Tíminn - 04.01.1973, Qupperneq 7

Kimmludagur 4. janúar 1ÍI7IÍ
TÍMINN
7
Útgefandi: Framsóknarflokkurínn
•S: Framkvemdastjóri: Kristinn Kinnbogason. Ritstjórar: t»ór-:ý
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,!
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Timáns).:í
:! Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislasoni. Ritstjórnarskrif-;.;:
;!;! stofur í Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300-18306^;!;
;!;! Skrifstofur i Bankastræti 7 —afgreiðslusími 12323 — auglýs !;!;
;!;! ingasimi 19523. Aðrar skrifstofurtsimi 18300. Askriftargjald!;!
!;!; ;>25 krónur á mánuði innan lands, i lausasölu 15 krónur ein-!;;;
takið. Blaðaprent h.f.
Adam Raphael, fréttamaður „The Guardian”:
Að lokinni fjögurra
ára Bandaríkjadvöl
Um kosti og galla bandarísks þjóðlífs
Frændur vorir bregðast
I áramótagrein sinni gerði ólafur Jóhannes-
son, forsætisráðherra, að umtalsefni þróun
viðhorfa rikja heims til landhelgismála. Hann
sagði það sérstakt fagnaðarefni fyrir íslend-
inga, að Sameinuðu þjóðirnar féllust á það
sjónarmið i fyrsta sinn með yfirgnæfandi
meirihluta, við atkvæðagreiðslu um tillögu
íslands og Perú, að strandriki hafi varanleg
fullveldisyfirráð yfir náttúruauðlindum sinum,
þar á meðal náttúruauðlindum á hafsbotni og i
hafinu yfir honum.
Þetta var mikill sigur. Þótt stórveldi og for-
réttindaþjóðir hafi kastað eign sinni á auðæfi i
hafsbotninum, svo langt út frá ströndum sem
þau eru nýtanleg, hafa þau beitt sér af alefli
gegn þvi,að þjóðir, sem eiga mikið undir fisk-
veiðum, helgi sér rétt, jafn langt frá ströndum
sinum, til verndar og nýtingar fiskistofnunum i
sjónum yfir landgrunnsbotninum.
Ástæðurnar til þessa tvöfalda siðferðis i al-
þjóðamálum eru af rótum forréttindahugs-
unarháttar runnar.
Þessar þjóðir vilja helga sjálfum sér allar
þær auðlindir, sem þær telja sig geta nýtt i
framtiðinni svo langt út frá ströndum sinum
sem þeim sýnist, en vilja banna máttarminni
þjóðum, sem eiga efnahagsafkomu sina að
verulegu leyti undir fiskveiðum og vernd lifs-
ins i sjónum við strendur landa sinna,um sama
rétt einfaldlega vegna þess, að þessar sömu
forréttindaþjóðir eru búnar að eyðileggja eigin
fiskimið með ofveiði og rányrkju.
Senda þær þvi stórtækap rányrkjuflota að
ströndum annarra rikja og kæra sig kollótta,
þótt efnahagsafkomu fátækra þjóða sé stefnt i
hættu með eyðileggingu fiskimiða.
Þannig kasta þeir eign sinni á oliu og málma
hundruð milna út frá ströndum sinum, en
halda þvi fram, að fiskveiðilögsagan sé aðeins
12 milur. Bretar sögðu 1952,að fiskveiðilögsaga
væri 3 milur að alþjóðalögum og við værum að
eyðileggja brezka togaraútgerð með útfærslu i
4 milur. Bretar beittu okkur þá efnahagslegum
refsiaðgerðum. 1958 sögðu þeir, að alþjóðalög
leyfðu aðeins 4 milur og sendu herskip inn i 12
milna fiskveiðilögsögu okkar og töldu sig vera
að verja hagsmuni brezks almennings. Enn á
ný eru þeir við sama heygarðshornið og hafa i
hótunum við okkur.
Samþykkt Sameinuðu þjóðanna gekk gegn
þessum forréttindahugsunarhætti yfirgangs-
þjóða.
Þessi samþykkt hefur vakið vonir með okkur
íslendingum, en afstaða frænda okkar á
Norðurlöndum i þessu máli hefur ollið miklum
vonbrigðum.
Norðurlandaþjóðirnar hafa viljað kalla sig
forystuþjóðir i baráttunni fyrir rétti smáþjóða
heimsins gegn yfirgangi og arðráni stórvelda
og forréttindaþjóða. Þarna var um það að
ræða að sýna þetta i verki. Viðbrögð þeirra
urðu þvi miður önnur. Um þetta sagði Ólafur
Jóhannesson. forsætisráðherra. i grein sinni:
,,Þessum viðbrögðum þeirra hvorki viljum við
né getum gleymt um sinn”.
HVERS muntu sakna mest?
Bandariskir vinir minir
lögðu þessa spurningu oft fyrir
mig siðustu dagana. Ég kann
að hafa þótt ósvifinn þegar ég
svaraði, að ég myndi sakna
þeirra mest. Eg þarf þó varla
að óttast,að ég hafi móðgað þá
til muna. Fáir eru þeir
Bandarikjamenn, — hvort
heldur eru frjálsir demó-
kratar eða ihaldssamir repú-
blikanar, — sem trúa þvi gorti
Nixons forseta, að siðara kjör
timabil hans verði meðal
,,glæstustu timabila” i sögu
lýðveldisins. Flestum þeirra
er fullvel ljóst, aðþjóðinerað
byrja að rétta við eftir erfið og
sársaukafull áföll.
Nefna má morð Kennedys,
skotárásina á Wallace, óeirð-
irnar i fátækrahverfunum,
Kent State, flokksþing demó-
krata i Chicago 1968, Vietnam
o.s. frv. Ferillinn er ekki
fagur og ekki á enda genginn
enn. Enginn er svo aðgreindur
eða einangraður, að hann
losni með öllu við áhrifin af
spillingu stórborganna,
fátæktinni, beizkju kynþátta-
baráttunnar og stjórnmála-
óánægjunni, sem mest
skyggja að i Bandarikjunum.
RÉTT er að taka fram, að
ég lit ekki á mig sem sér-
stakan óvin Nixons, enda þótt
margt sé grunsamlegt i fortið
hans. Ég tel mig heldur ekki
skelfast Bandarikjamenn
yfirleitt, enda er margt i fari
þeirra, sem ég bæði virði og
dáist að. Hinir fornu kostir
Bandarikjamanna, svo sem
afkastageta, stundvisi, góð-
semi og einstök gestrisni við
alókunnuga, eru enn óspilltir.
Verið getur, að sendlar verði
ekki framan milljónamær-
ingar á einni nóttu, en hæfni er
launuð, vel leyst verkefni
viðurkennd, og sennilega er
frama- og farsældarvegurinn
hvergi jafn hindranalaus og
þar.
Sjónhringurinn af svölum
erlends fréttaritara i
Washington er óhjákvæmi-
lega takmarkaður. Mikið ber
á milli fylkjanna 50 um dag-
far og viðhorf, þrátt fyrir
margs konar sameiginleg ein-
kenni á yfirborði. Washington
hefur óneitanlega sérstöðu
sem skjótbyggð Suður-fylkja-
borg, er var gerð að höfuð-
borg og yfirfull er af blaða-
mönnum, opinberum sendi-
mönnum, lögfræðingum og
stjórnmálamönnum, en borg-
ina hrjá eigi að siður margir
kvillar bandariskra stór-
borga.
EF til vill hefir verið gert of
mikið úr glæpafaraldrinum
sjálfum, en tæpast er unnt að
ýkja áhrif hans á dagfar i stór-
borgunum. Þar er ekki aðeins
um að ræða eitthvað, sem
hendir bláókunnuga, sem
heima eiga hinum megin i
borginni. Benda má á glað-
legu, ljóshærðu stúlkuna, sem
heima átti i þriðja húsi frá
heimili okkar. Einhver
brauzt inn til hennar, nauð-
gaði henni og lék hana svo
herfilega, að hún varð að
staulast um á hækjum vikum
saman. Ungverski matvöru-
kaupmaðurinn i næstu götu
lifði af fjögurra ára fangavist
i Auschwitz og bar fanga-
númer, sem brennd höfðu
verið á úlnliði hans, en svo
sendu þrir unglingar honum
kúlu gegn um eyrað.
f götunni, sem ég bjó við,
var ráðizt á mann, sem ég
þekkti, og honum ógnað með
byssu. Hann mátti þakka
sinum sæla að sleppa lifandi
úr þvi að honum varð á að
veita viðnám. Og hvað kom
ekki fyrir kunningjakonu
málvinar mins? Hópur manna
réðist inn til hennar á náttar-
þeli og nauðgaði henni, en
nokkrir menn beindu byssum
að höfðum ibúanna á neðri
hæðinni á meðan.
FYRIR okkur sjálf kom
ekkert þessi fjögur ár, nema
hvað einu sinni var stolið veski
i skrifstofu minni, smávægi-
legur skartgripaþjófnaður var
framinn i ibúð góðkunningja
mins,og maður einn, sem kom
til þess að gera viö mið-
stöðina i húsinu, stal litlu
segulbandstæki
Slikt og þvilikt tekur tæpast
að nefna og gæti raunar hent i
hvaða höfuðborg sem væri. En
óttinn við yfirvofandi of-
beldisglæp var alltaf nálægur i
Washington , og sá ótti eitrar
lif allra, sem i stórborgum
búa, hvort sem þeir eru rikir
eða fátækir, svartir eða hvitir.
Auðvitað kemst fljótt upp i
vana að tvilæsa, vera heima
að kvöldinu eða fara i bil að
öðrum kosti og fara ekki fót-
gangandi nema um allra
öruggustu götur.
Sjö af hverjum tiu ibúum
Washington eru negrar, en
það er ekki að sjá i sumum
hverfum borgarinnar. Negrar
eru farnir að sitja framarlega
i almenningsvögnum, hvar
sem er i kvikmyndahúsum og
sjást jafnvel við og við i
dýrum veitingahúsum, en
lengra nær jafnréttið ekki.
Aðskilnaður kynþáttanna i
ibúðahverfum og skölum er
nálega undantekningarlaus og
samskipti þeirra ákaflega litil
utan vinnustaða.
VIÐ bjuggum i hverfinu
„Georgetown”. Þar bjuggu
einkum negrar úr miðstétt
áður fyrr, en nú mátti hverfið
heita talandi tákn um yfir-
gang hvita mannsins. Gömlu
ibúarnir sækja enn kirkjurnar
i hverfinu og leika körfuknatt-
leik á iþróttavöllunum. Willie
Blackwell er bolmikill svartur '
kaupmaður. Hann réði rikjum
á tennisvellinum, sem ég ■
stundaði, var dómari, sátta-
semjari og æðsta úrskurðar-
vald i tiðum deilum um, hver
ætti rétt á næstu lotu á vell-
inum.
Gaman var að leika tennis,
en hitt var þó mikilvægara, að
annars staðar átti ég þess
varla kost að hitta svarta
menn að máli að staðaldri.
Þeir, sem völlinn stunduðu,
voru flestir úr miðstétt,
menntaðir, vel megandi og
andstæðingar aðskilnaðar
kynþáttanna, en oft skaut þó
beizkja og vonleysi upp koll-
inum. Kynþáttamálin eru enn
jafn erfið viðfangs og þau hafa
ávállt verið i Banda-
rikjunum. Nokkuð hefir þó
orðið ágengt, að minnsta kosti
ef borið er saman viö mörg
önnur riki.
„1 RIKI blindra er hinn
eineygði konungur”. Þessi
einkunnarorð eiganda bezta
franska veitingahússins i
Washington eru á vissan hátt
táknræn fyrir höfuðborgina.
Þau geta raunar gilt um gjör-
völl Bandarikin. Hin algeng-
asta sjón stingur i augun, jafn-
vel þó hálflukt séu. Iðnþróun
hefir hvergi annars staðar
leikið jafn fagurt land jafn
herfilega. Sálarlaus steinauðn
útborganna á varla nokkurs
staðar sinn lika.
Undantekningarnar eru að
visu glæsilegar, svo sem San
Francisco, New Orleans og
Charleston, en þær eru
naumast fleiri en svo , aö
telja megi á fingrum annarrar
handar. Sá, sem vill sjá sann-
kallað nútima helviti, þarf
ekki annað en að leggja leið
sina um 14. stræti i miðri
Washington, þar sem rændar
verzlanir eru enn með hlera
fyrir gluggum og brunarústir
húsa standa enn óhreyfðar
siðan i óeirðunum árið 1968.
BANDARIKJAMENN láta i
ljós áhyggjur sinar yfir
hnignun og spillingu borganna
i landinu. Grunur minn er þó
sá, að hin mikla niðurlæging
þeirra sé ekki sök kynþátta-
átaka, glæpafaraldurs, meng-
unar eða annarra þeirra
orsaka, sem tiðast eru til-
greindar, heldur sé ástæðan
blátt áfram áberandi og vis-
vitandi útborgahneigð banda-
risku þjóðarinnar. Það
borgarlif, sem er eftirsóknar-
vert og til fyrirmyndar i
augum Evrópumanna, hefir
næsta litið aðdráttarafl i
augum hvitra miðstéttar-
manna i Bandarikjunum.
Menningarmunur er djúp-
stæöari og iskyggilegri en
niunur á þjóðtungum. Byssu-
ást Bandarikjamanna er út-
lendingum torskilin, og eins
hitt, að þeir virðast gersam-
lega kæra sig kollótta um, hve
hún kostar mörg mannslif.
Svipuðu máli gegnir raunar
um það, að þeir skuli halda
áfram að taka þegjandi við þvi
fóðri, sem bandariskar sjón-
varpsstöðvar, reknar i ágóða-
skyni, gefa hversdagslega á
garða.
VIST á ég dapurlegar minn-
ingar frá dvöl minni, — en
einnig ánægjulegar minningar.
Fegurð þjóðgarðanna gleður
augað, alúðin við verndun og
viðhald sögufrægra bygginga
yljar fyrir brjósti, simakerfið
er betra en nokkurs annars
staðar i heiminum, þjónusta
flugfélaganna er einstök og al-
menningur i smábæj-um
Bandarikjanna er ákaflega
alþiðlegur.
Dapurlegasta minning min
er bundin við komu mina til
Washington frá Norður
Dakota með flugvél
McGoverns öldungadeildar-
þingmanns daginn eftir for-
setakosningarnar. Margir af
hinum ungu aðstoðarmönnum
öldungadeildarþingmannsins i
kosningabaráttunni grétu
opinskátt. Þeir grétu vegna
þess, að þeir sáu fram á
fjögurra ára valdaferil for-
seta, sem er sýnilega staur-
blindur á þann vanda, sem
Bandarikjamönnum riður
mest á að leysa.
Átrúnaðargoð þessara ungu
manna, McGovern öldunga-
deildarþingmaður, hafði
reynzt alveg einstaklega
lélegur frambjóðandi við for-
setakosningarnar. En málin,
sem hann setti á oddinn, —
umbætur i skattamálum,
félagslegt réttlæti og endur-
skoðun hefðbundinna for-
réttinda i bandarisku þjóölifi,
— kunna að ráða úrslitum i
bandariskum stjórnmálum á
komandi árum.
—TK