Tíminn - 13.12.1974, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Föstudagur 13. desember 1974.
Föstudagur 13. desember 1974.
TÍMINN
13
Rannsóknadeildir Landspítalans
LEGGJUM ÁHERZLU Á AÐ BÆTA
ÞJÓNUSTU VIÐ LÆKNA OG SJÚKRAHÚS
ÞETTA FYRSTA ÁR
Rætt við Margréti Guðnadóttur prófessor um rannsóknastofu í sýklafræði
Rannsóknastofa i sýklafræöi er til hiisa I gamla þvottahúsinu á Landspftalalóöinni. Timamyndir GE
Þessar dúfur eru einu tilraunadýrin á rannsóknastofunni, enn sem komiö er. Þær eru i sérklefa, sem
skilinn er frá öörum hluta hússins. Eins er vinnuklefi meö sérinngangi til aö gripa til, ef smitandi far-
sótt brýzt út Iborginni, en þá er gott aö geta unniö viö sýni úr sjúklingum i einangrun.
25 læknanemar geta unniö i kennslustofunni I einu.
Rannsóknadeildir Landspitalans
hafa veriö látnar sitja á hakanum
I uppbyggingusjúkrahússins.Þær
eru ýmist til húsa í kjöllurum eöa
útihúsum, flestar i miklum
þrengslum. Röntgendeildin hefur
alla tiö veriö i kjallara aöal-
sjúkrahússins. Hún hefur nú veriö
stækkuö, og enn er veriö aö vinna
aö frekari útfærslu hennar meö
þvi aö taka gamla eldhúsiö undir,
eftir aö matseld var flutt I nýja
byggingu. Þaö er hreint krafta-
verk, aö starfsfólk röntgen-
deildarinnar skuli hafa unniö sin
störf öll þessi ár við þau vinnu-
skilyrði, sem þeim hafa veriö bú-
in. En allir innlagöir sjúklingar
koma þangaö til myndatöku, og
auk þess f jöldi fólks utan úr bæ. —
Viö þessi skilyröi hljóta rann-
sóknadeildirnar aö veröa flösku-
háls á starfsemi sjúkrahússins.
Og þaö er sannarlega dýr hver
dagur, ef ekki er hægt aö anna
rannsóknum á sjúklingum á æski-
legum hraöa, þegar kostnaöur viö
hvert sjúkrarúm á Landspítalan-
um er orðinn 9.700 kr. á dag.
Viö komumst á snoöir um að
gamla þvottahúsinu á Land-
spitalalóöinni hefur verið breytt,
og þaö gert að rannsóknastofu i
sýklafræði, svo enn hefur sú regla
ekki verið brotin að rannsókna-
deildirnar séu i útihúsum. Við
fengum leyfi Margrétar Guðna-
dóttur prófessors i sýklafræði við
Háskóla íslands til að koma i
heimsókn og heyra um þessa nýju
deild, en hún hefur fengið þetta
húsnæði til afnota fyrir verklega
kennslu og rannsóknir. Þar starfa
nú ellefu manns með stúdentum.
Kennsla i sýklafræði við Há-
skóla íslands hefur verið á hrak-
hólum, eins og raunar öll kennsla
i læknadeild, þar sem nú eru þó
hvorki meira né minna en rúm-
lega 400 nemendur.
— Við fluttum hingað inn i
ágúst, sagði Margrét Guðnadóttir
prófessor, — þótt enn sé frágangi
við breytingu hússins ekki að
fullu lokið. Rikisspitalar stóðu
undir kostnaði við breytingarnar,
en Háskóli tslands keypti nauð-
synleg tæki og efnivörur.
Fyrir einum 7—8 árum var tek-
in ákvöruri um að Rikisspitalarn-
ir og Háskólinn byggðu saman
læknadeildarbyggingar á Land-
spitalalóðinni. Þar yrði varanlegt
húsnæði fyrir sýklarannsókna-
deild. Nú, það er ekki hægt að
gera allt I einu. Viðbyggingu við
fæöingardeild er ekki lokið, og
verið er að byggja geðdeild, svo
gripið hefur verið til þess ráðs að
reisa bráðabirgðahúsnæði fyrir
sýklarannsóknadeildina til að
brúa það bil, sem verður þar til
framtiöarhúsnæði verður risið af
grunni.
Bakteriurannsóknir hafa farið
fram við mjög mikil þrengsli i
Rannsóknarstofu Háskólans við
Barónsstig i umsjá Arinbjarnar
Kolbeinssonar dósents. Til við-
bótar við húsnæðið i gamla
þvottahúsinu, sem er 380 fermetr-
ar að flatarmáli er verið að
byggja 400 fermetra bráða-
birgðahús fyrir bakteriurann-
sóknir hér á lóðinni. Verða
bakteriurannsóknirnar áfram við
Barónsstig, þangað til það hús-
næði verður tilbúið, en hafa jafn-
Cr kennslustofunni. Þar eiga læknanemar einnig aö geta haft aöstööu til
aö vinna aö verkefnum á sumrin.
Arinbjörn Kolheinsson dósent, ásamt aöstoöarmönnum, leiöbeinir læknanemum I verklegu námi i bakteriufræöi.
Það er gaman að athuga far-
sóttir á eyju eins og íslandi. og
svo virðist sem alger tilviljun geti
ráðið hvað berst hingað af slíkum
sjúkdómum.
SJ
framt nokkra aðstöðu hér hjá
okkur. Kennslustofa er hér fyrir
25 nemendur, og hana notum við
sýklafræðikennararnir i lækna-
deild eftir þörfum. Þá mun kenn-
ari i örverufræði við verkfræði- og
visindadeild Háskólans fá starfs-
aðstöðu hér.
— Sýklafræðin greinist i
sundur?
— Hún greinist aðallega i
bakteriufræði og veirufræði. En
einnig kennum við grundvallar-
atriði ónæmisfræði. Ég kenni
veirufræðina.
— Er rannsóknastofan i sýkla-
fræði bæði háskólastofnun og
starfar i þágu Landspitalans?
— Já, og ég tel að það fari
ágætlega saman. Það er litið dýr-
ara að reka alla rannsóknastarf-
semina á þennan hátt, en að koma
upp sýnikennslu eingöngu. Þessi
lausn er þvi hagkvæm, og verður
auk þess meira lifandi fyrir
læknanemana I framtiðinni. Ég
álit, að þeir hafi gott af að komast
i snertingu við raunverulega
vinnu fyrir sjúklinga og þær far-
sóttir, sem ganga hverju sinni.
— Fólk talar um að það sé meö
vírussjúkdóm eða veirusjúkdóm,
en fæst okkar kunnum vist nokkur
skil á muninum á bakteriu og
veiru?
— Orðið sýkill skýrir sig sjálft.
Sýkill eða sóttkveikja veldur
sjúkdómi. En sýklar geta verið
margskonar, bæði veirur,
bakteriur, sveppir og einfrum-
ungar.
Veirur valda mislingum,
hlaupabólu, bólusótt, rauðum
hundum, mænusótt, hettusótt,
inflúensu og ristli. En það eru
ekki þessir sjúkdómar, sem fólk á
við þegar það talar um að það sé
með virussjúkdóm, heldur ýmsar
ókennilegar kvefpestir og annað
þess háttar, sem orsakast af ein-
um 300—400 veirutegundum öðr-
um. en þeim, sem eru valdar
áðurnefndra sjúkdóma.
Bakteriur valda hinsvegar t.d.
berklum, svæsnari hálsbólgum og
svæsnari lungnabólgum, blöðru-
bólgu, nýrnasjúkdómum og kig-
hósta. Þessir sjúkdómar eru yfir-
leitt þyngri en þeir, sem orsakast
af veirum, og bakteriur eru
venjulega taldar skæðari sótt-
kveikjur en veirur.
Margskonar lyfjameðferð
gagnar gegn bakteriusjúkdóm-
um, en við eigum engin meðul eða
ráð, sem bita á veirurnar enn sem
komið er.
Veirur eru allt aðrar lifverur en
bakteriur. Þær siarnefndu geta
vaxið á tilbúnu æti, en veirur er
ekki hægt að rækta nema i lifandi
frumu.
Við höfum ekkert efni gegn
veirunum, sem ekki drepur svo
og svo mikið af heilbrigðum
frumum lika. Alltaf er verið að
reyna að finna lyf, sem óhætt er
að nota gegn veirusjúkdómum,
án þess að skaða vefi, en slik lyf
hafa ekki fundizt enn.
— Bakteriufræðin er þá trúlega
eldri en veirufræðin?
— Já, miklu eldri. Að visu tók
brezki læknirinn Jenner upp kúa-
bólusetninguna 1798. Bólusótt er
veirusjúkdómur. Það er kúabóla
einnig, og Jenner tók eftir þvi, að
þeir sem sýktust af kúabólu,
fengu ekki bólusótt. En á þessum
tima var hvorug veiran þekkt,
sem sjúkdómnum olli.
Fyrstu tilraunir til að rækta
veirur voru einungis gerðar á
dýrum, þannig að menn sáu að-
eins áverkann og sjúkdóminn,
sem þær ollu, en ekki sjálfan
sökudólginn.
Það var ekki fyrr en eftir 1950,
aö verulegur skriður komst á
veirufræðina sem visindagrein.
En 1949 hafði tekizt við athugun á
mænusóttinni að rækta lifandi
frumur I glösum og sýkja þær
með mænusóttarveiru.
Nú verða gifurlegar framfarir
á hverju ári i veirufræði. Grund-
vallarrannsóknir á gerð veira
tengjast liffræði almennt, sér-
staklega rannsóknum á sam-
eindaliffræði.
— Hver eru helztu viðfangsefni
rannsóknastofunnar nýju?
— Verkefni rannsóknastofunn-
ar verða eiginlega fjórþætt. 1
fyrsta lagi rannsóknir á aðsend-
um sýnum frá sjúkrahúsum og
starfandi læknum. Sú þjónusta
hefur verið mjög litil og óað-
gengileg, og munum við leggja
aðaláherzlu þetta ár á að bæta
hana eins og við getum.
1 öðru lagi rannsóknir á farsótt-
um, sem upp kunna að koma, og
Margrét Guðnadóttir prófessor
almennar athuganir á gangi far-
sótta á íslandi.
1 þriðja lagi athuganir á
árangri ónæmisaðgerða. Og loks i
fjórða lagi grundvallarrannsókn
á hæggengum taugasjúkdómum.
• — Hverskonar sýni hafið þið
fengið á þessum fyrstu mánuð-
um?
— Við fáum sýni úr sjúkling-
um, sem grunur leikur á að séu
meö ýmsa veirusjúkdóma. Nú
hafa til dæmis verið i gangi rauðir
hundar i þrjú ár, og það kemur
mikið af sýnum frá ófriskum kon-
um, sem hætta er talin á að hafi
fengið rauða hunda snemma á
meðgöngutimanum. Rauðra
hunda faraldur stendur miklu
lengur yfir en t.d. inflúensa.
Rauðir hundar eru yfirleitt land-
lægir I alltaf tvö ár, en inflúensa
aðeins i um tvo mánuði. Rauðir
hundar eru ekki eins smitandi og
influensa, og hver einstaklingur
gengur lengur með þá. Nú er
einnig að byrja hettusóttarfarald-
ur.
Varðandi rauða hunda er rétt
að geta þess, að við vinnum að þvi
að rannsaka mótefni gegn veir-
unni, sem þeim veldur, i blóði úr
öllum ófriskum konum, sem til
næst I mæðraskoðun. Þetta er
gert I samvinnu við Fæðingar-
deildina og Heilsuverndarstöð
Reykjavikur og I framhaldi af
stórri könnun, sem læknanemar
gerðu fyrir nokkrum árum. Þessi
athugun ætti að gefa góða hug-
mynd um hve mikill hluti kvenna
á barneignaaldri er I hættu að fá
sjúkdóminn. Þetta gæti svo verið
góöur undirbúningur að bólusetn-
ingu, ef gott bóluefni verður til.
Bóluefni, sem framleidd hafa
verið erlendis gegn rauðum hund-
um, hafa enn ekki reynzt nógu
vel, en það kemur að þvi, að gott
bóluefni verður til.
Þá vinnum við að annarri könn-
un, en það er eftirrannsókn á
árangri mislingabólusetningar.
Spurningalistar hafa verið sendir
til barna og unglinga, sem bólu-
sett voru hér I þéttbýlinu árin
1965—’66, til að kanna, hvort
mislinga hafi orðið vart meðal
þeirra. Siðustu tólf árin hefur
Sigriöur Guömundsdóttir B.Sc. starfar aö rannsóknum á hæggengum
taugas júkdómum.
efnaskortur framundan. Eitt
verkefni, sem ég hef áhuga á, en
veit ekki hvenær við getum byrj-
að á, er að gera kort yfir gang
mildari veirusjúkdóma, sérstak-
lega kvefsóttanna, og reyna að fá
einhverja hugmynd um, hve mik-
;5 af þeim berst hingað til lands.
Þannig sæum við einnig hvað
hver tegund kemur þétt.
Það er athyglisvert t.d. að B-
stofna inflúensa virðist ekki hafa
komið hingað i 10 ár. B-stofn af
inflúensu er þó oft á ferðinni i ná-
grannalöndunum. A-stofnar af in-
flúensu hafa hinsvegar komið
hingað á hverju ári.
B-stofnar af inflúensu
ræktuðust siðast hér 1962. Ég hélt
með sjálfri mér, að þetta væri til-
viljun, við hefðum bara fengið
sýni úr sjúklingum með A-stofna
inflúensu. En þegar ég fór að lita
nánar i þetta og rannsaka mótefni
barna, þá virtist sem B-stofn
hefði alls ekki komið hér siðan.
Þetta hefur i för með sér, að ef B-
stofna inflúensa berst til landsins,
verður hún mik.lu skæðari en ella,
og orsakar mun meira vinnutap
en B-stofn gerir þar. sem hann
kemur oftar og fólk hefur myndað
ónæmi fyrir veikinni.
Annar stofn af inflúensu nær
sér ekki svo auðveldlega. þegar
einn hefur þegar breiðzt út.
einnig verið fylgzt með árangri
mislingabólusetningar I fullorönu
fólki á Norður- og Austurlandi.
Niðurstöður þessara athugana
munu gefa visbendingu um, hvort
æskilegt sé að taka upp mislinga-
bólusetningu i almennar ónæmis-
aðgerðir á börnum hér.
Bæði þessi verkefni eru beinlin-
is hagnýt, en verkefnin, sem
varða hæggenga taugasjúkdóma
eru fræðilegri.
Það er sem sagt enginn verk-