Tíminn - 19.04.1973, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 19. april 1973.
TÍMINN
13
voru á einhvern hátt vanheilir,
áttu oft erfitt með að fá skiprúm.
Aðdragandi og
upphaf mjólkursölu
— En svo að við snúum okkur
að búskapnum: Var ekki mikill
sauðfjárbúskapur hér, þegar þú
komst hingað fyrst?
— Nei. Hann var ekki mikill.
Jörðin er ekki vel löguð til sauð-
fjárræktar, en þó á hún afréttar-
land inn við Uxahryggi, i Vörðu-
fellslandi, en þangað er langt að
fara, og hér var aldrei margt fé.
Svona hátt i tvö hundruð, þegar
flest var, — það er að segja i tið
okkar feðganna, en Guðmundur
Brynjólfsson, sem hér bjó áður,
hefur kannski átt eitthvað fleira,
enda var þá ekki farið að selja
mjólk, eins og siðar varð.
— Rákuð þið féð inn á Uxa-
hryggi á vorin?
— Stundum var það gert. Þetta
er um það bil sólarhrings ferð
héðan og fór heldur illa með féð,
en afréttarlandið er gott, og þvi
þótti þetta borga sig þá, þótt það
sé algerlega niður lagt núna.
— Svo hefjizt þið handa með
mjólkursölu?
— Já, að visu, en það mál átti
sér langan aðdraganda. Mjólkur-
sala var nokkur á Akranesi, þeg-
ar ég var að alast þar upp, en þó
að sjálfsögðu ekki i neitt likum
mæli og nú er orðið. Yfirleitt voru
það ekki nema örfáir bændur úr
nágrenninu, sem komu með
mjólkina á hestvögnum, eða
reiddu hana hreinlega undir sér i
hnakknum — og dreifðu siðan
mjólkinni sjálfir i húsin.
Svo þróaðist nú þetta stig af
stigi, unz mjólkurbú var reist á
Akranesi, og þó eiginlega tvö
fremur en eitt.
Það mun hafa verið um 1934,
sem reist var á Akranesi litil
mjólkurstöð, sem gerði tilraun
með að taka við allri mjólk af
bændum i nágrenni við Akranes,
vinna úr henni og dreifa henni
sem sölumjólk, eftir þvi sem
þurfti. A þessum árum var litið
um atvinnu á Akranesi. Margir
kaupstaðarbúar fengu þá land-
spildur til ræktunar, svona tvo
hektara hver maður, og reyndu
þannig að framleiða mjólk fyrir
sin heimili sjálfir. Þetta endaði
svo með þvi, að Mjólkurstöðin
varð ekki langlif. Margir bændur
reyndu þá að koma mjólk sinni til
Mjólkurstöðvarinnar i Reykja-
vik, sem þá var tekin til starfa.
Þá var öll mjólk af svæðinu sunn-
an Skarðsheiðar flutt sjóveg til
Reykjavikur. Þessir flutningar
voru dýrir, og fór verulegur hluti
mjólkurverðsins i flutningskostn-
að. Siðar var Samvinnufélag
Hvalfjarðar stofnað, Flutninga-
félagið, eins og það var oftast
kallað. Það sá um mjólkur- og
vöruflutninga fyrir bændur sunn-
an Skarðsheiðar, og voru nú
notaðir bilar og ekið fyrir Hval-
fjarðarbotn til Reykjavikur.
Fljótlega urðu nær allir bændur á
svæðinu sunnan Skarðsheiðar
þátttakendur i þessu félagi.
Með þessu var þó ekki vandi
allra bæjar i sambandi við
mjólkurflutninga að fullu leystur.
Við i Innri-Akraneshreppi vorum
heldur seinir að fá veg til okkar.
Það mun hafa tekið um það bil
tuttugu ár að gera akfæran veg i
gegnum sveitina, og urðu menn
þvi að fara með mjólkina á hest-
um i veg fyrir vil, um margra ára
skeið.
Félagið lyfti
Grettistaki
Sá maður, sem mesta forgöngu
hafði um það að stofna Sam-
vinnufélag Hvalfjarðar, var
Sigurður eldri i Lambhaga, og
hafði hann lengi umsjón með
þessum flutningum og synir hans
eftir það. Að visu komu þar
margir fleiri við sögu, en ég held,
að ekki sé á neins manns hlut
hallað, þótt hans sé getið sérstak-
lega. Þetta félag lyfti á sinum
tima Grettistaki, og allir, sem þar
unnu að, eiga sérstakar þakkir
skildar af þeim, sem nutu verka
þeirra.
Samvinnuandi manna hefur
heldur dvinað hér um slóðir á sið-
ari árum. Nú hefur Samvinnu-
félagið að miklu leyti verið lagt
niður, illu heilli, en einstaklingar
annast þessa flutninga fyrir okk-
ur eins og var, áður en félagið var
stofnað.
Því má gjarna skjóta að, fyrst
við erum að ræða þessi mál, að
við hér, frá Skarðsheiði og á milli
fjarðanna hérna, munum hafa
verið fyrstir manna til þess að
taka upp eitt verð á mjólkurflutn-
ingi. Þegar við hér i Innri-Akra-
neshreppi fengum fyrst bíl til
þess að flytja mjólkina fyrir okk-
ur, var flutningsgjaldinu skipt i
fernt á leiðinni frá Akranesi að
Galtarvik, sem eru eitthvað rétt
um tólf kilómetrar. Lengra náði
akvegur ekki. Fyrsti hópurinn
greiddi fjöra aura fyrir hvern
mjólkurlitra, sl næsti sex aura,
þriðji greiddi átta aura, en við hér
innfrá greiddum tiu aura. Mér
fannst þetta fyrirkomulag alltaf
heldur ósanngjarnt og liklega átti
ég einhvern þátt i þvi, að eitt verð
yrðiupp tekið, þegar sameinaður
var allur mjólkurflutningur sunn-
an Skarðsheiðar. Það hefur
reynzt okkur vel hér, og ég veit
ekki betur en að sú skipan mála
sé nú orðin rikjandi á flestum
flutningasvæðum landsins.
Nútiminn
— Hvað ertu svo með margar
kýr núna?
— Þetta er að heita má ein-
göngu kúabúskapur núorðið, að-
eins kindur og hross til gamans.
Það hafa verið um þrjátiu
mjólkurkýr allmörg seinustu ár-
in, og svo geldneyti eftir þvi sem
þurft hefur til viðhalds.
— Hvað þurfið þið mikið hey
handa þessum gripum?
— Túnið er 45 hektarar að stærð
og hefur heyfengur af þvi dugað
vel handa þessu búi, eins þótt kal-
ár hafi komið, og er þó mjólkur-
kúnum beitt á ræktað land á
sumrin að miklu leyti.
— Urðuð þið mikið fyrir barðinu
á kalinu fræga?
— Kalið kom ákaflega misjafnt
niður hér um slóðir, Á sumum
bæjum hér kól túnin svo gifur-
lega, að heyskapur varð sáralftill,
en á öðrum bæjum gætti þess ekki
mikið. Hér á Kúludalsá varð kalið
aldrei neitt alvarlegt vandamál,
og flest erfiðustu árin gat ég látið
eitthvert hey af hendi.
— Hvað gætir þú imyndað þér,
að heyfengur þinn sé mikill ár-
lega, talið i hestburöum?
Hér er Þorgrimur ásamt konu sinni, dótturog dótturdóttur. Aðrir heimilismenn voru ekki viðlátnir til
myndatöku. Tímamynd: Gunnar.
— Nú er aldrei bundinn baggi,
heldur notaðar aðrar og nútima-
legri aðferðir, svo að erfitt er að
gizka á baggatöluna, nema þá
helzt eftir hlöðustæðinni. Heyhús-
in hér taka hálft þriðja þúsund
hestburða eftir máli. Siðast liðið
sumar var óvenjugrasmikið,
enda komst þá heyfengur okkar
ekki i hlöðurnar.
Félagslíf
— Hefur ekki félagslif staðið
með miklum blóma hér, eins og
viða annars staðar i sveitum?
— Sveitir, sem liggja mjög ná-
lægt fjölmennum kaupstöðum,
eiga alltaf i nokkrum erfiðleikum
með að halda uppi félagslifi. Það
mun ekki hafa verið fyrr en árið
1938, sem fyrst var stofnað hér
félag, sem bæði skyldi vera til
gagns og skemmtunar. Hér það
Skógræktarfélag. Það var stofnað
i Innra-Hólmskirkju þá um vorið,
1938, og i það gengu flestir ung-
lingar sveitarinnar. Félagið
starfaði um allmörg ár og lét
ýmis mál til sin taka, svo sem
skógrækt, skemmtanahald og
ferðalög. Seinna kom svo ung-
mennafélagið til sögunng.r, en það
er búið að starfa i rúm tuttugu ár.
Á þessum árum var einnig stofn-
að kvenfélag og bændafélag, svo
að þú sérð, að við höfum hreint
ekki verið illa stödd hvað félagslif
snertir. öll hafa þessi félög unnið
margvislegt gagn og stuðlað að
félagsþroska fólksins.
— Það væri gaman að heyra
meira um bændafélagið ykkar.
— Bændafélagið var stofnað ár-
ið 1954, ef ég man rétt, og i það
gengu flestir bændur sveitarinn-
ar. Stefnuskráin var fjölbreytt.
Meðal þess, sem félagið beitti sér
fyrir, var samhjálp, ef veikindi
eða óhöpp hentu félagsmenn, bætt
umgengni á sveitabæjum, dýra-
verndun, hópferðalög innan
lands, aukið skemmtanalif i
sveitinni, þar á meðal uppskeru-
hátið að heyskap loknum, þorra-
blót og fleira.
Við tókum lika fljótt upp þann
sið að heiðra félagsmenn á af-
mælisdögum þeirra, en þó ekki
nema stæði á heilum tug, og ekki
fyrren þeir voru orðnir fimmtug-
ir. Það, sem mönnum var gefið,
var málverk með áletruðum
silfurskildi.
Fyrsti maðurinn, sem þannig
var heiðraður, var Alþingismað-
ur okkar, Pétur Ottesen. Að visu
var það ekki málverk, sem hon-
um var gefið, heldur ljósmynd af
bænum, þar sem hann fæddist,
lituöog stækkuð af Árna Böðvars-
syni.
— Er mikið líf enn i bænda-
félaginu ykkar?
— Þvi miður hefur það litið
starfað að undanförnu, en þó hef-
ur það ekki verið lagt niður.
— Við vorum aö tala um félags-
lif áðan. Eru nokkrar iþróttir
stundaðar hér nú á dögum?
— Ungmennafélagið vinnur
alltaf verulega að iþróttamálum.
Einkum hafa þeir lagt mikið kapp
á knattspyrnu, enda náð þar
ágætum árangri. Svo er ef til vill
ekki úr vegi að segja frá leikfimi,
sem fólk hér á öllum aldri leggur
stund á. Við köllum það hinu óis-
lenzka nafni, trimm. Fólk stund-
ar þetta einu sinni i viku, karl-
mennirnir á mánudögum, og
stjórnar þeim Geir Guðlaugsson
Frh. á bls. 15
TÍGRIS
\Í«ll(
antfUaF.
straufría sængurfataefnið er nú fyrirliggjandi í mörg-
um mynztrum og litum.
Einnig í saumuðum settum. Kærkomin gjöf, hverj-
um sem hlýtur.
Sparið húsmóðurinni erfitt verk, sofið þægilega og
lífgið upp á litina í svefnherberginu.
Reynið Night and Day og sannfærizt.
XS [ Samband ísl. samvinnufélaga l
NNFLUTNINGSDEILD
Nokkrir hestanna á bænum.