóknarverður og
skapar tekjuöflunarmöguleika
eftir mörgum leiðum öðrum.
Fasteignaskattinn ber þvi að nota
með varfærni. Hann getur oft á
tiðum komið illa niður og verður
aldrei nein meginstoð i tekjuöflun
sveitarfélaganna.
Dulbúnar ástæður
btjórnarandstaðan ‘brá' á það
ráð að nota skattlagningu á hina
eldri gjaldendur, sem almenna
gagnrýni á kerfisbreytinguna. Sá
grunur læðist að ýmsum, að hún
hafi valið sér þann kost að taka þá
út úr, en meint þá hækkun, sem
verður á hinum hærri tekjum.
Það er ekki vinsælt að segja það
beint, en hitt getur vakið nokkra
samúð. Nú er það mála sannast,
að gjaldendur á tslandi hafa öll
viðreisnarárin, og lengur, verið
skattlagðir til rikissjóðs eftir
tekjum en ekki aldri. Það hefur
ekkert annað skeö nú. en ellilif-
eyrir hefur hið lægsta verið hækk-
aður um 50% á miðju siðasta ári
og persónufrádráttur hjóna um
kr. 35 þús. Þar að auki fékk gam-
alt fólk smávægilega ivilnun, sem
ekki hefur áður verið.
Allir fullfriskir menn eru lika i
vinnu fram á 70 ára aldur og
margir lengur, ef færi gefst.
Margir hafa há eftirlaun og aðrir
reka atvinnufyrirtæki. Verður
ekki séð. að slikir gjaldendur séu
ver settir að greiða skatta sina.
en ungu hjónin með 3-5 bönr á
framfæri og ibúðina i skuld að
verulegu leyti. Hins vegar er það
sanngjarnt. að fólk. sem komið er
yfir sjötugt og ekki hefur veruleg-
ar tekjur umfram ellilifeyri. njóti
einhverrar undanþágu i sköttum
til rikissjóðs. likt og bæirnir hafa
gert i sambandi við álagningu út-
svarsins á undanförnum árum.
llins vegar hlýtur meginreglan að
vera sú — hér eftir sem hingað til
að gjaldendur greiði opinber
gjöld i samræmi við tekjur sinar,
en ekki aldur.
Stjórnarandstöðunni fórst illa
að nota gamla fólkið i sókn sinni á
skattalagabreytinguna, mönnun-
um. sem i 12 ár hafa þrautpint
fólk á íslandi með sköttum —
jafnt gamalt sem ungt — og hald-
ið persónufrádrætti óbreyttum ár
eftir ár, þrátt fyrir mjög aukna
dýrtið. mönnum. sem töldu kr. 4-5
þús. nægileg ellilaun handa
gamla fólkinu til siðasta stjórnar-
dags og veittu þvi aldrei nein frið-
indi i skatti. Slik er fortið þessara
manna.
Úlfaþytur stjórnarandstöðunn-
ar var fyrst og fremst miðaður
við hátekjumennina og gamla
fólkið notað til að opna leið til
þeirra. Kom þetta skýrt i ljós i
Mbl.. þegar krafa var sett fram
um 25% lækkun á tekjuskatti al-
mennt. Þar kom hin raunveru-
lega stefna blaðsins fram um-
búðarlaust.
Tveirhópar, sem litið hefur
verið rætt um
I hinum miklu umræðum um
skattamálin er vert að benda á
tvo hópa, sem áreiðanlega eru
fjölmennari en gamla fólkið, sem
hefur skattskyldar tekjur. og
sækir þessar vikurnar endur-
greiðslur til innheimtumanna
rikissjóðs, þar sem það er nær
skattlaust i ár, en hefur greitt á
undanförnum árum talsverðar
upphæðir og innheimtan á fyrri
hluta árs miðuö við 60% af gjöld-
unum i fyrra. Blöð stjórnarand-
stöðunnar hafa ekki verið að hafa
viðtöl við þá, enda þótt gjöld
þeirra hafi lækkað um mörg
hundruð %, svo notuð sér reikn-
ingsaöferð Mbl. i sambandi við
aðra gjaldendur.
Þaö er i fyrsta lagi mikill fjöldi
ungs fólks, sem ekki hefur fullar
árstekjur vegna skólagöngu, eða
af öðrum ástæðum. Þetta fólk
hefur nú engin þinggjöld, nema
sóknargjald og smávegis kirkju-
garðsgjald. Samkvæmt gamla
kerfinu hefði það orðið að greiða
kr. 16-17 þús. hvað sem allri
tekjuöflun leið.
1 öðru lagi er stór hópur gjald-
enda, einkum ung hjón, með
nokkur börn á framfæri, sem ekki
hafa meir en kr. 400-500 þús. árs-
tekjurog greiðir nú engin teljandi
þinggjöld. Þessi hjón voru áður
með nokkurn tekjuskatt, vegna
þess hve persónufrádrátturinn
var lágur og auk þess trygginga-
gjald og sjúkrasamlagsgjald.
Samkvæmt gamla kerfinu hefði
það orð'ið á þessu ári yfir kr. 30
þús.
Tekjulitlir unglingar og hjón
með nokkur börn á framfæri með
venjuleg verkamannalaun er ekki
eðlilegur tekjustofn fyrir rikis-
sjóð. Þetta er mönnum almennt
að verða ljóst núna, þótt stjórnar-
andstaðan þegi vandlega um
þennan fjölmenna hóp, sem feng-
ið hefur leiðréttingu sinna mála.
Hann mun áreiðanlega finna hina
gjörbreyttu aðstöðu og meta það
að veröleikum. Þetta er eitt
merkasta atriðiö i skattalaga-
breytingunni og færir byrðarnar
af þeim, sem ekkert hafa aflögu á
hin breiðari bök. Þúsundir gjald-
enda i landinu finna hvað hér
snýr að sér. en það er ekki vist, að
ýmsir aðrir geri sér þetta ljóst
Um þetta hefur verið rætt jafn
mikið og skyldi. Hér er fram-
kvæmt eitt mesta réttlætismál,
sem tekið hefur verið upp á ls-
landi i áratugi. Þetta gnæfir hátt
yfir það moldveður, sem
stjórnarandstaðan reynir nú að
þyrla upp. Og löngu siðar, þegar
það er allt gleymt og grafið, verð-
ur vitnað til þess, er skattar voru
felldir niður af tekjulausu fólki,
sem timamóta i sögu þjóðarinn-
ar. Þegar rætt er um fávislega
tekjuöflun verður vitnað til við-
reisnarstjórnarinnar, sem hafði
þann sið að hækka skattana ár-
lega á tekjulausu fólki. Það er
ekki furða þótt þessir menn, telji
sig geta haldið uppi umræðum um
réttlæti i skattamálum.
Hverjir eiga að greiða
skatta?
Miklar tryggingabætur og al-
mennar framfarir kosta mikið fé.
Hverjir þora að sporna gegn slik-
um fjárveitingum? Þeir hafa
áreiðanlega ekki hátt um sig.
Þeir, sem fjandskapast gegn öll-
um fjáröflunarleiðum, eru aftur-
haldsmenn, sem vilja fram-
farirnar feigar. og þá tekjujöfnun
i þjóðfélaginu, sem trygginga-
bæturnar stuðla að. Hvaða skatt-
ur er réttlátari og eðlilegri i þjóð-
félaginu en tekjuskatturinn? Að
þeir, sem hafa háar tekjur og
mikið umfram daglegar þarfir,
greiði drjúgan skerf til sam-
félagsins. Óbeinir skattar koma
oft verst niður þar, sem sizt
skyldi. og að gera afkomu rikis-
sjóðs jafn háöa tekjum af áfengi
og tóbaki og verið hefur um nokk-
ur skeiö, er heldur óviðfelldin
ráðstöfun. Sá timi gæti komið að
hún væri ekki á bjargi byggð.
Sú grundvallarstefna, sem birt-
ist i núgildandi skattalögum og
tekjustofnalögum, er rétt. Hún
Framhald á bls. 12
1. Framlag til Almannatrygginga kr. 9.400.000.00
2. Uppbætur á lifeyri kr. 1.200.000.00
3. 1/2 framiag til sjúkrasamlagsins kr. 5.500.000.00
4. Löggæzlan kr. 2.900.000.00
5. Mcðlög kr. 1.800.000.00
Kr. 20.800.OOO.O'Ö*