Tíminn - 30.03.1973, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 30. marz 1973.
Umsjón:
Elías Snæland Jónsson
ALÞINGI
AAiklar umræður um landshlutasamtök sveitarfélaga:
ATHUGA VERÐUR FREKAR STÖÐU,
VERKEFNI OG VALD SAMTAKANNA
Líta verður á sveitastjórnarkerfið í heild og endurskoða það — verður Norðurlandi
skipt f tvö landshlutasamtök?
EJ—Reykjavik.
Miklar umræður urðu í neðri deild Alþingis i gær
um frumvarp um landshlutasamtök sveitarfélaga,
en frumvarpið er flutt að beiðni stjórnar Sambands
islenzkra sveitarfélaga. ólafur Jóhannesson, for-
sætisráðherra taldi eðlilegast að frumvarpinu yrði
visað til rikisstjórnarinnar, sem léti fara fram nauð-
synlega endurskoðun á stjórnkerfinu, stöðu lands-
hlutasamtakanna i þvi og skiptingu á valdi og verk-
efnum milli sveitarstjórna og rikisvaldsins. Þá kom
greinilega fram i umræðunum, að þingmenn
Norðurlandskjördæmis vestra vilja ei binda það i
lög, að ein landshlutasamtök nái yfir Norðurland
allt eins og nú er, heldur sé eðlilegast, að hvert kjör-
dæmi hafi sin landshlutasamtök.
l.árus Jónsson (S) mælti fyrir
frumvarpinu, sem hann flytur
ásamt Agúst Þorvaldssyni (F),
Karvel Pálmasyni (SFV), Karli
G. Sigurbergssyni (AB), Stefáni
Gunnlaugssyni (A) og Óiafi G.
Einarssyni (S). Sagöi hann, að
frumvarpið væri flutt aö beiðni
stjórnar Sambands islenzkra
sveitarfélaga, og I greinargerð,
sem fylgir frumvarpinu frá sam-
bandinu, segir að forustumenn
landshlutasamtakanna hafi ein-
dregið óskað þess, að stjórn sam-
bandsins hlutaðist til um, aö þetta
frumvarp fengist flutt og afgreitt
á yfirstandandi þingi. Þyki bæði
þeim og sambandinu timi til kom-
inn, að tilvera landshlutasamtak-
anna veröi staðfest i lögum og að i
sveitarstjórnarlögum séu ákvæði
um þau.
Frumvarpið felur I sér, að i
sveitarstjórnarlögin komi nýr
kafli um landshlutasamtök
sveitarfélaga, þar sem ákvæöi
séu um hver þau séu, um aðild að
þeim, um hlutverk þeirra, um
kosningu á aðalfundi þeirra og
um tekjur þeirra. Frumvarpið
breytir i engu ákvæðum gildandi
laga um einstök sveitarfélög og
sýslufélög.
Framsögumaður sagði, að i
raun staðfesti frumvarpið aðeins
orðinn hlut og setti samræmdar
reglur fyrir öll landshlutasam-
tökin. Óll sveitarfélög væru
skyldug aö vera í slikum samtök-
um. Kosning fulltrúa á aðalfund
fer eftir ibúatölu hvers sveitar-
félags. Tekjur samtakanna eru
skattur á aðildarsveitarfélögin
auk núgildandi annarra tekju-
stofna. Sýslufélögum má heimila
aðild að samtökum þessum.
Þingmaðurinn taldi, að
samþykkt þessa frumvarps yrði
áfangi I þá átt, að færa valdið i
eigin málum til fólksins i hinum
einstöku byggðarlögum. Forustu-
menn i sveitarstjórnarmálum
legðu mikla áherzlu á, aö frum-
varpið yröi samþykkt þegar á
þessu þingi.
Þarf betri athugunar við
Ólafur Jó-
hannesson, for-
sætisráðherra
sagöi þaö rétt
aö landshluta-
samtök hefðu
starfað undan-
farin ár og af
þeim fengizt
nokkur reynsla.
Tilvist þeirra
væri viöur-
kennd i ýmsum lögum eins laga-
frumvörpum, sem læjgu fyrir
Alþingi. Eölilegt væri, aö ósk
kæmi fram um það frá þessum
samtökum, að ákvæði væru sett I
lög um þessi samtök þar sem sess
og staða þeirra i stjórnkerfinu
væri ákveðin.
Hins vegar gæti hann ekki mælt
meö þvi, að hrapað yrði setningu
löggjafar þar um, eins og fram-
sögumaður heföi lagt áherzlu á.
Athuga þyrfti máliö mun betur
en tækifæri gæfist til á þessu
þingi.
Hann taldi, að hér væri ekki um
sérlega einfalt mál að ræða.
Óhjákvæmilegt væri að lita á
sveitarstjórnarlögin i heild og at-
huga ýmis atriði I þeim. Ekki
væri t.d. óeðlilegt, aö i sambandi
viö þetta mál komi upp spurning
ar um þau sveitastjórnarum-
dæmi, sem fyrir eru I landinu —
t.d. hvort ástæða væri til að taka
til endurskoðunar núverandi
sýslufélög. Hann nefndi þetta sem
dæmi, en meginatriði væri, að
ákveöa yrði stöðu landshlutasam-
takanna I stjórnkerfinu með tilliti
til kerfisins i heild. Það væri ekki
rétt að skjóta inn i núgildandi lög
nýjum kafla um þessi samtök án
þess aö lita á aðra þætti stjórn-
kerfisins.
Skipting á valdi og verk-
efnum
Forsætisráðherra sagði einnig,
að þetta mál yrði einnig að skoð-
ast i tengslum við skiptingu á
verkefnum og valdi milli sveitar-
félaga og rfkisins. Sú verkaskipt-
ing þafnaðist mjög endurskoðun-
ar við, og kæmu þar mörg
sjónarmið til athugunar. Hann
taldi, að færa þyrfti meiri verk-
efni og vald I hendur sveitastjórn-
um, en þá yrði einnig um leið að
sjá þeim fyrir tekjustofnum.
Kvaðst hann þeirrar skoöunar, að
fá þyrfti sveitarfélögunum sér-
staka tekjustofna, sem þau yrðu
siðan sjálf að taka ákvöröun um
hvort og hvernig nota skyldi á
hverjum tima.
Forsætisráðherra minnti á
ákvæði i málefnasamningi
stjórnarflokkanna um þessi mál-
efni, og taldi eðlilegt, að skipuð
yrði nefnd til þess aö taka þessi
mál til skoðunar og þá með
heildarsýn i huga, en ekki aöeins
afmarkaöa þætti. Teldi hann þvi
eðlilegt, að sú nefnd, sem fengi
þetta frumvarp til meöferðar i
þinginu, legði til, að þvi yrði visað
til rikisstjórnarinnar.
Tvö samtök fyrir norð-
an?
Forsætisráöherra kvaðst svo
sérstaklega vilja nefna eitt efnis-
atriöi I frumvarpinu. Þvi væri
slegið föstu þar, að á Norðurlandi
öllu ætti aö vera eitt landshluta-
samband, Fjóröungssamband
Norðlendinga. Þetta væri gert,
þótt meginstefnan væri sú, að eitt
samband væri fyrir hvert kjör-
dæmi. Hann kvaðst andvigur þvi,
að festa það i lög, að eitt samband
skyldi verða fyrir allt Noröur-
land. Ekki væri ósennilegt, að
þróunin yröi hin sama á Norður-
landi og i öörum landshlutum, að
eitt samband yrði fyrir hvort
kjördæmið. Þessu ættu heima-
menn að fá að ráða, og þvi ekki
rétt að binda þá með lagaákvæö-
um aö þessu leyti. Myndi hann
þvi alla vega styöja eöa flytja
breytingartillögu þar um.
Heimamenn fái að ráða
Pétur Péturs-
son (A) taldi
bráðnauösyn-
legt að setja lög
sem fyrst, sem
festu lands-
hlutasamtökin i
sessi. Þetta
frumvarp væri
vel undirbúið og
flutt af þing-
mönnum i öll-
um flokkum. Það væri samið af
þeim mönnum, sem bezt þekktu
til mála, og teldi hann þvi ekki
rétt að visa þvi til rikisstjórnar--
innar.
Þingmaðurinn gagnrýndi siðan
ýmis ákvæði frumvarpsins. Hann
kvaðst sammála forsætisráð-
herra um, að ekki ætti að binda
Norðlendinga við að hafa eitt
samband. Réttast væri að vilji
heimamanna réði fyrirkomulagi
þessara mála. t þvi sambandi
vitnaði hann til einróma sam-
þykktar bæjarstjórnar Sauðár-
króks fyrir fáeinum dögum, þar
sem þeim eindregnu tilmælum er
beint til þingmanna Norðurlands-
kjördæmis vestra, að sama regla,
eitt landshlutasamband fyrir
hvert kjördæmi, gildi um land
allt, ef frumvarpið veröi að lög-
um. Hann kvaöst sannfæröur um,
að þótt nokkur ágreiningur væri i
kjördæminu um þetta, þá væri
mikill meirihluti sveitarstjórnar-
manna fylgjandi þvi að kjördæm-
iö hefði eigið landshlutasamband.
Myndu þvi ýmsir þingmenn
kjördæmisins flytja viö þetta
breytingartillögu.
Utanaðkomandi aðilar
að vinna illt verra
Ólafur G.
Einarsson (S)
kvaðst vona, að
frumvarpiö
hlyti afgreiðslu
á þessu þingi,
og lýsti von-
brigðum með
undirtektir for-
sætisráðherra.
Það væri nauð-
synlegt að lög-
festa landshlutasamtökin sem
hluta af stjórnkerfinu, og þetta
frumvarp hefði verið mörg ár I
undirbúningi.
Þi.ngmaðurinn sagði það koma
sér mjög á óvart, ef þvi væri hald-
iö fram, að á Norðurlandi væri
verulegur ágreiningur um aö
hafa eitt landshlutasamband. Þaö
væri yfirgnæfandi vilji fyrir að
halda núverandi skipan. Hins
vegar heföi verið unniö að þvi af
vissum aöilum að kljúfa
Fjóröungssambandið. Þaö ætti
ekki upphaf sitt i hugum sveitar-
stjórnarmanna heima fyrir, held-
ur hjá öðrum, sem væru þar að
vinna illt verk.
Norðurland sterkara i
einu sambandi?
Lárus Jónsson lýsti undrun
sinni á undirtektum forsætisráð-
herra, og sagði að fulltrúar
sveitarstjórna um allt land heföu
með samþykkt lagt áherzlu á að
frumvarpiö yrði samþykkt á
þessu þingi. Meö þvi væri einung-
is verið að staðfesta það sem orö-
ið væri. Engin ástæða væri til að
biða heildarendurskoðunar.Varð-
andi Fjórðungssamband Norð-
lendinga taldi þingmaðurinn
hugsanlegt, að heimildarákvæði
yrði sett inn i frumvarpið um
aðra skipan en nú er, ef um það
kæmi fram skýr vilji heima-
manna I Norðurlandskjördæmi
vestra. Sin skoðun væri sú, að
Noröurland væri mun sterkara i
einu sambandi en tveimur, og það
væri kjarni þess máls, en heima-
menn yrðu aö fá að ráða þessu.
Það væri hins vegar óþurftaverk,
ef aðrir en heimamenn væru að
reyna að kljúfa Fjórðungssam-
bandið. Stjórn þess hefði með sér-
stakri samþykkt mælt með frum-
varpinu, eða eftir atvikum sætt
sig við jiað, eins og stæði i sam-
þykkt hennar. Þar ættu fulltrúar
beggja kjördæmanna sina full-
trúa.
Staðfesting núverandi á-
stands
Pálmi Jónsson (S) taldi tima-
bært að afgreiða þetta frumvarp
á þessu þingi. Frumvarpið væri
að mestu ieyti staðfesting á nú-
verandi ástandi og skipan og væri
spor í rétta átt.
Hann varpaöi sfðan fram ýms-
um spurningum varðandi núver-
andi stjórnkerfi, sem athuga
þyrfti nánar, svo sem skiptingu i
sýslufélög og hugsanlega aðild
kaupstaða að héraösstjórnum svo
sem sýslunefndum. Hann taldi,
að skipan landshlutasamtaka á
Norðurlandi væri mál sveitar-
stjórnarmanna þar, og væri ekki
timabært aö Alþingi gripi þar inn
i. Gæti hann þvi vel sætt sig við
heimildarákvæði, eins og fram-
sögumaöur nefndi.
Hvaða utanaðkomandi
aðilar?
Pétur Pétursson tók aftur til
máls, og óskaði eftir þvi, að þeir,
sem fullyrt hefðu að aðrir
en heimamenn væru að reyna aö
kljúfa Fjórðungssamband
Norðlendinga, nefndu það þá
hverjir það væru. Sér væri kunn-
ugt um, að óskin um sérstakt
samband fyrir Norðurland vestra
væri einmitt frá heimamönnum
komið, vegna þess, aö mörg þau
verkefni, sem slik samtök vinna
að, eru þess eðlis, að mun betra er
að hafa eigin landshlutasamtök i
kjördæminu til að vinna að þeim.
Þetta hefði reynslan sýnt heima-
mönnum. Hann teldi einmitt, að
Norðurland vestra væri sterkara
með eigin landshlutasamtök.
Ósamkomulag meðal
sveitastjórnarmanna
Hannibal
Vaidimarsson,
félagsmálaráð-
herra, sagði, að
framkvæmda-
stjóri Sam-
bands isl. sveit-
arfélaga hefði
óskað eftir þvi
við sig i vetur,
að hann flytti
þe 11 a s e m
stjórnarfrum-
varp. Hann
hefði ekki fjallaö um frumvarpið
efnislega, en lýst þvi sem sinni
skoðun, aö leggja yrði þaö til
umsagnar hjá sýslunefndunum
áður, en það yrði lagt fram. Sér
virtist, að hætta væri á, að i of-
skipulagningu stefndi, ef þessi
samtök kæmu til viðbótar við nú-
verandi hreppa, kaupstaði, sýslu-
félög, ráðuneyti i sveitarstjórnar-
kerfinu. Einnig væri fariö inn á
verksvið sýslunefnda, og þvi eöli-
legt að leita álits þeirra.
Þá sagði, hann að frumvarpið
sjálft bæri þess greinilega merki,
að ósamkomulag væri rikjandi
um fjölmörg viðkvæm atriði og að
þær deilur hefðu ekki verið leyst-
Framhald á bls. 19
Tillaga Tómasar Karlssonar (F):
Skjöl vegna samning
anna 1961 verði
gerð opinber
EJ—Reykjavik
i fyrradag lagöi Tómas Karls-
son (F) fram á Alþingi þings-
ályktunarlillögu um birtingu
skjala varðandi gerð landhelgis-
samninganna við Breta og
Vcstur-Þjóðvcrja 1961.
f tillögunni er skorað á rikis-
stjórnina ,,að láta birta öll skjöl,
bréf og orðsendingar, er fóru á
milli islenzku rikisstjórnarinnar
annars vegar og brezku og
vestur-þýzku rikisstjórnanna hins
vegar i sambandi við undirbúning
gerð landhelgissamninganna 1961
milli fslands og Bretlands og
fslands og Vestur-Þýzkalands”.
t greinargerð segir m.a. eftir-
farandi:
,,f úrskurðum þeim, sem
Alþjóðadómstóllinn kvað upp 2.
febr. 1973, er hann tók sér lögsögu
i málum þeim, er Bretar og
Vestur-Þjóðverjar höfða fyrir
dómnum til ógildingar útfærslu
fiskveiðilögsögunnar viö tsland i
50 sjómilur, er visaö til margs
konar skjala, bréfa og orðsend-
inga, sem milli rikisstjórnar
fslands og rikisstjórna Bretlands
og Vestur-Þýzkalands fóru við
undirbúning landhelgissamn-
inganna á árunum 1960 og 1961.
Þessi gögn hafa aldrei verið
birt hér á landi, jafnvel ekki utan-
rikismálanefnd Alþingis, en
munu varðveitt i skjalasafni
utanrikisráðuneytisins. Þegar
landhelgissamningarnir voru
lagðir fyrir Alþingi 1961, var
utanrikismálanefnd neitað um
aðgang að vissum skjölum, er
málið varða.
Nú þegar Bretar og Vestur-
Þjóöverjar hafa lagt þessi gögn
fyrir Alþjóðadómstólinn i Haag til
stuðnings baráttu gegn fslandi i
mesta hagsmunamáli islenzku
þjóðarinnar, má telja meira en
timabært, að islenzkur almenn-
ingur eigi þess kost að kynna sér
efni þessara skjala. Þjóðin á
kröfu á birtingu þessara gagna,
og er með öllu óeðlilegt, að þeim
sé haldið leyndum á fslandi, ef að
Bretar og Vestur-Þjóöverjar hafa
lagt þau fram fyrir Aiþjóðadóm-
stólinn i Haag i málarekstri gegn
fslendingum”.
f gær lagði Pétur Sigurðsson
fram breytingartillögu við þessa
tillögu þess efnis að við bættist:
,,Enn fremur þau gögn, sem lögð
hafa verið fram af hálfu utan-
rikisráðuneytisins við Alþjóða-
dómstólinn i Haag, og samninga-
tilboð rikisstjórnarinnar til V-
Þýzkalands og Bretlands vegna
yfirstandandi deilu”.